Тауарлы материалдық құндылықтарды ревизиялау тәсілдері

             Тауарлы – материалдық  қорларды кірістеуге  мына құжаттар  негіз болып саналады:  
- шот фактура (№3 қосыша), онда: тауар нөмірі мен күні, атауы және жабдықтау мен тауарлы – материалдық қорларды сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік нөмірі, әкелінген тауарлы – материалдық қорлардың атаулары мен саны құны, акцизделетін тауарлы – материалдық қорлардың сомасы т.б.  
Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан немесе өңдеуден түскен запастарды есепке алу үшін пайдалынады. Ол бір ғана данада жазылады және ол қоймаға келіп түскен кезде толтырылады. Қосымша №4. Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе құжаттарындағы мәліметтерді сандық сапалық айырмашылықтары бар босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады. Құндылықтарды қабылдағаннан кейін құжаттармен қоса актілердің бір данасы материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, ал екіншісі – жабдықтаушыға талап хатын жазу үшін, жабдықтау бөліміне жіберіледі. Материалдық құндылықтарды өндірісте дайындалған және сақталған кезіндегі жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі. Бұл құжат материалдарды қабылдау жөніндегі Акт –ге тіркеледі. Екі данасы толтырылады, комиссия мүшелері мен кінәлі кісілер қол қояды. 1-ші данасы бухгалтерияға, ал екіншісі – бөлімшеді қалады. Материалдардың бөлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі. Кәсіпорындарда сынудың , бүлінудің, қираудың нәтижесінде арзандатуға және қорларды есептен шығару үшін пайдалынады. Ол 2 дана етіп жасалынады. 1- ші дана бухгалтерияға жіберіліп, 2-шісі данасы бөлімшеді қалады. Сауда мекемелерінде тауарларды қабылдау, біріншіден кімнен тауар жеткізілген және ол қандай түрде – упаковка жасалған немесе упаковкасы алынған күйде ме. Сандық және сапалық тауарды жергілікті жабдықтаушылардан қабылдағанда жабдықтаушының қоймасында егер тауарлар менеджерлермен немесе жүргізушімен, онда қоймада, егер тауарлар көліктік жеткізушілермен әкелінсе. Тауарларды саны мен сапасы бойынша сату кәсіпорындарда боса, тауарлардың «тауарлардың сапасы мен саны және өнімнің қабылдауы»бекітілген тәртіпке сүйене отырып қабылданады, ол ҚР Министрлер кабинетінің қаулысымен бекітілген № 1240 09.11.1994 ж және т.б. нормативтік актілерге байланысты. Тауарды қоймадан мекеме өкілі алуы үшін ол міндетті түрде сенімхат және куәлік көрсетуі тиіс. Жабдықтаушылармен тауар жіберілген кезде сенімхат алынады, ол менеджерге керекті тіркемелі құжаттар және тауарларды қабылдағанда жатғқан тауарлар қабылдағанда тауар көлемі, сапасы құжатқа сәйкес тексеріледі. Егер қабылданып жатқан тауар упаковка ішінде болса, онда міндетті түрде ілеспе құжат жазылуы тиіс «Тауар массасы брутто және орын мөлшері нақты тексерілмеген» және «Тауар құжаттама келтірілген сапаға сәйкес нақты тексерілмей қабылданды», бұл құжат тапсырған және қабылданған адамдардың қолдарымен рәсімделеді.

           Егер тауарларды қоймаға жабдықтаушы немесе жүргізуші үш – төрт тауарлы – көлік накладнойымен жеткізеді. Түскен тауарларды қоймада қабылдауды қойма меңгерушісі және МЖА сапасы және санын тексеріп қабылдайды. Жергілікті жабдықтаушылардан тауарларды қабылдау мерзімі тауар түскеннен бастап 10 күн, басқа қалалардағылардан – тауарлар станцияға түсу күннен кейін – 20 күн. Тез бұзылатын тауарларды 24 сағат ішінде сапасы мен санына сәйкес қабылданады. Егер тауарды қабылдау мерзімі кешіктірілсе, ол тауарайналымының көлемі азаюына әкеледі, ол дегеніміз шығындардың ұлғаюына және табыстың азаюына әкеліп соғады. Қабылдап алынағн қоймадағы тауарларды бағытталағн түрде тіркейді, ал ілеспе жабдықтаушы тауарлардың құжаттарырын қолдана отырып. Бұл үшін қойма меңгерушісі арнайы штамп қояды, онда келесілер көрсетіледі:

           Тауар қабылдау күні, нөмірі және  ілеспе құжат күні, нақты өзіндік  құны және бөлек ыдыстар, ал  материалды жауапкершілік адам  қолымен расталады. 

Бұндай  тауар қабылдауды құжаттық рәсімдеу тәртібі рационалды болып саналады, сондықтан құжат санын азайтып, оларды құруға жұмсалатын шығындарды азайтады. Егер тауар қабылдау бойынша  келіспеушілік туындаған жағдайда бекілген тәртіпте акті жазылып, арнайы комиссия құрылады. Ол үшін шешім комиссия шешімміен сәйкес шешіледі. Тауарлы  – материалдық қорларды жабдықтаушы  жөнелткенде оған келесі құжаттар толтырылады: Тауарлық, есептік жіне көліктік.

Тауарлық  құжат – деп, жіберілген тауарлар саны мен сапасы, яғни толық мәлімет  беріледі. Оларға: шоттар, счет – фактуралар, тауарлы – көліктік накладнойы, спецификасы. Жүк жіберуші түбіртегі  және т.б. Есеп айырысу құжаттары  – бұл түскен тауарларды түсіргенде есеп айырысу және жүк жіберушімен  олар банқа беріледі. Мұндай құжаттарға: төлем талап – тапсырмасы. Көліктік - бұл құжаттар тасымалданған жүк  көлемін және айқындайды және көліктік қызмет және көліктік органдарға есеп айырысуға арналған құжаттар.

             Тасымалдау үшін қолданылатын транспорт түрі:  
- Теміржол накладнойы – теміржол көлігімен тасымалдайтын тауарлар.  
- Тауарлы – көліктік накладнойы – автокөліктік тасымалдайтын тасымалдайтын тауарлар екі бөлімнен тұрады: тауарлардың – транспорттық;  
- Коносамент – су жолымен тасымалданатын тауарлар;  
- Авиа накладнойы - әуе жолымен және су жолымен тасымалдайтын тауарларды жеткізгенде беріледі. Счет – фактураны сепке алу «Счет – фактураны тіркейтін журнал», бұл журнал есеп беру мерзіміне сәйкесті келесі түрде жүргізіледі. Тауар түріне байланысты және оның счет – фактурасын немесе тауарлы – көліктік накладнойыа жабдықтаушы көптеген басқа құжаттар беріледі, бір бөлігі мөлшерді растайды және түскен тауарлар санын, ал басқасы – сапасы және т.б. тауарлар бірлігі.  
ҚР заңына сәйкес «Стандартизация және сертификация жайлы» тауарлардың халық тұтыну үшін сертефикация жасалынады, ол тізімді Республика Парламенті тағайындайды.

                                                          Қорытынды  

           Тауарлы – материалдық қорлар  есебін ұйымдастыру сұрақтарын  қарастыру нәтижесінде мынадай  қорытындылар жасауға болады. Тауарлы  – материалдық қорлар қалдығын  есептеу әдісін дұрыс таңдау  мен сатылған тауарлы – материалдық  қорларының құнын дұрыс анықтау  маңызды болып табылады. Егер  № 7 БЕС «Тауарлы – материалдық  қорлар» бухгалтерлік есеп стандартына  келесі төрт әдістерін ұсынады:  Ерекше ұқсастыру, Орта құн  есептеу, Фифо әдісі және Лифо  әдісі.ХҚЕС сәйкес қор бағалау  кем дегенде екі көлемде өзіндік  құн немесе мүмкіндік сату  бағасы бойынша жүзеге асады.  Қордың өзіндік құн орташа  өлшенген құн бойынша немесе  Фифо, Лифо әдісі бойынша анықталады.  
Ал біздің есеп саясатында Фифо әдісі қолданылады. Тауарлы – материалдық қорларды бағалау дұрыс әдісін таңдау кәсіпорынның таза табысын да, тұтас табысында, қаржылық жағдайында да мәнді әсер етеді.

           Тауарлы – материалдық қорлар  сипаттауға алғашқы есеп құжаттары  негізіне кіріс және шығыс,  ал толтыру әдісі бойынша есептеу  техниксының көмегімен және қолмен  толтыру болып бөлінеді. Толтырған  құжаттар мен олардың құжат  айналымы данасының санын субъектінің  өзі субъектінің сипатына, өндірісті  ұйымдастыру ерекшеліктеріне, материалдық,  техникалық жабдықталуына және  есепті ұйымдастыру жүйесіне  байланысты бекітіледі.

           Тауарлы – материалдық қорлардың  қоймаларға түсуін әлде босатылуын  ұйымда тағайындалған құжаттар  толтыру арқылы рәсімделеді. Бастапқы  құжаттар санын азайту үшін  түскен материалдардың қорды  құжатсыз толтыруға рұқсат беріледі.Жабдықтаушылардан  алынған қажетті құжаттарда алшақтық  болмаған кезде, кіріс ордерінің  негізгі реквизиттері мен арнайы  штампы қойылып толтырылады. Ұйымды  тауарлы – материалдық қорлармен  прогрессивті жабдықтау үлгілерінің  бірі – жабдықтаушылардың қоймасынан  автокөлік пен орталықтандырылған  жеткізіп беру, ол кезде тауарлық  – көлік накладнойы 4 данада түзіледі:

1.сатып  – алушыға - кіріс ордері орнына  материалды қабылдау үшін;  
2.жабдықтаушыларға құндылықтарды есептен шығару үшін;

3.автокөлік  жүргізушілеріне еңбек ақы есептеу  үшін;  
4.төлемді жүзеге асыру үшін банке ұсыну.

           Егер жабдықтаушылардан келіп  тауарлы –мсатериалдық құндылықтарды  сандық және сапалық айырмашылығы  болса немесе материалдардың  көлік құжатынсыз келіп, түссе,  қабылдау комиссиясы «Материалды  қабылдау Актіні» 2 данада жазады.  
1-ші данасы бухгалтерияға, ал 2-шісі маркетингтік бөлімге тапсырылады.  
Материалдардың қоймадан жән еқойма цехынан босатылуын құжаттау тәртібі олардың босатылуын құжаттау тәртібі олардың босатылу бағытына байланысты. Материалдар шығынына дұрыс бақылауды іске асыру үшін материалды талап етуге құқы бар тұлғалардың тізімі мен қолтаңбасының үлгісі әрбір қоймада бекітілуі тиіс. Бұл тізім бухгалтермен келісілген болуы тиіс. Өнім өндіруде жүйелі түрде қолданылған қорларды өндіріске босату кезіңде «Шектеулі алу» карталарын пайдалынған жөн. Шектеулі карта өндірістік бөлімде толтырылады және маркетинг бөлімімен визаланады. Оның жоғарғы бөлімінде сол цехқа берілген материалдардың номенклатуралық нөмірлері мен айлық шек көрсетіледі.  
           Шектеулі – алу картасы екі данадан тұрады: бір данасы ай басында цехқа беріледі, екіншісі қоймада қалдырылады. Шектеулі - алу карталарын пайдалану, біріншіден материалдарды босату үшін толтырылған құжаттар санын қысқартады, екіншіден шек шеңберінде босатылған материалдарға бақылауды күшейтеді.  
Шекте көрсетілген материалдарды алуы кезінде «Материалдарды ауыстыру акт» талабы толтырылады, ал талап бойынша алынған сан шектеулі – алу картаға жазылады. «Материалдарды ауыстыру талап акті» нормаларға біріктіріледі.  Материалдық қорлар цехтар мен күн сайын пайдалынбайтын болса, мұндай материалдарды босату үшін бір реттік «Талап» толтырылады. Материалдардың қоймалардағы қорлар есебін қойма меңгерушісі жүргізуге міндетті. Бұл есеп қоймасындағы материалдар туралы сандық ақпарат қалыптастыру үшін ұйымдасытруды жән есол материалдардың номенклатуралық нөмірлері бойынша түскенін, шыққанын және қалдығын анықтайды.  
Материалдардың түсуі мен есептен шығуына толтырылған алғашқы құжаттар негізінде қойма меңгерушісі немесе қоймашылар жедел бухгалтерлік шынайлылығы «Қойма есебінің каточкаларында» жүргізіледі. Бухгалтерия материалдарының әрбір нменклатуралық нөмірлеріне карточканы «құжаттарды тапсыру - өткізу реестрінде» ашады да, олады қол қойғызып, қойма меңгерушісіне береді. Материалды – жауапты тұлға қойма есебінің карточкаларына жазуды күн сайын кіріс және шығыс құжаттары негізінде түсіреді де , әрбір жазудан соң жаңа қалдық шығарылып отырады. Материалды жауапты тұлғалар кезең сайын кіріс жән ешығыс құжаттарының реестірін жасап, оларды субъект бухгалтериясына береді. Материалдардың синтетикалық есебінің жинақ ведомосты негізінде бухгалтерияда «Материалдардың ақшалай түрдегі қозғалыс ведомосты» жасалады. Егер берілген субъектіде қалдық әдісі қолданбаса, жинақ ведомосының орнына мәліметтерді материалды –жауапты тұлға есеп беруінен алады.  
Материалдардың қозғалыс ведомосында есеп кезеңнің басы мен аяғына қалдықтарды көрсету, қойма немесе материалдарды – жауапты тұлғалар бойынша материалдардық қорлардың қозғалысын көрсету қарастырылған. Сондай – ақ онда көлікті– дайындау шығындарының КДШ орташа процентін есептейді.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қолданылған әдебиеттер:  

1. Толпаков Ж.С.  «Сауда тауарлық операцияларды  құжаттық рәсімдеу.»  
2. Толпаков «Бухгалтерский учет».  
3. Камышев П.И. « Бухгалтерский финансовый учет».  
4. Жминько С.И. «Финансовый учет».  
5. Качалин В.в. «Финансовый учет и отчетность со стандартами».  
6. Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет».  
7. «Бухгалтер плюс компьютер» №4, 2003.  
8. «Бухгалтер плюс компьютер» №1, 2003  
9. «Бухучет на практике» 2004, №8.