Понятие олигополии

  Олигополия нарығы 

1. Олигополия нарығының  ерекшеліктері 

2. Олигополиялық фирманың  сұраныс қисығы. 

3. Курно дуаполиясының  үлгісі  

4. Ойын теориясы  және «тұтқындар  дилеммасы» 

5. Олигополия нарығындағы  «баға қақтығысы» 

6. Баға белгілеудегі  жетекшілік. 
 
 
 
 
 
 

1. Олигополия  нарығының  ерекшеліктері 

1. Фирмалар  санының көп еместігі.
2. Бұл нарықта стандартталған тауарлар да (түрлі-түсті металдар)  дифференциалданған (ерешеленген) тауарлар да (автомобильдер, тұрмыстық техникалар т.б.)   кездеседі.
3. Бұл салаға кіруге кедергілердің (тосқауылдардың) жоғары болуы. Тосқауылдардың болуы ең алдымен өндіріс ауқымына байланысты.
4. Олигополист фирмалар бір-бірімен тығыз байланыста және тәуелді болады.
5. Салада басым жетекші (лидер) фирманың болуы. 

 
 
 
 
 

2. Олигополиялық фирманың  сұраныс қисығы

    Олигополист фирманың сұраныс қисығы сынық қисық түрінде болады. Оның себебі екі жағдайға байланысты:    

1. Фирмалардың бір-біріне тәуелділігі.
2. Бағаның тұрақтылығы

     Егер  жеке олигополист бағаны белгіленген бағадан жоғары көтерсе, бәсекелестер оған қосылмайды. Ал егер фирма бағаны белгіленген бағадан төмен түсірсе, оның бәсекелестері де бағаларын төмендетеді. Бұл жағдайда бағаға сұраныс икемсіз сұранысқа  айналады. Икемді сұраныстын дереу икемсіз сұранысқа айналуы салалық сұраныс қисығының (Dс) сынған түрін (Dф) береді.

Баға,

шығындар                      

                                                                       МС₂

                                                                               МС₁

                   Р 

                                                А

                               

                                                                    Dф             Dс 

                      О                     Qm                                         Q 

                                                                      MR 

   3. Курно дуополиясының  үлгісі 

    Курно теориясы бойынша екі фирма А және Б бірдей техналогия қолданады және біртекті өнім шығарады. Олардың әрқайсысы шығаратын өнім көлемін анықтаулары керек және олар шешімді бір уақытта қабылдаулары тиіс.

    Курно дуаполиясының негізгі мәні мынада: әрбір фирма өнім шығару туралы шешім қабылдағанда бәсекелесінің өндіріс көлемі тұрақты деп есептейді және осы берілген шаманы ғана ескереді. Сондықтан Курно үлгісінде фирмалардың өзара қатынасы тұрақты баға кезіндегі өндіріс көлемін анықтауға негізделеді  
 
 
 
 
 
 

                   Р1

                               

                                                                D1(0) 

                                                                                           МС 1

                                                                 D1 (40)

                                                                     

                              МR        МR                     МR (0)

                             (60)         (40)              D1 (60)

          

                 0       20     40            80                                      Q1 

Курно диаполиясының үлгісі (В фирмасының өнім көлеміне байланысты

А фирмасының өнім көлемін анықтауы) 

    Бұл кезде нарықтық сұраныс толық  А фирмасының өнімімен қанағаттандырылады, оның сұраныс қисығы нарықтық сұраныс  қисығына сәйкес келеді. D 1(0), А  фирмасы 120 дана шығаруға шешім қабылдаса, ол осы көлемде МR=MC пайда өте жоғары болады.

    Егер  Б фирмасы 40 дана шығаратын болса, онда А фирмасының сұраныс қисығы төмен D1(40) дейін жылжиды, өндіріс көлемі 40 данаға қысқарады (40 –қа). Осы жағдайда МR(40) =MC1. Ал В фирмасы 60 дана шығарса  А фирмасы өнімді 20 данаға қысқартады. Ал В фирмасы өнім көлемін 120-ға жеткізесе А фирмасы өндірісті тоқтатады. 
 
 

      Б фирмасының өнім көлемінің  өзгеруіне байланысты А фирмасының  өнім көлемінің қалай өзгеретінін  басқа графикке түсіру арқылы  А фирмасының реакция қисығын табуға болады  А - QА (QБ).

    Дәл осылай Б фирмасына қатысты жауап  қисығын табуға болады Б - Q Б(QA).    Осы екі қисықтың қиылысуы E нүктесі  Курно тепе-тендігін көрсетеді

                                                                                                                       

           Q1

         120               

                             Б фирмасының

                             жауап қисығы                              

           60                                       Бәсекелестік тепе-теңдік

         

            40                        Е  Курно тепе-теңдігі

          

            20     Келісім                                          А фирмасының

                     қисығы                                            жауап қисығы                                                                

          

                 0       20     40            60                          120          Q2 

             

                     Курно тепе-теңдігі 

   Егер  екі фирма QA2 және QБ3 өнім көлемдерін  ұсынса, нарықта бәсекелі тепе-теңдік орнайды, бірақ фирмалар экономикалық пайда алмайды. Сондықтан екі  фирма үшін экономикалық пайданы  қамтамасыз ететін Курно теңдігі  тиімді. Егер екі фирма 60 дана өнім көлемдерін таңдай отырып, бір-бірімен шекті табысы шекті шығынға (МС=MR) тең жиынтық өнім көлемін қысқарту туралы жасырын келісімге келсе, олар өздерінің пайдаларын көбейте алады. 
 

   10.4. Ойын теориясы және «тұтқындар дилеммасы» 

   Ойын  теориясы – мүдделері бір-біріне қарсы олигополиялық фирмалардың бет алыстарын, қабылдайтын шешімдерін талдаудың әдісі. Оның көмегімен әрбір ойынға қатысушының стратегиясының нәтижесі бағаланады. Ол үшін ұтыс матрицасы құрастырылады. Ұтыс матрицасы бәсекелестің қабылдайтын шешіміне байланысты әрбір стратегиядан алатын ұтыс пен зиянды көрсетеді.

            
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                  «Ойын теориясындағы» фирма шешімдерінің

                                                      нәтижелер матрицасы. 

 
 
 

«Тұтқындар  дилеммасы» үлгісі 

      Бұл үлгі олигополиялық фирмалардың  іс-әрекетін ойындар теориясы  тұрғысынан қарастырады, яғни қатысушылардың ықтималдық жағдайлардағы іс-әрекетін математикалық  тәсілдермен зерттейді. 

 
 
 
 
 
 
 

      Баға  туралы мәселелерді шеше отырып А  және В фирмалары кооперативтік  емес ойын жүргізеді, яғни өз бәсекелесінің іс-әрекетін ескере отырып олардың әрқайсысы өз бетінше бағаны анықтайды. Егер екі фирма бірдей баға белгілейтін болса, онда екеуінің табыстары да бірдей болады: баға 5 тенге болғанда әрқайсысының табысы 10 млн. тенге және баға 10 тенге болғанда 15 млн. тенгені құрайды. Ал егер біреуі төмен баға, екіншісі жоғары баға белгілесе, онда олардың табыстары әр-түрлі болады: 18 млн.тенге және 6 млн. тенге.

      Мүмкіндіктердің ішінен ең нашарынан сақтану үшін, А және В фирмалары өз бағаларын  бір мезгілде төмендетсе, онда  олардың екеуі де пайданың белгілі бір бөлігінен айырылады (ең төменгі зияндар стратегиясы - 10 млн.тенге - 10 млн.тенге).

      Бұл стратегия бір-біріне сенбейтін  «тұтқындар» іс-әрекетіне ұқсайды.