Жоспарлау мен болжау түсінігі, түрлері

2) экономикалық саясаттың  негізгі бағыттары

3) әлеуметтік – экономикалық  дамудың негізгі көрсеткіштері

4) экономикалық реттегіштер

1-ші бөлім, яғни әлеуметтік  – экономикалық жағдайды талдауы.  Қазіргі әлеуметтік – экономикалық  даму жағдайының жетістіктері мен кемшіліктерін, экономикаға ықпал жасаушы ішкі сыртқы орта факторларын жан – жақты суреттейді. Тек осындай жан –жақты кешенді талданған, бағаланған мәліметтер негізінде ғана жоспарлау уақытының әлеуметтік – экономикалық саясаттын негізгі бағыттарын анықтауға болады.

2-ші бөлімінде, ұзақ  мерзімді стратегиялық жоспардан  туындайтын негізгі мақсаттар  мен міндеттердің кезеңдік нақтылануын  және ұтымды, тиімді даму жолын  көрсетеді. Мақсаттар 1-ші бөлім  қорытындысымен бағаланып, нақтыланады. 2-ші бөлім қорытындысы экономиканы  реттеу жүйесінің құрылымдық  және ықпалдық бағыттары анықталынады. Мысалы: экономикалық салық, несие, сыртқы экономикалық инвистициялық, әлеуметтік ғылыми – техникалық саясаттардың негізгі бағыттары 3-5 жылға анықталады.

3-ші бөлім келесідей бөлімдерден тұрады:

1) макроэкономикалық қорытындылау  көрсеткіштері, пропорциялар

2) ақша айналымы және қаржылар

3) өндіріс салаларының дамуы (заттық және құндық көрсеткіштері): өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік және байланыс және т.б. салалары

4) әлеуметтік даму және  өмір сүру деңгейі: халықтың саны және құрылымы, еңбекпен қамтылуы, түсімдері және әлеуметтік қамсыздануы, тұтыну секторы, тұрғын үй және басқа әлеуметтік, мәдениеттік объектілермен қамтылуы.

5) қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану

6) ғылыми – техникалық  прогресс

7) сыртқы экономикалық  байланыс. Оның ішінде ТМД елдерімен  байланыс, алыс шет елдермен байланыс

8) нарықтық қатынастардың  дамуы. Оның ішінде: мемлекет меншігінен  алу және жекешелендіру, нарық  инфроқұрылымдары, кәсіпкерлік (ірі шағын орта)

9) натуралды құнды баланстар:  жалпы қоғамдық өнімдер және  ұлттық өсім балансы, қаржы  балансы, төлем балансы, валюталық  қаржылардың түсу және пайдалану  балансы, еңбек ресурстары балансы,  халықтың ақша түсімі және  шығыны балансы, өнеркәсіп және ауыл шаруашылық салаларының әр түрлі өнімнің заттық балансы.

10) ұлттық нысаналы бағдарламалардың негізгі маңызды көрсеткіштері

11) облыстардың әлеуметтік  – экономикалық даму көрсеткіштері

4-ші бөлім – экономикалық  реттегіштер – нақты қолданылатын  нормалар мен нормативтерден, тарифтерден  және басқа да тікелей жанама ықпал реттегіштерден тұрады. Осы реттегіштер арқылы мемлекеттің экономикаға мақсатқа жету іске асырылады. Орта мерзімдегі жоспарларға экономикалық реттегіштер келесідей құрылымда болуы мүмкін:

1) мемлекеттік ұлттық  өнімдер мен қызметтер көлемі

2) салықтық ставкалар,  салықтық жеңілдіктер деңгейі

3) несиелердің пайыздық  деңгейі

4) реттелінетін бағалар мен тарифтер

5) кедендік түсімдер мен  төлемдер

6) амортизациялық төлем  нормасы

7) валюталық түсімдердің  нормативтік аудармамалары

8) мемлекеттік қажеттіліктер  үшін өнімдер сатып алуға қажетті бюджеттік қаражаттар көлемі

9) орталықтандырылған қаражат  қорларынан берілетін субсидтер,  дотациялар көлемдері

10) Қазақстанның маңызды  өнімдерді сыртқа шығару квоталары және т.б.

      Осы реттегіштер  шеңберінде қоғам өмірінің әлеуметтік  – экономикалық дамуын тиімді, сапалы реттеу мақсатында қажетті  заң құжаттар және күнделікті  өмірде қолданылатын түзетулер  еңгізу жолындағы ұсыныстар жасалады.Осы орта мерзімдегі жоспар шеңберінде ағымдағы жылдық жоспар жасалынады немесе мемлекеттік реттеу құралдарының нақты қолдану бағыттарын, түрлерін анықтау құралы. Бұл жоспардың негізгі міндеттері:

1) қалыптасқан жағдайға байланысты экономикалық саясатқа, яғни оның негізгі бағыттарын іске асыруға қажетті шараларды жасау

2) орта мерзімді жоспарда  анықталған реттегіштер жүйесіне  түзетулер енгізу. Олардың нақты қолдану аяларын, деңгейлерін, көлемдерін анықтау

3) ағымдағы макроэкономикалық  баланстылықты қамтамасыз етуге  бағытталған шараларды шешу.

 

Мемлекеттік жоспарлау саласында  көбінесе индекативтік жоспарлау түрі қолданылады. Индекативтік жоспарлау мемлекеттің экономикалық-әлеуметтіксаясатын, экономиканың өсуін, қоғамға қажетті нәтежиелерге жету үшін мемлекеттің мүдделерін қарасытырады. Мақсаты: Әлемдік және ішкі нарықтағы құрылым туралы ақпараттар жүйесін қалыптастыру, бұған бюджеттік және инвестициялық ақпараттар да кіреді. Нарық субьектілерінің мемлекетің өзінің мемлекеттік бағдарламаларына қатысуы. Өнім өндірушілерінің жаңа технологиялар мен инновациондық жобаларға жете назар аудауы, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін қолдану. Әлемде дамыған мемлекеттерде стратегиялық жоспарлау өз нәтежиесін көрсетіп жатыр. Стратегиялық жоспарлау нарық жүйесіндегі шаруашылықты тұрақтандыратын мемлекеттің басты құралы болып табылады. Оның көмегімен экономикалық тепе-теңдікті тұрақтандырып тұруға болады.  

Стратегиялық жоспарлаудың басты элементтері:

- қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешуді жоспарлау

- қоғам мен табиғат ара-қатынасын жоспарлау

- жаңа технологиялар мен ҒТР жетістіктерін пайдалануды жоспарлау

- ұлттық экономикалық жүйені тұрақтандыру

1997 жылы ҚР Президентінің бастамасымен «Қазақстан-2030» атты ұзақ уақытқа арналған стратегиялық даму жоспары жасалып, басылып шығарылды. Бұл жоспарда тәуелсіз Қазақстанның әлемдік экономикада дамуы, экономикалық-әлеуметтік жағдайды көтеруге бағытталған шаралар жоспары, ұлтаралық татулық, табиғи ресурстарды тиімді игеру, Орта-Азиялық барыс болу мәселелері қарастырылған. 2030 бағдарламасындағы 7 басым бағыт:

1. Ұлттық қауіпсіздік,

2. Ішкі саяси тұрақтылық,

3. Экономикалық өсу,

4. Қазақстан азаматтарының  денсаулығын, білім алуын, әлеуметтік жағдайын жоғарылату,

5. Энергетикалық және  табиғи ресурстарды тиімді пайдалану,

6. Көлік және байланыс инфраструктурасын дамыту

7. Жемқорлық пен қылмысқа қарсы мықты мемлекет құру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиет:

1. Сундетов Ж. Планирование и прогназиравание в условиях рыночной экономики; Учебное пособие – Алматы: Экономика, 2004
2. Стратегичечский план развития Республики Казахстан до 2010г.
3. Назарбаев Н. А. «Казахстан-2030»-1997 жыл
4. www.google.kz