Еңбекақы төлеудің маңызы, түрлері және оларды ұйымдастыру

– кәсіпкерлер мен жұмысшылар арасындағы қатынасты реттеу үшін;

– кәсіпкерлер немесе олардың  ұйымдары мен жұмысшылар ұйым немесе ұйымдар арасындағы қатынастарды реттеу үшін [8,1937 б.].

Біз болсақ, Қазақстанның және ТМД елдері ғалымдарының көзқарастарына тоқталатын боламыз.

Мысалы, кейбір қазақстандық авторлар ұжымдық еңбек дауының  нысанасы бұл – еңбек жағдайларын  және оның ақысын немесе әлеуметтік жеңілдіктерінің  көлемін белгілеу және өзгерту бойынша  келіспеушіліктер, сонымен қатар  ұжымдық шарттар мен келісімдерді жасаған немесе өзгерткен кезде  пайда болатын келіспеушіліктер деп белгілейді [3,498 б.].

И.Я.Киселев өз жұмысында  ұжымдық еңбек дауларының нысанасы қандай да болмасын топтың ұжымдық  мүддесі болып табылады, ал ұжымдық  еңбек жанжалының нысанасы қызметкерлердің  ұжымдық мүддесін қозғайтын әр түрлі мәселе болуы мүмкін деп жазған. Сонымен қатар, жанжалдар еңбек жағдайларын белгілеу сұрақтары бойынша да, заң нормаларын және ұжымдық шарттарын қолдану сұрақтары бойынша да пайда болуы мүмкін деп көрсеткен [9,13 б.]. Ал өзінің «Трудовое право России и зарубежных стран». «Международные нормы труда» деген басқа жұмысында И.Я.Киселев: «көптеген шет елдерде еңбек дауларын субъекттік құрамы бойынша және дау нысанасы бойынша классификациялау жалпыға танылған болып табылады. Олар басты төрт түрге бөлінеді: ұжымдық және жеке, мүдделер жанжалдары (экономикалық) және құқық жанжалдары (заңдық). Экономикалық еңбек дауы заңда көрсетілген нақты құқықпен байланысты туындамайды, ол заңда немесе басқа нормативтік актте көрсетілген жағдаймен салыстырғанда тараптардың осы жағдайды жақсарту талаптары бойынша туындайды», – деп белгілеген [10,439 б.].

Сонымен қатар, тағы бір кеңес  дәуірінің ғалымы Н.Г.Александров  бұл сұраққа баса назар аударған. Оның ойынша: «еңбек даулары орнатылған еңбек дауларын қолдану негізінде (еңбек құқығының нормаларында, ұжымдық  және еңбек шарттарында) немесе орталықтанған  тәртіппен реттелмейтін орнатылған еңбек жағдайлары негізінде туындайды». А.Ф.Нуртдинова: «ұжымдық еңбек дауы – ұжымдық – шарттық реттеу тәртібінде орнатылған нормаларды жүзеге асыру және еңбек қатынасын құқықтық реттеу қызметкерлердің қатысуымен байланысты құқықтарын қорғауға бағытталған», – деп санайды [11,54]. Бұл ой өте  бағалы болып табылады, себебі, ол осындай  ұжымдық еңбек дауларын заңи тәртіпте шешуге мүмкіндік береді. Ал, «Ұжымдық еңбек дауларын шешу тәртібі туралы»  Заңына комментарийінде А.Ф.Нуртдинова ұжымдық еңбек дауы ұжымдық келіссөздер  кезеңінде пайда болуы мүмкін және «шарт алдылық сипатқа» ие деп  белгілейді. Және жалпыға танылған халықаралық классификация бойынша  мұндай дау мүдделер дауы болып табылады. Яғни, бір де бір тараптың заңи құқығы пайда болмаған кезде мүдделер келіспеушілігінен  туындаған дау деп жалғастырады [12,27 б.]. В.Н.Скобелкин ұжымдық еңбек  дауы ұғымында талқылау нысанасы ретінде  қызметкерлердің материалдық және материалдық емес құқықтары мен  міндеттерін қолданады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды:

Қандайда болмасын кәсіпорында  өім шығарудың артуы, соның есебінен олардың экономикасының дамуы еңбекақының  дұрыс жолға қойылуына тікелей  байланысты.

Нарықтық жағдайда еңбекақыға деген көз қарас өзгерудке  кім көп жұмыс істесе, сол көп  табыс табуы тиіс.

Тауарды сатудан түскен қаржылар тауар өңдірушілердің еңбектерінің сандық және сапалық бағалығының  және жеке табыстарының негізгі көздері  жоғары өлшеміне айналады.

Жалақының нысаны мен жүйесі жалақының шамасы, еңбектің саны мен  сапасы арасындағы байланысты белгілейді және өз еңбегінің қортындысына байланысты жалақынын белгілі тәртібін есептейді.

Кәсіпорында жұмыс істейтің жұмысшылардың еңбек өнімділігінің  өсуі ол еңбекақыны ұлғайтуға мүмкіндік  береді.

Қорыта келе, ресей ғалымдарының зерттеулерін тұжырымдасақ, келтірген  көзқарастардың барлығы өте маңызды. Оған қоса, ресей заңнамасында ұжымдық  еңбек дауларының нысанасы айтарлықтай  кеңейтілген. Ал өз еліміздің ғалымдарының түйіндемелеріне келсек, жалақымен  қоса әлеуметтік жеңілдіктерінің көлемін  белгілеу және өзгерту бойынша келіспеушіліктер туралы ой басқа елдерде қозғалмаған  мәселе еді. Және бұл негізде туындайтын келіспеушіліктер кездесетіндіктен, оны  елемеу қате болар еді. Сонымен қатар, бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысын  төлеуді көптеген айлар бойы кідірту  сұрақтары бойынша басқа ұжымдық  наразылықтарға әкелетін көптеген ұжымдық  даулар өз елімізде де қазіргі таңда  туындап жатыр. Және олар еңбек құқығы заңнамасының орындалмағындығынан  болғаны өте өкінішті жайт. Сондықтан, мұндай мәселерді одан әрі зерттеу, зерделеу біздіңше өз өзектілігін жоғалтқан  жоқ. Керісінше, одан әрі жалғастырсақ еліміздің еңбек құқығы саласындағы  құқықбұзушылықтар санының азаюына  үлкен қадам болар еді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының  Еңбек Кодексі 2007 жылдың 20 мамырынан  // СПС «Юрист», 2010.

2. «Ұжымдық еңбек даулары  мен ереуілдер» туралы 1996 жылы  шілденің 8-нде қабылданған Қазақстан  Республикасының Заңы.

3. Нургалиева Е.Н. Комментарий  к Трудовому кодексу Республики  Казахстан. Общая и Особенная  части. – Алматы: Жеті жарғы, 2009.

4. Трудовое право: Учебник  / Под ред. О.В.Смирнова, И.О.Снигиревой. М.:Проспект,2007.

5. Комментарий к Трудовому  кодексу Российской Федерации/  Под ред.К.Н.Гусова. М.: ООО «ТК  Велби», 2002.

6. Анисимов Л.Н., Анисимова  А.Л. «Трудовые договоры». «Трудовые  споры». М.:Бератор-Прес,2002.

7. Лютов И.Л. «Понятие  и предмет коллективных трудовых  споров» // Государство и право, 2003, № 1.

8. Конвенции и Рекомендации  МОТ. Т.II. Женева, 1991.

9. Киселев И.Я. «Трудовые  конфликты в капиталистическом  обществе: социально-правовые аспекты». М.: Наука, 1978.

10. Киселев И.Я. «Трудовое  право России и зарубежных  стран». «Международные нормы труда». М.: Эксмо, 2005.

11. Нуртдинова А.Ф., Окуньков  Л.А., Френкель Э.Б. «Комментарий  к законодательству о социальном  партнерстве», М.:Юрист,1996.

12. Нуртдинова А.Ф. «Комментарий  к Закону «О порядке разрешения  коллективных трудовых споров».  М.,2002.