ҚР – дағы шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту проблемалары

Статистикалық тіркегіш деректерінде республика бойынша 2005 ж. Ақпан айының 1-ші жұлдызына дейін бизнеспен айналысытанын 132,3% мыңнан астам шағын кәсіпорын тіркелген бұл көрсеткіш өтен жылғы осы кезеңдегі деңгейден 11,8% –ға жоғары. Тіркелген кәсіпорынның  71,6% –ға жақыны жұмыс ісьтейтін (экономикалық жүзеге асырған немесе жүзеге асыра алатын ) кәсіпорындар. Осы кәсәпорындардың жұмыс істемейтін кәсіпрындар қатарын құрайды. Белсенді жұмыс істейтін кәсіпорындырдың көпшілігі(42%)  саудаға автомобильді, тұрмыстық және жеке бас мүліктерін жөндейтін салаларға, өнеркәсіп саласына (12,7%) және  жылжымайтын мүліктер мен аперацияларға жасауға жолдау тұтынушыларға көрсететін көрсететін  сапаларға (13,2%) тиесілі.

          Өткен  жылдың оны кезеңмен салыстырғанда,  Алматы (34, 3%), Оңтүстік Қазақстан (22,4%), батыс Қазақстан (18,7%) және шығыс Қазақстан (16,8%) облыстарында және Алматы (15,6%) қаласында белсенді жұмыс істемейтін кәсіпорындар саны қарқынды өскені байқалады.

Республиканың шағын бизнес кәсіпорындар 2004ж. 1 ақпанға есептелген дерек бойынша 478,5 мың адам жұмыспен қамтылған, бұл көрсеткіш өткен жылдың осы кезеңіндегі 5,8 %-ға артты. Есептелген дерек бойынша 2005 ж. қаңтар айында өткізілген. өнімнен түскен табыс 48651,3 млн теңге болды, бұл көрсеткіш өткен жылдың өткен жылдың осы кезеніңдегіден 10,9%-ға жоғары .

Ауылшаруашылық  саласында шағын бизнес жағдайы  шаруа қожалықтарының өркендеуімен сипатталады. Республика юойынша 2005 ж. ақпан айының 1-ші жұлдызына дейін 149,8 мыңнан астам шаруа (фермер) қожағылы тіркелген. Оның 81,2%- дан астамы экономикалық қызметтері белсенді түде іске асыруда. Шаруа қожалықтарында малдары бойынша, немесе егін алқаптарын пайдаланатын болса, онда мұндй қожалықтар жұмыс істемеейтін шаруа қожалықтар қатарына іледі.шаруа қожалықтары туралы деректер әр облысқа жеке-жеке есептеу арқылы беріліп отыр.

Жалпы тіркелген  шаруа қожалықтары мен оларда жұмыс істемейтін адамдардың саны келесі аймақтық кескін бойынша құрылған кестеден құруға болады (2.1.4 кесте):

Шаруа қожалықтары  мен олардағы жұмыс бастылар.

№		Барлық тіркелген қожалықтар		Олардан әрекет етушілердің саны		Әрекет ететін қожалықтарда жұмбастылар
		бірлік	Барлығына % - да	бірлік	үлесі	Адам	үлесі
1	Республика бойынша	149830	100,00	121730	100,00	371890	100,00
2	Ақмола облысы	4455	2,97	2805	2,30	10540	2,83
3	Ақтөбе облысы	4587	3,06	3273	2,69	9179	2,47
4	Алматы облысы	39195	26,16	31744	20,08	96800	26,03
5	Атырау облысы	1466	0,98	1039	0,85	2261	0,61
6	Шығыс Қазақстан	13029	8,70	12218	10,04	35338	9,50
7	Жамбыл облысы	10641	7,10	8009	6,58	26700	7,18
8	Батыс Қазақстан облысы	3748	2,50	2799	2,30	9557	2,57
9	Қарағанды облысы	5540	3,70	4690	3,85	18350	4,93
10	Қостанай облысы	7887	5,26	4170	3,43	10250	2,76
11	Қызылорда облысы	1792	1,20	728	0,60	3334	0,90
12	Маңғыстау облысы	727	0,48	345	0,28	660	0,18
13	Павлодар облысы	3526	2,35	2294	1,88	7850	2,11
14	Сол.т Қазақстан облысы	6050	4,04	4630	3,80	13000	3,50
15	Оңт.т Қазақстан облысы	47115	31,45	42974	35,30	128025	34,43
16	Астана қаласы	25	0,02	3	0,00	4	0,00
17	Алматы қаласы	52	0,03	9	0,01	42	0,01

 

        Қазақстандағы  қазіргі таңда  кіші және  орта бизнестің жағдайы дамыған  мемлекеттермен салыстырғанда нашарлау  болып табылады. Себебі, кіші және  орта бизнестің дамуындағы кедергілер  өте көп. Бұл кедергілер мемлекеттің  саясатымен рыноктың инфрақұрылымының  жетілмегендігінен./4/

Қазіргі таңда  шағын кәсіпкерлік жаңа даму сатысында. Осы секторларға елеулі үлкен  қаражаттар инвестициялануда. Бірақ  бұл инвестициялау ассиметриялы болып отыр. Капитал салымдары  көбінесе осы сектор бойынша, яғни кіші және орта кәсіпкерлік сферасында сауда  саласына және сервиспен шағын және қызмет көрсету бағыттары бойынша  жүзеге асырылуда. Оның себебі, шағын  және орта бизнестің осы сфераларында инвестициялы ақталу мерзімі  қысқалау және бұл сфераларда өтемпаздықты көтеретін  айналым қажаттары  көп болғандықтан.

Сондай-ақ біздің еліміздегі кіші және орта кәсіпкерлік  секторында инновациялық қызметті жүзеге асыру дамымаған. Жалпы инновациялық қызмет айналысатын  венчурлық кәсіпорындар біздің елімізде жоқтың қасы. Бірақ  болашақта мемлекеттің  жүргізіп жатқан ұлттық экономиканы диферсификациялау  мен модернизациялау юойынша  қабылданған тұрлі бағдармалар  мен жүргізіліп жатқан саясатына  байланысты мұндай кәсәпорындар көбейді  деген үміт бар. Ал мұндай кәсіпорындар үшін кіші бизнес субъектісі болуы  тиімді, себебі, венчурлық кәсіпорындар сыртқы  орталық  түрлі өзгерістеріне  тез бейімделеді.

Жоғарыда  жасалған талдау келесі  тендецияларды  көрсетеді:

1. Белсене жұмыс істейтін кәсәпорындардың аз үлесі кезінде шағын кәсіпкерлік объектілерінің тұрақты сандық өсуі;
2. Сауда мен қызмет көрсету сферасында шағын кәсіпкерлік объектілерінің шоғырлануы;
3. Мемлекеттік органдармен өзара әрекеттесу мен салық салуды, несиелеудің шешілмеген проблемалары;
4. Үлкен қаржылық мүмкіндіктері бар адамдардың осы секторға инвестициялауды жүзеге асыра бастауы;
5. Шағын бизнеспен орта кәсіпкерлікті мемлекеттік қолданудың тиімсіздігі /5/

«Сұлтан»  жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 1995 жылы 13-ші наурызда Алматы облысы Сарқан қаласында құрылды. Серіктестікті  құрушы құрылтайшылар Қазақстан  республикасының азаматтары – жеке тұлғалы болып табылады. Құрылтайшылар  құрамы үш жеке тұлғадан тұрады. Серіктесттік «Тұлпар» ауылшаруашылық өндірістік кооперативнің  қайта құрылуы  негізінде пайда  болады.

1998 жылы 28-ші  ақпанда «Сұлтан» жауапкершілігі  шектеулі серіктестік болып өзгертілді.

«Сұлтан»  ЖШС-ның қызметінің пәні және мақсаттары .

«Сұлтан»  ЖШС-ның негізгі мақсаты бәсекеге қабілеті жоғары сапалы, халық тұтынуындағы қажетті өнімдер өндіру. Сондай-ақ шикізат түріндегі ауылшаруашылығы  өнімдері тиімді әрі пайдалы мүмкіндіктерін өткізу.

Бұл негізгі   мақсатқа жету үшін серіктестік келесідей  қызметтерге негізделеді.

• Ауыл шаруашылығы өнімдерін шығару, өндіру;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу;
• Наубайханалық өндіріс;
• Ет – сүт және май өнімдерін өндіру мен өңдеу;
• Қоғамдық тамақтану, қонақүй пунктерін ұйымдастыру және тағы да басқа ойын және шоу бизнес қызметтеріне басқа қызметтерді жүзеге асыруға мүмкіндігі бар.

Бұл қызметтер  арқылы серіктесттік халықтың, аймақтық мекемелер мен ұйымдардың қажеттілігі  қанағаттандыру; жаңа жұмыс орындарын  және әлеуметтік мәселелерді шешуге мақсат құрып ықпал жасайды.

Жалпы өазіргі  күнде «Сұлтан» ЖШС-ның негізгі  қызметі ауыл шаруашылығы өнімдерін  өндіруге және өткізуге негізделген. Осы  негізгі қызметті серіктесттіктің 94%  табысының көзі болып табылады.

2005 жылдан бастап «Сұлтан» ЖШС-ның өз қызметін жетілдіруге тырысуда. Бұған серіктесттік  жанынан Туркия компаниясымен бірлесіп диірмен құруды айтуға болады.

Жалпы серіктестіктің қызметін ұйымдастыру келесі кестеде  көрсетілген 2.1.5 кесте:  2005 жылғы серіктестік қызметін ұйымдастыру

Қызмет түрлері	Қызмет  түсімдері (мың. т г)				Үлесі                %
	1 тоқсан	2 тоқсан	3 тоқсан	барлығы
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру Барлығы:	3660669	1434272	1091755	618696	100
Соның ішінде: Өсімдік шаруашылығы	1496390	556089	639702	444223	62
Мал шаруашылығы	2164279	878183	452053	1742473	38

 

Құқықтық  статусы «Сұлтан» ЖШС-гі Қ.Р-ның заңдарына  сәйкес заңды тұлға болып табылады. Серіктестік өзін-өзі қаржыландыру және шығындарын өзі өтеу негізінде  қызмет етеді. Серіктестіктің өзіндік  жеке балансы несие мемлекеттерінен  есептері, дөгелек мөр. белгі, фирмалық баланс және басқа да реквизиттре  иелігінде бар. Серіктестік өз атынан келісін  жасауға, мүмкіндік және жеке мүліктік емес құқықтары және міндетті болуы, үшінші тараптар тұлғасы  ретінде сотта жауапты болуы  мүмкін.

Серіктестік  өзіне тиесілі мүлікпен барлық міндеттемелермен жуапты болады. Қатысушылардың  қарыщына серіктестік жауапты болмайды.

«Сұлтан»  ЖШС-ның  шаруашылық қызметі.

«Сұлтан»  ЖШС-сы ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге негізделген серіктестік. Оның, меншігінде 841 га жер , 500 мың мал (сиыр, қой )бар. Қазіргі куйде жерге себілген өнімдер: бидай,арпа, сұлы, қант қызылшасы, сеннаж сияқты өнімдер жатады. Ал мал  өсіруде: қой, сиыр – бұдан алынатын өнімдерге: сүт, жүн, тері сияқты өнімдер  саналады.

Серіктестіктің  шаруашылық қызметін  жүргізуіндегі  ең негізгі қызмет шикізатты тиімді, қымбат бағамен  өткізу болып табылады.

Жерді өңдеудегі  көмекші өндіріс құралдарына  трактор, комбайын, машина- техникалық саймандар құрап отырады. Оларды үнемі жөндеуден өткізу, басқа  кооперативтердің жерін жыртуға, өнімін жинауға, жалға беру сияқты қызметтерді  жүзеге асырып отырады.

Қазіргі күнде  шаруашылық қызметті серіктестік жетілдіре  түсуде. Бұған бидайды өсірудегі  мал жинауды, өткізуі дәлел бола алады. Оны елесі кестеде көре аласыз.

2.1.6. кесте.  Шаруашылық қызметін талдау.

Атауы	2004 ж	2005ж	2006 ж
	өнімнің шығуы	өнімнің шығуы	өнімнің шығуы
Бидай өсірудің барлығы Оның ішінде: Күздік бидайы Яров. бидайы Яров. сұлысы Люцерн арпасы Сенаж Қант қызылшасы	1077 тонна   413 тонна 529 тонна 135 тонна 306 тонна 820 тонна 1100 тонна	1120 тонна   600 тонна 390 тонна 120 тонна 320 тонна 550 тонна 15000 тонна	1379 тонна   620 тонна 591 тонна 168 тонна 382 тонна 558 тонна 2500 тонна
Мал шаруашылығы: КРС барлығы Соның ішінде сиыр Қойдың барлығы Соның ішінде қойлар Тоқтылар Таналар	122 бас 56 бас 277 бас 100 бас 80 бас  45 бас	150 бас 70 бас 300 бас 130 бас  120 бас  60 бас	150 бас 54 бас 380 бас 150 бас 200 бас 70 бас

Бұл кестеден көргеніміздей өнімді өндіру жыл  сайын артып отыр. Бұл дегеніміз  серіктестіктің жылдан – жылға экономикалық ахуалы артып, өнімді өткізу көлемі де жоғарлауда. Бүгінгі күнде серіктестіктің шаруашылығы дами түсуде.

Бұнымен серіктестік  сүт өнімдері, нан өнімдері, жүн, тері сияқты өнімдерді өткізуге де көңіл бөлуде.

«Сұлтан»  ЖШС-ның негізгі шаруашылық қызметі  ауыл шаруашылығын жүргізу және де осы негізгі қызметтен түсетін  табыс көзі 94% құрайды. «Сұлтан» ЖШС-ны ауыл шаруашылығы саласында әмбебаб серіктестік саналады. Сондықтанда серіктес өсімдік, мал, бидай шаруашылығы қызметіне ерекше көңіл бөледі.

Серіктестің даму тенденциясы ретінде ауыл шаруашылығы  өнімдерін дайындаудағы жоғары өнімділік  болып табылады. 2003 жылы алынған  өнім 2002 жылға қарағанда 28%-қа өсті. Осындай өнімділіктің  жоғарлылығы арқасында Түрік фирмасымен бірігіп диірмен ашуды жоспарлар отырып, және осыған байланысты инвестициялық жобалар дайындалуда.

«Сұлтан»  ЖШС-ның  басқару құрылымы.

 

 

 

 

 

 

                                                                                                     2.1. сурет

          Серіктестіктің  басқарудың жоғары  органы –  серіктістіктің

қатысушыларының жалпы  жиналысы. Қатысушылардың жалпы жиналысы серіктестіктегі  ғалымдық мәселелерді шешуге және серіктестіктің мақсаты, миссиясының анықтауды  жүзеге асырылады.

 

«Сұлтан» ЖШС – індегі ынталандыру  шаралары. «Сұлтан» ЖШС – ында негізінен  37  адам  қызмет  жасайды.   Олардың  орташа  айлығы  12  мың теңге  шамасында  айналады.

Әрбір  кәсіпорын  немесе  ұйым  өз  қызметкерлерінің  өнімділігін  арттыру  үшін  ынталандыру  шараларын  жүргізіп  отырады.  Сол  сияқты  «Сұлтан» ЖШС –  ында да  ынталандыру  шаралары  дұрыс  дұрыс  жолға  қойылған.

Серіктестік  персонал  мәселесінде  ұйымдастырудың  формасы  мен  әдісін  анықтайды.  Жалақы  төлеу және  еңбекті  материалдық  ынталандыру  тарифтік  қойылымдар мен  окладтың  көлемін премиялар  мен   серіктестік  жұмысшыларының  айлық  төлемдерін, жұмыс  күні  және  жұмыс  аптасының  ұзақтығын,  төленетін және  басқа  да демалыстардың  тізбегін   жасауда  серіктастік  үнемі  қызметкерлерге  және  жұмысшыларға көп  көңіл  бөледі.

Жұмысшыларда   әлеуметтік  жағынан  қорғау   серіктестіктің   негізгі  мақсаты.  Серіктестік  жұмысшыларын  ынталандыру  барысында  қосымша  жалақы  төлеу,  қиын  жағдай  туындаса  сол  жұмысшының  отбасына  көмек   беру  сияқты   шараларды   жүзеге  асырады.