Салық жүйесі

         III. Қазақстан  Республикасы ипотекалық несиелеу жүйесін                             жетілдіру жолдары

Қазақстан Республикасында өзіндік ипотекалық несиелеу жүйесінің екі деңгейлі жүйесі қалыптасты.Бірақта ипотекалық нарықтың да өзіндік тиесілі проблемалары бар.

Ипотекалық нарықтың кәдімгі нарықтар секілді сұранысы мен ұсынысы бар. Қазіргі уақытта сұраныс ұсынысты асып түседі.Мұның негізгі себептерінің бірі азаматтардың тұрғын-үйге мұқтаждығы саналады. Негізінен алар болсақ, құрылыс компаниялары  1м² жоғары бағамен сатылатын элиталық үйлерді салуға мамандандырылған. Элиталық үйлерді сатып алуға халықтың қалтасы көтере бермейді. Сондықтанда халықтың сұранысы өздеріне қолжетімді тұрғын-үйге артып отырған жайы бар.

Ипотекалық несиелендіруді жетілдіру мен халыққа қолжетімділігін арттыруға байланысты ұсыныстар:

-Елімізде құрылыс саласына қажетті шикізаттың барлығы да жетерлік. Бірақта сол шикізаттар қолданылмай жатыр. Өзіміздің ішкі нарық шамамен құрылысқа қажетті материалдардың  6%-ын қамтамасыз етіп отыр, ал қалған бөлігін шет мемлекеттерден , яғни 94%-ын құрылыс материалдарын шетелден әкелуге мәжбүр болып отырмыз. Бұл өз кезегінде қаражатты отандық экономикамызға емес, шетел экономикасына жұмсау болып табылады.Сондықтан да тез арада құрылыс саласын қамтамасыз ететін өнеркәсіп кешендерін құрып , өз құрылыс алаңдарымызда өз материалдарымызды қолдануымыз қажет. Құрылыс материалдарымен қамтамасыз ететін өнеркәсіп кешендерін салатын болсақ ,экономикалық тиімділігі өте жоғары. Адамдар жұмыспен қамтылады және салық арқылы бюжет қоржыны толықтырылады;

-Ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілерге ипотекалық несие беру. Мұндағы басты ерекшелік кепіл ретінде жер телімі қайылады. Жер, яғни басқа мүліктер сынды тозбайды және бағасы жылдан жылға өседі. Ауылшаруашылығына ипотекалық несиелеудің басты мақсаты болып, аулшаруашылығына несие ресурстарының қажеттілігі арттып отырғандықтан, несие ресурстарының қамтамасыз ету. Бұның экономикалық маңызы зор;

-Қазіргі уақытта аймақтарда тұрғын-үй құрылысын дамыту мәселесі өзекті мәселесі болып саналады. Аймақтық тұрғын-үй құрылысын дамыту елімізде біртіндеп енгізіле бастады. Ол өзінің жемісін беруде. Әр нәрсенің екі жағы барындай, бір нъюанс бар. Бюрократизмнің әлі де бар болуына байланысты халыққа қажетті үйлер «тістегеннің аузында, ұстағанның уысында» болып отыр. Соған байланысты аумақтық ипотекалық несиелеу механизмін жетілдіре отырып бақылауды күшейтуді талап етіп отыр;

-Енді маңызды мәселелердің бірі ипотекалық несиелеудің мерзімін ұзарта беруіміз қажет емес. Керісінше несие бойынша пайыздық мөлшерлемені төмендетуіміз қажет. Өйткені, ипотекалық несиенің мерзімі өссе, азаматтардың төлем қабілеттіліктері төмендей береді. Ипотекалық несиелеудің пайыздық  мөлшерлемесін төмендетудің ең тиімді  механизмі – кредиттік бюро. Кредиттік бюро ел экономикасына жаңадан енген термин. Жалпы кредиттік бюро–ол кредиттік тарихты құратын, несиелік есеп беруді және өзге де қызметтерді көрсететін коммерциялық ұйым. Ең алғашқы кредиттік бюро 2004 жылы  «Бірінші кредиттік бюро» ЖШС-гі құрылған болатын. Оған еліміздің 7 комерциялық банктері мүше ретінде енді. Қазақстан үшін кредиттік бюро өте қажет. Егер ол жақсы жұмыс жасаса, банктердің тәуекелдері төмендейді, ол өз кезегінде пайыздық мөлшерлемені төмендетеді;

-құрылыс компаниялармен  шаруашылық субъектілерінің «үнемді класс» (эконом-класс) тұрғын-үйлерін салуға қызығушылықтары аз. Қалалар мысалында, көбінесе элиталық үйлер жаппай тұрғызылуда. Оларға сұраныс жоқ;

-секьюритизация туралы заңның жоқтығы: егер бұл заң қабылданар болса, онда зейнетақы активтерін негізгі инвестиция көзіне айналдыруымызға болады;

-американдық ипотекалық несиелеу моделін  төлем қабілеті бар азаматтарға, ал неміс жинақтау моделін орташа табыс табатындарға қолдануымыз қажет;

-мемлекет шығыны төмен тұрғын-үй жобаларын ұзақ мерзімге және төмен пайызбен қаржыландырып, ипотекалық несиелеу жүйесіне қатысуы қажет;

-сонымен бірге кәсіпорындар өз қызметкерлеріне тұрғын-үй алуға заем беруі қажетті .

Ипотекаоық нарықта қазіргі уақытта сұраныс ұсыныстан асып түседі. Бұны келесі кестеден көруімізге болады.

                        Республика бойынша құрылыс көлемі      4-кесте. 

Бұл статистикалық мәліметтерге талдау жүргізетін болсақ, онда бірқатар кері тенденцияларды көруімізге болады. Онда Жамбыл, Павлодар, Қостанай, Қызылорда, Солтүстік-Қазақстан, Қарағанды, Ақтөбе облыстарындағы тұрғын-үй жетіспеушілігін байқауымызға болады.

Мамандардың болжауынша ипотекалық несиенің дамуы эволюциялық жолмен жүреді екен. Осы процессті  жақын арада тездету үшін, мемлекет мынадай шаралар қолдануда:

-мемлекеттік бағдарлама бойынша пайыз мөлшерлемесі 13-15тен 9-10%-ға , ал мерзімі 10-15 жылдан 20-жылға дейін ұзартылады. Бұл параметрлерді өзгнртуді Үкімет КИК-на артып ,мемлекеттік бюджеттен  27млрд.теңгені оның жарғылық қорын толтыруға бөлді. Тағы ипотекалық несиелерді сақтандыру мақсатында КФГИК-не де мемлекет 3,8 млрд.теңге  бөлді.Сонымен қатар , 2005-жылдың 7-шілдесінде еліміздегі жетекші 12 банктері, Қаржы министрлігімен КИК-пен бағдарламаны жүзеге асыру үшін Меморандумға отырды. Жиналыста банк төрағалары үлкен қолдау білдірді. Меморандум арқылы қарапайым халыққа жағдайлар жасалуда. Бұрындары ипотекалық несиені дайындағанда банк-делдал комиссиялық жиналымды несие соммасының 2%-нан алса , қазір 0,5%-ды қамтиды. Осы уақытқа дейін қарыз алушыдан міндетті түрде мүлікті , жеке және азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру талап етілсе,қазір тек мүлікті сақтандыру қажет.

Сонымен бірге инфляция ипотекалық несиелеуде есепке алынатын көрсеткіш. Сондықтан инфляцияның деңгейін төмендетуіміз қажет.

Ипотекалық несиелеуді дамытуды екі этапқа бөліп қарастыруымызға болады:

1-ші этап (2005 жыл) :

-инфляцияны төмендету, сәйкесінше пайыз мөлшерлемесін төмендетеді;

-КИК тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында капитализациялау соммасын 6,4 млрд. теңгеге жеткізу;

-КИК ипотекалық облигацияларды 34,9 млрд. теңгемен  20-жылдық мерзімге шығарып, сұранысты қаржыландырады;

-заңнамаларға өзгерістер енгізу, нақтырақ айтатын болсақ алғашқы 3 жылда қарызды жабу жөнінде.

2-ші этап (2006-2007 жж):

-КИК тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында капитализациялау соммасын 20,4 млрд. теңгеге жеткізу;

-КИК ипотекалық облигацияларды 111,2 млрд. теңгемен 20-жылдық мерзімге шығарып, сұранысты қаржыландырады;

-КФИГК 2,3 млрд. теңгеге капитализациялау арқылы алғашқы жарнаны тұрғын-үй соммасының 10%-на жеткізу.

Егер жоғарыда аталған шаралар орындалса, онда ипотекалық несиені 49000 отбасы қолданып, оның  ішінде : 2005 жылы 11,700 отбасыларына, 2006 жылы 16500 отбасыларына, ал 2007 жылы 20800 отбасыларына тұрғын-үй берілу мүмкіндігі бар.

Қорытынды

              Бұл осы курстық жұмысты қорытындылай келе, ипотекалық несиелеудің Қазақстанда болашағы зор. Менің ойымша әрбір адам тұрғын үй жағдайын жақсартуға тырысады. Сондықтан, тұрғын үйге сұраныс артады деп ойлаймын. Құрылыс салу қазіргі тенденциямен дамитын болса, онда халықты тұрғын үймен толықтай қамтамасыз етуге мүмкіндігіміз толықтай жетеді деген сенімім бар. Қазіргі уақытта елімізде ипотекалық нарықтың «қызып кету» жағдайы туындап отырған жайы бар. Осы проблеманы дәл уақытында шешуіміз қажет деп ойлаймын.  

Қорыта айтар болсақ, ипотекалық несие тек халықтың ғана қажеттілігін қанағаттандырмай, несиелік банктердің және несиелік мекемелердің қызметін ынталандырады, экономиканың өзгеде салаларын дамытады. Егер дамыған елдерде ипотекалық несиенің  ЖҰӨ-ге қатынасы 40-60% мөлшерін қамтыса, ал Қазақстанда 6-7%-ды ғана құрайды.

Біз салынған тұрғын үйлерді тек қана әлеуметтік жағын қамтамасыз етпей, елдің экономикасының дамуына ипотекалық  несиелеуді тиімді пайдалануымыз қажет.

                            Қолданылған әдебиеттер:

1.      Мақыш С.Б, «Ақша, несие, банктер» Алматы 2004ж;

2.      Банки Казахстана, 2002г, №15. 2004г.№1;

3.      Банки Казахстана №6 2002

4.      РЦБК, 2002, №1. 2005 №15;

5.      National Bussiness 2005 №7

6.      Қаржы-қаражат 2004 №1

7.      Финансы и кредит 2004 №4

8.      Континент 2002 №12

9.      www.bta ipoteka.kz

10. www.kkb.kz

11. Мир финансов 2004 №2.

Жоспар

    Кіріспе

I.                    Ипотекалық несиелеудің теориялық негіздері

1.1.           Ипотекалық несие ұғымы

1.2.           Ипотекалық несиелеудің шетелдік үлгілері

   II. Қазақстан Республикасындағы ипотекалық несиелендіру жүйесін ұйымдастыру бойынша талдау

2.1. Еліміздегі ипотекалық  және банктік ұйымдардың қызметін бағалау.

2.2  Тұрғын – үй құрлыс жинақ банкісінің ипотекалық несиелеу жүйесіндегі алатын орны

III. Қазақстан Республикасы ипотекалық несиелеу жүйесін жетілдіру жолдары

  Қорытынды

  Қолданылған әдебиеттер

25