Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні

     Резерв  құрамында көзделген ақша толық  көлемінде пайдаланылған жағдайда Үкімет немесе жергілікті атқарушы орған қажет болған кезде Парламентке немесе тиісті мәслихатқа тиісті республикалық бюджет туралы заңға немесе жергілікті бюджет туралымәслихаттың шешіміне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы Үкімет немесе жергілікті атқарушы орған резервтерінің мөлшерін үлғайту туралы ұсыныстар енгізеді. 
Үкіметтің немесе жергілікті атқарушы орғанның резервінен бөлінген ақша қаржы жылы ішінде пайдаланылмаған немесе ішінара пайдаланылған жағдайда, бюджеттік бағдарламаның әкімшісі бөлінген ақшаның пайдаланылмаған бөлігін ағымдағы қаржы жылының соңына дейін тиісті бюджетке қайтаруды қамтамасыз етеді. 
Үкіметтің және жергілікті атқарушы орғандардың резервтерін пайдалану тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.^[1]

     ІІІ. ҚР бюджет жүйесін ұйымдастыру

    Бюджеттік құрылымға бюджет жүйесінің құрылуы мен ұйымдастырылу қағидалары жатады. Ол заң актлерімен бекітіліп, мемлекеттік құрылыммен анықталады.

      Бюджетттік  құрылымға келесі түсініктер кіреді:

• Бюджет жүйесі
• Бюджет құқығы
• Бюджет үрдісі
• Бюджеттік реттеу

     Бюджеттік құрылым бюджеттің жеке түрлері арасында кірістер мен шығыстардың бөлістірілуін қарастырады. Мемлекеттің тұрақтылығын қалыптастыруда жергілікті  бюджет жүйесінің маңызы зор.  Оның негізін жергілікті салықтар мен займдар құрайды. Жергілікті бюджет шығындарының басым бөлігі білім, денсаулық сақтау, әлеуметтік шығындарға жұмсалады. Сонымен қатар жергілікті бюджет қаражаттары арқылы тұрғын-үй коммуналды шаруашылық шығындары, жол жөндеуге кеткен, қала ішін көріктендіру шығындары кіреді. Жергілікті бюджеттің шығындары ағымдық және капиталдық шығындарға бөлінеді. Ағымдық шығындар көп жағдайда жергілікті салықтар мен орталық бюджетт субсидиялары арқылы жабылатын болса, капиталдық шығыгндар- займдар арқылы жүзеге асырылады. Жергілікті салықтардың өзі үш топқа, мүліке салынатын салықтар, көлікке салынатын салықтар және жалпы салықтар тобынан тұрады. Сонымен қатар, жегілікті жанама салықтарды да айта кеткен жөн (жанар-жағар майға, спирттік ішімдіктерге, кең қолданыстағы тауарларға салықтар).

     Жергілікті  бюджеттің кірісіндегі басты  үлесті салықтық емес түсімдер құрайды. Оған жергілікті билік органдарының меншігіндегі жерлерді жалға беруден  немесе жерді сатудан, коммуналдық  кәсіпорындардан түсетін түсімдер немесе айып пұлдар жатады.

     Бюджеттік құқық мемлекеттің  бюджет жүйесін, бюджетті құру бойынша мемлекеттік  және жергілікті билік  органдарының міндеттерін  сонымен қатар  бюджеттің бекітілуі  мен атқарылу тәртібін   айқындайтын заңды  нормалардың жиынтығын  береді. Бюджеттің құқықтық негізі елдің конституцциясымен анықталған.Көптеген меамлекеттер бюджеттік құқық қатынасында жергілікті билік органдарының құқығын сақтауға бағытталады.

     Бюджеттік құқық экономикалық қатынастар мен заңды  нормаларға негізделген  барлық бюджеттердің жиынтығын береді.

   ҚР бюджеттік жүйесінің құрамына:

- республикалық  бюджет 

• жергілікті бюджет: облыстық, қалалық, аудандық бюджеттер

    Республикалық бюджеттің орындалуына бақылауды Есеп комитеті жүргізеді ал, жергілікті бюджетті сәйкес жергілікті деңгейдегі тексеріс комиссиясы, сонымен қатар ҚР қаржы министрлігі мен оның өкілетті органдары жүргізеді.

Пайдаланылған әдебиет

1. Құлпыбаев С., Ынтыкбаева С.Ж., Мельников В.Д. Қаржы: Оқулық / - Алматы. Экономика, 2010- 522 бет 
2. Сумароков  В.Н. Государственные финансы в системе макроэкономического регулирования – М.: Финансы и статистика, 1996 г.
3. Якобсон Л.И. Экономика общественного сектора. Основы теории государственных финансов – М.: Аспект Пресс, 1996
4. Финансы: учебник для вузов / под ред. М.В.Романовского – М.: изд. «Перспектива», 2000
5. Шыныбеков  Д. А. Роль бюджета в развитии местного хозяйства:учеб. Пособие.-Тараз:Тараз ун-тi,2003.-173с.