Оқушыларды жоғарғы буынға өткізе отырып, жеке тұлға түсінігін қалыптастыру

  Мысалы, кездеймоқ бір жағдайлармен кішкентай адам балаларын аңдардың алып кетіп, жылдар бойы өз орталарында тірі қалдырып қойған фактілерінтарихтан жақсы білеміз. Қырыққа жақын мәлім болған жағдайлардың барлылығында да балалар адам қалпынан айырылып қалған. Төрт аяқтап еңбектеп жүріп, өзін асырап өсірген жануарлардың барлық қимылдарына еліктеуден басқа ешбір қабілеттері болмаған. Кейбір олардың қолға түскендерін адам қалпына келтіріп, сөйлеуді, екі аяқпен жүруді үйретуге тырысқан талай белгілі маман ғалымдардың әрекеттері нәтиже бермеген.

Демек, адамның  адамдық қасиеттерін қалыптастыратын  тек қоғамдық орта. Ол үшін адам туған  күнінен бастап, сол ортадан қол  үзіп кетпеуі міндет. Осы ортамен  тығыз байланыс, қатынаста болып, сол ортаның (топтың, ұйымның, алуан  түрлі басқа қауымдастықтардың) іс-тәжірибелерін, сапа қасиеттерін  өзінің бойына сіңіруі қажет.

            Адамның жануарлар дүниесінен бөлініп шығуының негізі - өмір сүру ортасын өз еңбегімен өзгерту, қайта жасау тәсілін, ол үшін еңбек құралдарын, оның ең қарапайым түрінен бастап, бірте-бірте жетілдіру жолын меңгеру қабілетінде болды. Тек еңбек процесінде адамдар бір-бірімен қатынас, байланыс жасауды, ойларын сөз арқылы жеткізуді үйренеді. Бара-бара адам еңбегі материалдық және рухани мәдениет жүйесінің субъектісі, яғни жасаушысы болып шықты. Қоғамдық қатынастар адамның өмір сүруіне қажетті материалдық игіліктерді (тамақ, киім, баспана) өндіру қажеттілігінен туады.

            Осыларды еске ала отырып, адам дегеніміз, еңбек әрекетімен шұғылдана алатын, әлеуметтік қатынастарға түсетін, өзара байланыс жасауға толық қабілеті бар тіршілік иесі деп анықтама беруге болады.

Бұдан адам мәнінің  тек қоғамдық-әлеуметтік жағы шамадан  тыс үлкейтіліп, оның биологиялық, психологиялық  жақтарының маңызы төмендетіліп, жоққа  шығарылып отыр деген пікір тумауы тиіс. Анығында адамның өлшемі (кейбір уақытта құрылымы деп те айтады) үш түрлі болады: биологиялық, психологиялық  және әлеуметтік. Бологиялық өлшем  – бұл адам организмінің түр бейнесі  мен құрылымының (морфологиясын), басқаша  айтқанда, органимзнің құрылысын  және формаларын зерттейді, оның атқаратын, орындайтын қызметін, шығу негізін, ми, жүйке жүйесін, т.б. қамтиды.  

 Психологиялық өлшем – адамның ішкі жан дүниесі, онда жүріп жататын саналы және санадан тыс құбылыстар мен процестер, (сезім жүйесі, мысалы, құмарлығы, жек көру, не сүю, мақтаныш, не қорлану, күйініш, не наразылық, ойлау) адамның еркі мен сипатын (бейнесін) темпераментін, т.б. қамтиды.

Осыған орай жеке-жеке алып қарағанда бұл екі  өлшемнің әрқайсысы адам ұғымын тұтас  тұлға ретінде ашып бере алмайды, өйткені биология мен психология адамдарды жеке-дара зерттеп, оларды тұлға ретінде көрсете алмайды.  

 Әлеуметтік өлшем – адамды тұлға, яғни белгілі бір тип, бірнеше адамның үлгісі, образы, бейнесі, моделі ретінде қарайды. Тұлғаны жан-жақты осылай қалыптастыратын оны қоршап тұрған орта, мұнда ол үнемі іс-әрекет, қызмет атқарады, үнемі онымен тығыз байланыс, қатынаста болады. Осыған сәйкес әрбір қоғам өзіне тән лайықты тұлғаны қалыптастырып отырады.

Әлеуметтану тұлғаның идеалды типін, яғни оның қоғамның идеясына сәйкес келетін немесе идеалды емес, яғни қоғамға сәйкес келмейтін типін, оның идеалды типтен қандай ерекшілігі, айырмашылығы барын зерттейді. Әлеуметтануда  тұлға негізгі екі тұрғыдан қарастырылады:

а) Тұлғаның қоғамдық қатынастар жүйесіне араласып, мұның  бар жақсылықтарын бойына сіңіріп, тұлға 

    ретінде қалыптасуын;

 ә) Әлеуметтік  қатынастардың және саналы іс-әрекеттің  субъектісі ретінде тұлғаны қарастырады.  

 Туған сәби  әлі тұлға емес. Ол тек қана  индивид. Ол адам тегінің өкілі.  Ол тұлға болу үшін негізгі  екі шарт қажет: 

Биологиялық, генетикалық  дамудың алғы шарттары.

Әлеуметтік ортаның  болуы қажет, өйткені онда мәдени орта болады, онымен жас сәби бала әр уақытта байланыста, қатынаста болуы  қажет. Онсыз, яғни әлеуметтік ортасыз  сәби бала жан-жақты дами алмайды.

 Әрбір тұлғаның  белгілі бір деңгейде іштей  санасы, қасиеті болады. Осылардың  жиынтығы тұғаның құрылымын қалыптастырады. 
 
 
 

Күні:4.10.2011

Тақырыбы: Оқушы құқығын білеміз бе?

Мақсаты:  Оқушылардың  жеке құқықтарымен таныстыра отырып,

                   құқықбұзушылыққа жол бермеуге  баулу; 

                                         Оқушылардың құқығы мен міндеттері

 

Оқушы құқықтары

Оқушы құқылы:

·       мемлекеттік стандарт белгілеген мөлшерде жалпы білім алуға;

·       қосымша білім алуға;

·       ғылыми жұмыстармен айналысуға, кеңесулермен, конференцияларға, олимпиадаларға, көрме  және жарсытарға қатысуға;

·       мектепті басқаруға қатысуға.

 

Оқушылардың  міндеттері

Оқушылар міндетті:

·       Қазақстан Республикасының заңын  сыйлауға, ұстануға, ұлттық салт –дәстурлерді

        құрметтеуге;

·       Мектеп жарғысында көрсетілген талаптарды мүлтіксіз орындауға;

·       Мемлекеттік стандартқа сәйкес білім  алуға ұмтылу;

·       Мұғалімдерге және тәлімгерлеріне құрмет көрсету;

·       Сыныптас достарымен, мектептің басқа  оқушыларымен тіл табысып,кішілерге  көмек көрсету;

·       Мұғалімдерден алған тапсырманы белгілеген мерізімінде тапсыру;

·       Себепсіз сабақтан қалмау;

·       Өзімен қажетті оқулықтар мен  оқуға арналған құрал саймандарды  алып жүру;

·       Мектептің қоғамдық жұмысына белсене  қатысу және қоғамдақ тапсырмаларды  орындау;

·       Мектеп атағын аудандық, қалалық, және республикалық іс-шараларда қорғау;

·       Қоғамдық жерлерде  өзін үстау мәдениетін көтеруге, білім толықтыруға арналған

        жұмыстарды үздіксіз жүргізу;

·       Мектеп формасын сақтау;

·       Мектеп және қоғамдық мүлікті дұрыс  қолдану. 
 

                                 Мен бала құқығын қорғау Конвенциясы туралы не білемін? 

Мақсаты: Бала құқығы Конвенциясының қалыптасуы және оны  зерттеу. 

Тапсырма: Бала құқығындағы Конвенция білім  қалыптастыру. Халықаралық құжатта  қабылданған мәселелердің маңыздылығын сезінуді қалыптастыру. Жұмыс дағдысын заң шығарушы актілермен қалыптастыру. 

Құрал-жабдықтар: плакт,маркер тақта, топпен жұмысқа  арналған қима қағаздар, сұхбат жүргізуге  арналған слайд.

І Кезең 

Сергіту: «Австралия жауына». Қатысушылар шеңбер болып  тұрады. Жүргізіші ортады тұрады. Қатысушылар  жүргізушінің жасаған қимылдарын қайталайды. Басты ереже қимыл жүргізіші  қатысушының көзіне тіке қараған  кезде орындалады. Топтың шығарған дыбыстарының жалпы үндесуі нөсер  жаңбырың әсерін беретіндей болуы керек. 

Өзектілікті ашу: Әлемдік балалар құқығын қорғау конституциясының мазмұны мен белгілерінде публицистер мен қоғам қайраткерлері  бұны Ұлы еркіндік партиясы деген. Бүгін  біз осы құжаттар жайында сөйлесеміз. 

«Миға шабуыл»: Қандай заңнамада балалар құқығы жазылған? Бұл туралы не біліміз? 

Жауптар: ҚР конституциясында? «Бала құқығын қорғау Конвенциясында», ҚР «балалар құқығын қорғау туралы»  заңында.

ІІ кезең 

Әңгімелесу: Бала құқығын қорғау Конвенциясы қашан  және кім қабылдады? 1989 жылы 20 қарашада БҰҰ Бас ассамблеясында бала құқығын  қорғау Конвенциясы бір ауыздан  қабылданды. Ассамблеяға осында бабалар  хұқығаудың халықаралық стандарты  мен өлшемі болып қызмет ететін маңызды  құжатты қабылдауға екі минут  қана жеткілікті болды. Осы маңызды  құжатты кеңірек қарастыралық. 1993 жылға дейін Конвенцияны 174 мемлекет ратификациялап үлгерді. Еуропада бұл  құжатты қабылдамаған бір де бір  мемлекет жоқ. 

Конвенция балалардың адамдық ар-намысын жөніндегі  азаматтық, экономикалық,әлеуметті  және мәдени мәселелердің бәрін қамтиды. 54 бапта Конвенция балалардың құқықтарын көрсетеді. Бұлар: өктемдік көрсетуден қорғау, отбасы өмірінің тыныштығын сақтау, пікірін еркін білдеру құқықтары. Конвенция балаларға олардың  нәсіліне, ұлтына, әлеуметтік жағдайына, мәртебесіне, қызмет түріне, ата-аналарының жағдайына қарамай бірдей құқықтар береді. 

Конвенцияда жарым-жан  балалар, жетім балалар, жер аударылушы балалар, сотталушы балалардың да құқықтары  белгіленген. Балаларды экономикалық бопсалауға салудан қорғауға, оларды денсаулығына зиян ауыр жұмыска салудан  қорғауға аса мныз берілген. Бірнеше  баптарда балалардың білім алу мәселелері, оның ішінде білім алуға бірдей бастапқы жағдай жасалу қажеттілігі белгіленге. Конвенцияда бала өз құқықтары бар  толықққанды субъект есебінде көрсетілген. Сондыктан бұл Конвенцияны ратификациялау кез-келген мем лекетке көптеген жауапкершіліктер жүктейді. 

Талқылау балалардың сұрақтарға беру түрінде өтеді.

Балалар құқыға жөніндегі Конвенция қашан қабылданды?

Еуропа елдерінің  бұл Конвенцияны түгел қабылдауы  нені көрсетеді?

Конвенцияда балалардың қандай негізгі құқықтары белгіленген?

Конвенцияға қосылған елдер өздеріне қандай міндеттемелер  қабылдайды? 

Топтардағы жұмыс. Оқушылар алты топқа бөлініп, жұмысқа  арналған қима қағаздар алады. 

Бала құқығының  негізгі топтары:1-топ

 Бала өмір  сүруге, есім иеленуге, басқа құқықтарды  орындауда тендікке құқылы. 2-топ

 Бала отбасылық  берекеге құқылы. 3-топ

 Бала өзінің  тұлғалық Еркін дамуына құқылы.

4-топ

 Бала денсаулығын  қамтамысыз ету. 5-топ

 Балаға білім  беру және оның мәдени дамуы  (білім алу құқығы, дем алу,  бос уақыт иелену құқығы, мәдини  өмірде ойындарға, ойын-сауық  іс-шараларына қатысуға құқылы). 6-топ

 Балаларды  шаруашылық және т.б. пайдалану-лардан, наркотикалық заттарды –ндіру  мен таратуға әуес болудан,  адамдыққа жат мазмұндағы және  бостандығынан айыратын жерлерден  қорғау. 
 

Оқушыларға мәтіннен бала құқығы баптары бойынша берілген құқық бекітілген (топ бойынша) Конвенцияны  тауып, санамалап шығу ұсынылады. Нәтижиесі  тақтаға кесте түрінде беріледі.

ІІІ кезең 

Сабақ қорытындысы. Оқушыларға сұраққа жауап беру ұсынылады: Балал құқығы туралы арнайы құжат  қабылдау туралы шешім неге халықаралық  қоғамдастықпен қабылданды? Балал мәртебесінің ересектер мәртебесінен айырмашылығы неде? Жаслған қорытындымен сәйкес балал құқығы бойынша сабақтың әрбір  оқушыға маңыздылығын бағалаңыз. 

Ойтолғаныс. Оқушылар жылдың әр айы бойынша өздерінің  жай-күйін бағалайды.