Меншiк құқығының формалары мен түрлерi

4-бап.  Мемлекеттiк кәсiпорынды құру      

1. Республикалық  мемлекеттiк кәсiпорын Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе Ұлттық Банктiң шешiмi бойынша, коммуналдық мемлекеттiк кәсiпорын - Қазақстан Республикасы Үкiмет белгiлеген тәртiппен жергiлiктi атқарушы органның шешiмi бойынша құрылады.     

2. Мемлекеттiк кәсiпорынның құрылтайшысы уәкiлдi орган болады.     

3. Шаруашылық  жүргiзу құқығындағы кәсiпорынды  құруға, егер ол өзiнiң мiндет-мақсаты  бойынша осы Заңның 18-бабында айтылған талаптарға сай келген жағдайда жол берiледi. 
      Қазыналық кәсiпорынды құруға, егер ол өзiнiң мiндет-мақсаты бойынша осы Заңның 32-бабында айтылған талаптарға сай келген жағдайда жол берiледi.     

   4. Қызметiн Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыратын мемлекеттiк кәсiпорындарды Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құру монополияға қарсы органның алдын ала келiсiмiмен жүзеге асырылады.  
      Ескерту. 4-бапқа өзгерту енгiзiлдi - ҚР 1997.07.11 N 154, 2002.05.21 N 323, 2008.12.25 N 113-IV (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.      

5-бап.  Мемлекеттiк кәсiпорындарды тiркеу және  
             қайта тiркеу      

1. Мемлекеттiк  кәсiпорын өзi мемлекеттiк тiркеуден  өткен кезден бастап құрылған  деп саналады және заңды тұлғаның құқығына ие болады.  
      Мемлекеттiк кәсiпорындарды тiркеу заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу үшiн белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.     

2. Бұл заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және қайта тiркеу туралы заң актiлерiнде көзделген жағдайда мемлекеттiк кәсiпорын қайта тiркеуге жатқызылады.      

6-бап.  Мемлекеттiк кәсiпорынның жарғысы      

1. Жарғы мемлекеттiк  кәсiпорынның құрылтайшы құжаты болып табылады.  
      Мемлекеттiк кәсiпорынның жарғысын мемлекеттiк басқару органының ұсынуы бойынша оның құрылтайшысы (уәкiлеттi органы) бекiтедi.      

2. Мемлекеттiк  кәсiпорынның жарғысында: кәсiпорынның  түрi, оның фирмалық атауы, құрылтайшысы (уәкiлеттi органы) туралы мәлiмет,  кәсiпорынның тұрған жерi, оның қызметiнiң мәнi мен мақсаты, басшының өкiлеттiгi, жұмыс режимi, кәсiпорын мүлкiнiң құралуы мен табысты бөлу тәртiбi, кәсiпорынды қайта ұйымдастыру мен оның қызметiн тоқтату шарттары болуы тиiс. Жарғыда сондай-ақ кәсiпорын мен құрылтайшы (уәкiлеттi орган), кәсiпорынның әкiмшiлiгi мен оның еңбек ұжымы арасындағы өзара қарым-қатынастары айқындалады. Жарғыда заңдарға қайшы келмейтiн басқа да ережелер болуы мүмкiн.  
      Ескерту. 6-бапқа өзгерту енгiзiлдi - ҚР 2002.05.21 N 323 Заңымен.     

7-бап.  Мемлекеттiк кәсiпорынның фирмалық атауы      

1. Мемлекеттiк кәсiпорынның фирмалық атауында мүлiк иесi мемлекеттiк меншiктiң қай түрiне (республикалық немесе коммуналдық) жататыны және ведомстволық бағыныстылығы көрсетiлуi керек.  
      Жедел басқару құқығындағы кәсiпорынның фирмалық атауында оның қазыналық болып табылатындығы көрсетiлуi тиiс.     

2. Мемлекеттiк  кәсiпорынның Қазақстан Республикасының  Мемлекеттiк елтаңбасы бейнеленген  және фирмалық атауы бар мөрi болады.     

8-бап.  Мемлекеттiк кәсiпорын қызметiнiң мәнi мен  
             мақсаты      

1. Мемлекеттiк  кәсiпорын қызметiнiң мәнi мен  мақсатын, мемлекеттiк басқару органының  ұсынуы бойынша, оның құрылтайшысы (уәкiлеттi органы) айқындайды, бұл кәсiпорынның  жарғысында бекiтiледi және шаруашылық  жүргiзу құқығындағы кәсiпорындарға  қатысты бөлiгiнде - осы Заңның 18-бабының талаптарына, ал қазыналық кәсiпорындарға қатысты бөлiгiнде - осы Заңның 32-бабының талаптарына сәйкес келуi керек.  
      Мемлекеттiк кәсiпорындарға мемлекеттiк бақылау және қадағалау функцияларын беруге жол берiлмейдi.     

2. Мемлекеттiк  кәсiпорынға өз Жарғысында көрсетiлген қызметiнiң нысанасы мен мақсатына сай келмейтiн қызметтi жүзеге асыруына, сондай-ақ мәмiлелердi жасауына тыйым салынады.     

3. Кәсiпорынның  жарғысында айқындалған, қызмет  мақсатына қайшы жасаған мәмiлесi заңдарда белгiленген тәртiппен оның құрылтайшысының (уәкiлдi органының) талабы бойынша күшi жоқ деп танылуы мүмкiн.  
      Кәсiпорын басшысының кәсiпорынның қызметiнде жарғыдан тыс iс-әрекет жасауы еңбек мiндеттерiн бұзған болып табылады және белгiленген ретпен тәртiптiк жауапкершiлiкке тарту шараларын қолдануға апарып соғады.  
      Ескерту. 8-бапқа өзгерту енгiзiлдi - ҚР 1999.10.04 N 469, 2001.05.04 N 185, 2002.05.21 N 323 Заңымен.    

  9-бап. Мемлекеттiк кәсiпорынды басқару      

1. Кәсiпорынды мемлекеттiк басқару органының мыналарға:     

1) мемлекеттiк кәсiпорын қызметiнiң басым бағыттарын айқындауға;      

2) мемлекеттiк  кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметiнiң  жоспарын, оның iшiнде жоспарлы қаржылық  көрсеткiштерiн, оларды берудiң  мерзiмдiлiгi мен тәртiбiн қарауға және бекiтуге;     

3) уәкiлеттi органға тиiстi есептi ол белгiлеген мерзiмде табыс ете отырып, мемлекеттiк кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметiнiң жоспарлы көрсеткiштерiнiң орындалуын бақылауға және талдауға; V032250     

4) Қазақстан  Республикасының Президентi қызметке  тағайындайтын және қызметтен  босататын жекелеген мемлекеттiк  бiлiм беру кәсiпорындарының бiрiншi басшыларын қоспағанда, Қазақстан  Республикасының Yкiметi белгiлейтiн тәртiппен басшыны тағайындауға және оны аттестаттаудан өткiзуге;     

5) мемлекеттiк  кәсiпорын мүлкiнiң мақсатқа сай пайдаланылуын және сақталуын бақылауды жүзеге асыруға;      

6) осы Заңмен және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiмен өзiнiң құзыретiне жатқызылған басқа да мәселелер бойынша шешiмдер қабылдауға өкiлеттiктерi болады.      

2. Заңды тұлға ретiнде кәсiпорынның органы мемлекеттiк басқару органына есеп беретiн кәсiпорынның басшысы болып табылады.     

3. Мемлекеттiк басқару органы кәсiпорынның басшысымен қатынасты Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес еңбек шартын жасасу арқылы ресiмдейдi.  
      Еңбек шартында, Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында белгiленген талаптардан басқа, кәсiпорын басшысының таза табыстың белгiленген бөлiгiн бюджетке уақтылы аудармағаны және қаржы-шаруашылық есептiлiгi туралы мәлiметтердi уақтылы табыс етпегенi үшiн жауапкершiлiгi айқындалады.     

4. Кәсiпорын  басшысы меншiк иесiнiң (уәкiлеттi органның) және мемлекеттiк басқару  органының алдында кәсiпорындағы  iстiң жай- күйi үшiн тiкелей жауапты болады.       

5. Кәсiпорын  басшысы жеке дара басшылық  жасау принциптерi бойынша iс-қимыл  жасайды және кәсiпорынның барлық  мәселелерiн осы Заң мен кәсiпорын жарғысы белгiлеген құзыретiне сәйкес дербес шешедi.      

6. Басшы кәсiпорын  атынан сенiмхатсыз iс-қимыл жасайды,  барлық органдарда кәсiпорынның  мүддесiн бiлдiредi, осы Заңмен белгiленген шектерде кәсiпорынның мүлкiне өкiмдiк етедi, шарттар жасайды, сенiмхат бередi, банкiлiк есеп-шоттарын ашады және өзге де мәмiлелер жасайды, барлық қызметкерлер үшiн мiндеттi бұйрықтар шығарады және нұсқаулар бередi.     

7. Басшы өз  құзыретi шегiнде және еңбек заңдарына сәйкес қызметкердi кәсiпорынға жұмысқа қабылдайды және онымен еңбек шартын бұзады, көтермелеу шараларын қолданады және оларды жазаға тартады.  
      Басшының ұсынысы бойынша мемлекеттiк басқару органы лауазымға тағайындайтын немесе лауазымнан босататын кәсiпорын қызметкерлерiнiң номенклатурасы кәсiпорынның жарғысында белгiленедi.     

8. Басшының орынбасарларын  кәсiпорын басшының ұсынысы бойынша мемлекеттiк басқару органы қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.  
      Басшының орынбасарларының және кәсiпорынның басқа да басшы қызметкерлерiнiң құзыретiн басшы белгiлейдi.  
      Басшының орынбасарлары өздерiнiң құзыретi шегiнде кәсiпорынның атынан iс-қимыл жасайды, оны мемлекеттiк органдарға және басқа кәсiпорындарға танытып бiлдiредi, шаруашылық операцияларын және сенiмхатсыз шарттар жасап, сондай-ақ кәсiпорын қызметкерiне сенiмхат бере алады.  
      Ескерту. 9-бапқа өзгерту енгiзiлдi - ҚР 2002.05.21 N 323, 2004.06.11 N 561, 2006.07.04 N 150, 2007.05.15 N 253 Заңдарымен.     

  10-бап. Мемлекеттiк кәсiпорынның мүлкi      

1. Кәсiпорынның мүлкiн құны кәсiпорынның дербес балансында көрсетiлетiн кәсiпорынның барлық активтерi құрайды.     

2. Мемлекеттiк  кәсiпорынның мүлкi бөлiнбейдi және  оны салымдар (үлестер, пайлар) бойынша,  соның iшiнде кәсiпорын қызметкерлерiнiң  арасында бөлуге болмайды.     

3. Мемлекеттiк кәсiпорынның мүлкi:  
      1) оған меншiк иесi берген мүлiктiң     

2) өз қызметiнiң  нәтижесiнде сатып алынған мүлiктiң (ақшалай табыстарды қосқанда);     

3) заңдармен  тыйым салынбаған өзге де қаражат  негiздерiнiң есебiнен қалыптастырылады.      

4. Мемлекеттiк  кәсiпорындардың негiзгi құралдарға жататын, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығында бекiтiлген мүлiкке, сондай-ақ оларға тиесiлi акцияларға қатысты сатуға және сыйға беру мәмiлелерiн жасасуға құқығы жоқ.     

5. Шаруашылық  жүргiзу немесе жедел басқару  құқығындағы мүлiктi алып қою туралы  шешiмде уәкiлеттi орган мемлекеттiк  кәсiпорынға кейiннен мүлiктi баланстан  шығара отырып, оны өзге тұлғаға бергенге дейiн ұстаудың және сақталуын қамтамасыз етудiң мерзiмдерiн белгiлеуге құқылы.  
      Ескерту. 10-бапқа өзгертулер енгiзiлдi - ҚР 2002.05.21 N 323, 2007.02.28 N 235 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.      

11-бап.  Мемлекеттiк меншiк түрi не ведомстволық  
              бағыныстылығы ауысқан кезде кәсiпорынның  
              мүлiктiк құқықтарының сақтаулы     

  Заңдарда белгiленген тәртiппен мемлекеттiк кәсiпорынды республикалық иелiктен коммуналдық иелiкке бергенде немесе керiсiнше iстегенде, не мемлекеттiк басқарудың бiр органының бағынысынан басқа бiр органның бағынысына берген кезде ондай кәсiпорын өзiне тиiстi мүлiкке шаруашылық жүргiзу құқығын (жедел басқару құқығын) сақтап қалады.    

  12-бап. Мүлiктiк кешен ретiндегi мемлекеттiк кәсiпорын      

1. Мемлекеттiк кәсiпорын тұтас алғанда мүлiк кешенi ретiнде жылжымайтын мүлiк болып танылады және мемлекеттiк меншiк құқығының объектiсi болып табылады.      

2. Мүлiктiк меншiк ретiнде кәсiпорынның құрамына оның қызмет етуiне арналған мүлiктiң барлық түрлерi, оның iшiнде үйлер, ғимараттар, жабдықтар, құрал-саймандар, шикiзат, өнiмдер, жер учаскесiне құқығы, талап ету құқықтары, борыштар, сондай-ақ оның қызметiн дараландыратын белгiлерге құқықтар (фирмалық атауы, тауар белгiлерi) және басқа да айрықша құқықтар енедi.     

3. Республикалық  мемлекеттiк кәсiпорын жөнiнде ол бiртұтас мүлiктiк кешен ретiнде болғанда мәмiлелер (кепiлге беру, жалдау және басқалары) жасауы - Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмi бойынша, ал коммуналдық кәсiпорын жөнiнде - жергiлiктi атқарушы органның шешiмi бойынша жүзеге асырылады.  
      Ескерту. 12-бапқа өзгерту енгiзiлдi - ҚР 2002.05.21 N 323 Заңымен.    

  13-бап. Мемлекеттiң тапсырысы      

1. Мемлекеттiк кәсiпорын үшiн мемлекеттiң тапсырысын орындау мiндеттi болып табылады.  
      Егер бұл шарттар мемлекеттiң тапсырысында көзделген болса, кәсiпорынның тауарларды (жұмыстар атқаруды, қызметтер көрсетудi) сатып алушы немесе сатушы ретiнде шарттар жасаудан бас тартуға құқығы жоқ.     

2. Мемлекеттiң  тапсырысы, Қазақстан Республикасының  Үкiметi айқындайтын ұсыну нысандары  мен түрлер бойынша медициналық  көмек көрсететiн денсаулық сақтау  ұйымдарын қоспағанда, кәсiпорынға мемлекеттiк басқару органы арқылы жеткiзiледi.      

3. Мемлекеттiң тапсырысында қамтылмаған өнiмдердi (жұмыстар атқаруды, қызметтер көрсетудi) кәсiпорын өз бетiмен сатады.  
      Ескерту. 13-бапқа өзгерту енгiзiлдi - ҚР  2002.05.21. N 323, 2009.12.02 N 212-IV (2009.12.05 бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.     

14-бап.  Заңсыз келген  табыстарды кәсiпорыннан алып қою      

 Заңдарда тыйым салынған, оның жарғысында көзделмеген, қызметтi жүзеге асырудан кәсiпорынға түскен табыс, сондай-ақ сатылатын тауарлардың (жұмыстар атқарудың, қызметтер көрсетудiң) бағасын көтеру нәтижесiнде түскен табыс Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен республикалық немесе жергiлiктi бюджетке алып қойылады.  
      Ескерту. 14-бапқа өзгерту енгiзiлдi - ҚР 2002.05.21 N 323 Заңымен.     

15-бап.  Мемлекеттiк органдардың  заңсыз iс-әрекеттерiне  
              кәсiпорынның шағым жасауы      

 Кәсiпорын  мемлекеттiк органдардың заңсыз iс-әрекеттерiне, оған қоса ол уәкiлдi органның кәсiпорын пайдасын алып қоюға, мүлiктi қайта бөлуге, мемлекеттiң тапсырысын беруге, кәсiпорын шығаратын тауарларға (жұмыстар атқаруға, қызметтер көрсетуге) баға қоюға байланысты жасаған, сондай-ақ кәсiпорынның құқығы бұзылатын басқадай iс-әрекеттерiне белгiленген тәртiп бойынша сотқа шағым жасауға құқылы.     

16-бап.  Мемлекеттiк кәсiпорынды қайта ұйымдастыру  
              және тарату      

1. Республикалық  мемлекеттiк кәсiпорын Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмiмен, ал коммуналдық кәсiпорын - жергiлiктi атқарушы органның шешiмiмен қайта ұйымдастырылады және таратылады. 
      Кәсiпорын азаматтық заңдарда көзделген басқа негiздемелер бойынша да таратылуы мүмкiн.  
      Кәсiпорынды қайта ұйымдастыру және таратуды, егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде өзгеше белгiленбесе, уәкiлеттi органның келiсiмi бойынша мемлекеттiк басқару органы жүзеге асырады.