Өндірістік және өткізілетін өнімдерді талдау

      
 
 

Өткізілетін өнім талдауы өнімді жеткізу бойынша келісім-шарт міндеттемесін орындау талдауымен тығыз байланысты. 

     Келісім-шарт бойынша орындалмаған жоспар үшін кәсіпорынға түсімнің, пайданың, айыппұл ықпалшаралар төлемінің кемуіне айналдырып әкеледі. Сонымен бірге, кәсіпорын өнімді өткізу нарығында бәсекелік шартты жоғалтуы мүмкін, осыдан кәсіпорынның құлдырауына әкеледі.

    Өнімнің кем жеткізілуінің жағымсыз әсері кәсіпорынның белгілі қызметінің қорытындысына ғана емес, сондай-ақ саудалық ұйымының жұмысына, кәсіпорын-шектестігіне, көліктік ұйымдарға және т.б. Өткізілетін өнімді талдау барысында міндетті түрде мемлекеттік тапсырыстың орындалуына, кооперацияланған жеткізілім және өнімді шетке шығарылу бойынша ерекше назар аудару керек.

    Талдау үдерісінде өндіріс және  өткізілетін өнімді, сонымен қатар  тәуекелділікті талап етілмеген  өнімді бағалау қажет, оған деген сұраныстың түсуінің салдарынан пайда болуы мүмкін. Оны бұл себебпен шақырылуы, кәсіпорынның материалдық көлем мүмкіндігімен және моральдық зиянымен анықталады. Егер бір өнімнің бөлігі өткізілмеген жағдайда болса онда әрбір кәсіпорын шығын мөлшерін білу қажет. Өнімді талап етілмеген салдарынан құтылу үшін, шығындардың минимизациясын немесе іздеу барысында фактордың зерттеуден шықпауына жол бермеу керек.

     Ішкі себептері: Кәсіпорын қызметтері өнімге деген сұраныс болжамдарын дұрыс қарастырмағаны; өткізу нарығында кәсіпорынның дұрыс емес бағалы саясаты; шикізат сапасының төмендеуінің нәтижесінде өнімнің бәсеке қабілеттілігінің төмендеуі, жабдықтар, артта қалған технология, персоналдардың квалификациясының төмендеуі; өнімді жарнамалау және өткізу процесінде ұйымдардың тиімсіздігі.

     Сыртқы себептер: сатып алушылардың төлей алмау қабілетсіздігі; салым бойынша пайыз мөлшерлемесінің жоғарлауы; демографиялық, элеуметтік-экономикалық, саясаттық және басқа да себептер. 
 
 
 
 

Өнімнің құрылымын және ассортиментін  талдау. 

      Шаруашылық жүргізу қызметінің қорытындысы өндіріс және өткізілетін өнім структурасы мен ассортиментіне үлкен әсер көрсетеді.

    Өнімнің (қызметі) ассортиментті  уақтылы жаңаруы оның бәсеке  қабілеттілігі мен кәсіпорынның  маңызды іскерлік белсенді индикаторлары  нарықтағы конъюктурасын есепке  алуымен өзгеріледі.

    Кәсіпорын өнімнің шығару құрылымы  мен ассортиментін қалыптастырған  кезде, бір жағынан берілген  түріне сұраныс, ал екінші – көбінесе тиімділік, еңбектілік, шикізаттық, техникалық, технологиялық және басқа ресурстарды, оның өкімінде болуы.

Ассортиментті қалыптастыру жүйесі өзіне қосады:

• сатып алушылардың ағымдық және келешектік қажеттіліктерін анықтау;
• өнімнің шығарылуының жоспарлауына және шығарылуына бәсеке    қабілеттілігінің кезеңін бағалау;
• нарықтағы өмірлік циклінің бұйымының зерттелуі, жаналықты енгізу шараларын уақтылы қабылдауы, әр түрлі өнімнің болуынан және өндірістік программаларының моральдық ескірілуінен алуы және бұйымның экономикалық тиімсіздігі;
• өнімнің ассортиментінің өзгеруі экономикалық тиімділікті және тәуелділік дәрежені бағалау.

     Өнімнің ассортиментінің өзгеруіне сипаттаманың қорытындысы бір атты коэффицентті береді, және келесі үлгімен анықталады: 

                 

                               Өнімінің көлемінен алынған есептеу

               Кас ═

                               Өндірістік(өткізілетін) өнімнің базистік көлемі 
 

     Есеп беру кезеңінен әрбір  өнімнің түрі берілген коэффицентінің  нақты шығарылымын есептеу, бірақ  базалықтан (жоспарлық, өткен кезеңде)  көбірек емес. Берілген ауқымы  бойынша есептейік кесте-2:

                             
 

 
 
 
 

   Осы коэффиценттің ауқымы бойынша, кәсіпорынның саяси ассортиментінде мәнді  өзгерістер болады; бірінші шығарылған бұйым біраз көтеріліп және екіншісі қысқартылады.

   Өндіріс (өткізу) көлемі көтерілуі бір түрі бойынша және өнімнің басқа түрі бойынша оның құрылымына  өзгерістерінің қысқарылуы, былай айтқанда өнімнің бір түрінің салмағы көтеріледі, ал басқалары – азаяды.

   Құрылымдық  қарқындылық кәсіпорынмен қайта  құру сипаттамасы коэффицент құрылымының  белсенділігі қолданылады. Ол келесі формуламен есептеледі: 

                                

                                                 Кққб = Σ ∆Уді²  
 

сонда           Удіі² - і түрі (номенклатуралық топтағы) өнімнің барлық

                                көлемінде шығарылуында (сатылуға) зерттеу кезеңінде

                                салмағы өзгереді;

                      n     - өнімнің номенклатуралық топтағы саны.

     Кәсіпорындардағы құрылымның өнделуі  белсенділенген сайын, берілген  коэффиценттің деңгейі жоғарырақ.  Нарықтың конъюктурасы өзгеруіне әкімшілігі белсенді көңіл бөлуіне куәләнады, дер уақытында өнімнің ассортиментін жақсартылуында. 
 
 
 
 
 
 

Нарықта өткізілетін тауарлардың  орнын талдау. 

      Нарықтағы өткізу сату көлемі орташа деңгей бағасы өткізілген өнім түсімі, пайдадан түскен қосынды және т.б тәуелді. Бірінші кезекте соңғы 3-5 жылда әрбір өнім түрін нарықта өткізуін зерттеу керек. 3 кестеде көрсетілгендей, осы соңғы 2 жылда Б өніміне сұранысы және тиімділік деңгейінің түсе бастауы, ал сату көлемі мен А өнімінің табыстылығы ішкі сондай-ақ сыртқы нарықта көбейді.

       Талдау нәтижесіне негізделуі  тауардың төрт категориясымен белгіленеді:                  
 

  Кесте 3 

Өнімнің нарыққа өткізу динамикасын  талдау 

 

      «жұлдыздар», кәсіпорынға негізгі  пайданы және экономикалық өсуді  әдістеуді әкеледі;

      «сауылатын сиыр» - бұл тауарлардың кемелденген мезгілі, экономикалық өсуіне баламалы деңгейде себеп болады, инвестицияны қажет етпейді, кіріс әкеледі, «қиын балаларға» қаражаттандыруға пайдаланылады.

      «қиын балалар» - бұл ереже секілді,  жаңа тауарлар, жарнаманы қажет  етеді, нарыққа жылжуы, әлі пайда  әкелмейтін бірақ болашақта «жұлдыз»  болуы мүмкін.

      «қозғалмайтын жүк» немесе «жолы болмағыштық» өмірге қабілетсіз тауарлар, экономикалық өсуіне себеп болмайды, кіріс келтірмейтіндер.

      Осындай өнімнің топтастырылуы  кәсіпорын дұрыс стратегияны  таңдауға «қиын балалар»  қаржыландыру  бағыттары жуық арада «жұлдыз»  бола алатындары жұлдыздың жеткілікті санына көмек береді, өндірісте ұзақ өмір қамтамасыз етуі және «сауынды сиыр» «қиын балаларды» қаржыландыруға қабілеттеннеді.

      Сонымен қатар, нарық сегментінде  әрбір бөлек тауардың өмірлік  циклі қандай сатыда болатынын  есепке алу керек.

 а)  нөлдік кезең – жаңа тауарларды байқаудан өткізіп және идеяны игеруді    зерттеу;

 б)  бірінші кезең (нарыққа тауарларды өткізу және енгізу) – нарықта бұл тауар жетістікке жете ме; бұл сатыда пайдасы төмен, сонымен бірге біраз қаражаты жарнамаға шығындалуын түсіндіріледі.

 в) екінші кезең – сатудың дамуы және өсуі тауар пайда әкеле бастайды, ол барлық шығындарды жауып және пайданың көзі болады, бірақ жарнамалық қолдауға оның нарыққа жылжуына үлкен шығындарды қажет етеді.

 г)   үшінші кезең – кіріс келу кезеңінде болады. Нарыққа жылжымауына шығын талап етеді, оның  «танымдылығына» жарнамалық көмек болады.

     д) төртінші кезең – дер уақытында ұстауға қабілеттену және бұйымның сұранысынан асып тусүді жетілдіру жолымен немесе ауыстыруға анықталған шеберлік талап етеді.

     Нәтижесінде шынайы және потенциалдық бәсекелестер табылуына қажет етеді,көрсеткіштерде нәтиже жасау олардың іс-әрекетіне, олардың бизнестегі күшті және төмен жақтарын анықтау қаржылану қажеттері, мақсаттары және нарықтағы экспансия, стратегия аймағында, өндіріс технологияны өнімнің сапасы және бағалық саясатты, бәсекелестің өнімдік сапасының кейіпкерін табуға болады және бәсекелік күресте ең тиімді әдістерді талдау.