Мемлекеттік басқару

1.Құрылымдық реформалар  жергілікті басқарудың түрлі  сатыларының ортасындағы ұйымдастырушылық  қатынастарға байланысты. Жергілікті  басқарудың аймақтық реформасы,  басқарудың аумақтық дәрежесінің құрылымы. Муниципалитеттерді күшейту осы реформаларға ұқсас  қасиеттердің бірі (Ұлы Британия, ГФР, Скандинавия аралдары). Жахан әдебиеттерінде жазғандай, екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі кездерде  әлеуметтік тапсырмалар көлемінің  көбеюі,  сонымен  қоса  арнайы  мәселелерді  жергілікті  дәрежеде шешімін табуға әсер ету жағдайларын барлық талаптарының көбейюі әлеуметтік тапсырмаларының шеңберінің дәрежесінен муниципал дәрежеге өтуіне, орталықтанған құрылымнан орталықсыздандырылған құрылымға өтуге себеп болды. Күннен-күнге өсіп жатқан әлеуметтік мәселелерді шешу шарты муниципалитеттердің, бірінші кезекте, ауыл жағдайында дамытудан тұратыны белгілі болды.

2.Функционалды реформалар  жергілікті, аумақтық және орталық басқару дәрежелерінің ортасындағы функционалды қарым-қатынастарын қайта қарауға қаратылған. Жоғарыдағы реформалар құрылымдық реформалар мен айтарлық бір уақытта амалға асырылған және көп жағдайларда орталықтандыру және  орталықсыздандыру түсініктері мен байланысты болған. Қазіргі уақытта, осы түсініктер унитарлы мемлекетте немесе федерация субъектінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарына ие болатын еркіндік дәрежесін өз ішіне алады. Функционалды реформалар нәтижесінде құқық пен міндеттер және жауапкершілік мәселелерді қайта қарастырады, және де көп жағдайларда, заңды негізінде жүзеге асырылады.  Бұл реформалар кезеңдерінде  барлық уақытта мемлекет тарапынан орталық бюджет есебінен және жергілікті салықтар есебінен ажыратылатын қаржылық ресурстар қайта бөлінеді.

3. Ұйымдық реформалар  жайлардағы әкімшілік және басқару  органдарының ішкі құрылымына тиісті болады. Бұл реформалар жергілікті өкілетті мәселелері және атқарушы органдары ортасындағы өзара қатынастарына тиісті

Британия аралдарында  муниципалитеттер ешқашан әкімшілікті  амалға асыруды мемлекет түрінен  ажыратылған емес. Жоғарғы билікпен барлық уақытта ең алдымен заң шығарушы билікпен болған болса, жергілікті аймақтық билік, атқарушы билік болған болса және қазіргі кезде де дәл осындай. Сол себепті жоғарыда атап өтілгендей, Англия заңнамасында  муниципалитеттерге қарағанда «өзін-өзі басқару» термині қолданылмайды.

Орталық билік және жергілікті басқару органдары ортасындағы  қарым-қатынастар көрсетіп отырғандай жергілікті әкімшілік, «орталық әкімшілік  агенті» атауына ие бола бастаған. Бұл Британия заңнамасында да көрсетілген. 1980 жылындығы «Жергілікті басқару турасындағы» заңға байланысты, тиісті түрлі министерліктерге графтық мәслихаты және округ мәслихаты жұмыстарына байланысты айтарлық мәселелер жүйесінен тапсырмалар беру құқығы берілді, 1984 жылындағы «Жергілікті басқару тұрасындағы» заңға байланысты, метрополитен округтарының жергілікті салық ставкаларын белгілеу құқығы берілді.

Италия мен Германия мемлекеттерінің басқару құрылымы «интеграцияланған» мемлекеттердің басқару  құрылымынан түбегейлі түрде  ерекшеленеді. Бұл, әрине, аймақтық саясаттың жасақталу, жүзеге асу барысын айқындайды. Мысалы, Германияда аймақтық саясатты жүргізу жауапкершілігі «Жерлерге жүктелген, ал италияндық жүйенің көпшілік элементтері орталықтандырылған сипатқа ие. Германияда аймақтық саясат саласындағы федералды үкіметтің негізгі функциясы (Біріккен оперативті топ) шеңберінде Жерлермен серіктестер қатынастарын құру.

Финляндияда муниципалды басқарудың құрылуына, яғни, аймақтық саясатты үйлестіруге, зандарды жасақтауға, күрделі жағдайдағы аймақтарды анықтауға Ішкі істер министрлігі жауап береді. Аймақтық саясатты жүргізу жауапкершілігі әр түрлі орталық министрліктерге жүктелген. Финляндияның аймақтары жекелеген шешімдерді (шағын жобаларды) қабылдайды, ал негізгі шешімдер орталықтан қабылданады.

Ал Швецияда қалыптасқан  жүйе бойьнша аймақтық әкімшіліктер жалпы ұлттық директиваларды іске асырады. Бұл жүйеде Өнеркәсіп және сауда министрлігі басты орынға ие. Министрліктің жанынан артта қалған аудандарға қатысты аймақтық саясатты жасақтау, оны бақылау және Еуропалық комиссиямен байланысты жүзеге асыру істерін атқаратын бөлімдер құрылған. Аймақтарды дамыту стратегиясын жасақтаумен графтық әкімшілік кеңесі (САВ) айналысады. Өздерінің саясатын іске асыру үшін олар бюджеттен қаржыландырылады.

Австрия Конституциясы  муниципалды басқару жүргізу өкілеттілігін шектемейді. Федералды деңгей, жерлер әкімшілігі және жергілікті билік арасында өкілеттілік аясы бейресми бөлінеді. Аймақтарға көмек көрсету федералды үкіметпен және сол аймақтың жер әкімшілігімен қаржыландырылатын және жүзеге асырылатын біріккен жобаларға сәйкес жүзеге асырылады.

Жалпы, Солтүстік  Еуропа мемлекеттері муниципалды басқаруды  жүргізудегі озық тәжірибелерімен ерекшеленеді:

Франциядағы орталықтандырылған әдіс;

Нидерланды мен Ұлыбританияда орталықсыздандырудың жоғары деңгейі.

Австрия мен  Бельгиядағы федералдық жүйе.

Сонымен, жоғарыда атап өткен  барша реформалар Батыс Еуропа мемлекеттеріне тиісті. Орталықтандырылған мемлекеттер  дамуының көріністері нәтижесінде  әлеуметтік жағдайына байланысты екі  жүйе ортасында – орталықтандырылған және орталықсыздандырылған жүйе ортасында әкімшілік «екіге бөлінді», бірақ топтардың жалғыз орталықтандырылған мемлекет ретінде «біріктіру» кезеңі бір жүйеде жүзеге асырылмағанындай, әкімшіліктің орталқсыздандырылған дәрежесі де түрліше түрлендірілген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ 

 

 

     Мемлекетімізде  егемендікті алғанан соң оны жүзеге асыруға байланысты жүргізілген соңғы жылдардағы қызу саяси процесстер мемлекеттік билік жүйесін көптеген өзгерістерге ұшырату нәтижесіндс бақылау қызметінің жүйсін қиындатып және көптеп  төмендетіп жіберді.     

Осыған  байланысты біздің республикамызда саяси және экономикалық демократия жағдайында тиімді қызмет атқара алатын жаңа бақылау жүйесін құру мәселесі аса қажет болды.     

Біздің  қоғамымыздың тез арада жылдам дамуына  байланысты және жаңа қоғадық қатынастардың  пайда болуына байланысты заңдылықта сонымен бірге өзгерістеге ұшырап отырады.     

Алдымен біртұтастық билік болу үшін қатаң  заңдылық қажет екені белгілі. Біздің ұлттық – ата заңымыздан бастап,  қазіргі күнгі ең соңғы нормативтік  құқықтық актілерге дейін,  бағынып, бағалап,  олардың әр бірін білуге және сыйлауға Қазақстан Республикамыздың әр бір азаматы міндеттенеді.     

Бүгінгі кездегі көптеген саладағы биліксіздік  және басқарусыз қалушылық заңдылық қағидаларын орындамағанның және құқықтық нигилизмнің салдары. Құқықтық тәртіппен  және заңдылықты сақтаудың негізі болып , заңды бұзғаны  үшін әрбір лауазымды адам мен азаматтардың жеке жауапкершілігі жатады. Бұл жерде сөз бостандығының маңызы зор, егерде ол Конституциялық және басқа да заңдарға сәйкес қолданылса,  онда заңдылықта басқа да демократизмге сай болар еді.   

Жалпы мемлекеттік басқару деп - мемлкеттің, оның органдары мен мекемелерінің, кәсіпорындарының қоғам жүйесіне немесе оның аяларына мақсатты бағытта ықпал етуі және бұл қызмет түрлері заңдылық тәртіптік әдістерін қолдана отырып жүзеге асыруы тиіс және байланысты болады.   

Халықты жалпы құқықтық деңгейде басқару  оның барлығы  атқару органдарына  байланысты. Ал, атқару органдырының  қызметін заңды және өз өкілеттік  шеңберлерінде жүзеге асыру ол әрине, билік етуші органдардан, жоғары лауазымдық тұлғалардан және үкімет басшылығының байланысы өте тығыз болып келеді .   

Олардың мемлекеттік  заңдылықты қамтамасыз етудегі қызметі  халыққа заң түсіндіруден бастап, азаматтардың құқықтар мен бастандықтарын және заңды мүдделерін қамтамасыз ету болып  саналады.    

 Яғни, мемлекеттің басқарудағы өзіндік  мақсатттары мен міндеттері болады.  Басқару ол тек қана демократты  түрде билік ету емес ол  жалпы  белгілі бір мақсатқа  жету үшін және белгілі бір  мақсаттрады орындауды жүзеге  асыратын адамдардың  ұйымдасқан қызметі .   

 Мемлкеттік заңдылықты қамтамасыз  етудегі басқарудың мақсаттары   жүйені реттеу, жұмысын қамтамасыз  ету.     

Басқаруда басқару субъектісі және  басқару  объектісі болады және олардың арасында тура және кері байланыс болады.    

Заңдылықты қамтамсыз  ету және оның қандай да әдіс – тәсілдері  болса да, заңдылықтың дамуы немесе жақсы орнатылуы ол көз алдымыздан өткен жай ғана бейне сияқты. Бірнеше жылдар бұрын Қазақстанның заңдылық жағдайы қандай болса, қазіргі жағдайы ол әр бірімізге  мәлім. Басқа мемлекеттерге қарағанда қазіргі еліміздің заңдылықты қамтамасыз ету жағдайы әлде қайда алда және қолайлы. Дегенменде, барлығы жақсы деп баға бергенмен оның ішіндеде айтарлықтай кемшіліктер болып отырады.    

Мемлекеттік басқарудағы заңдылықты қажетті түрде қамтамасыз  ету және оны жүзеге асыру үлкен саясат болып табылады. Қазіргі шығып жатқан кейбір заңнамаларда бір - біріне қарама қайшылықтар да кездесіп жатады.   

Аталып  отырған тақырыпты қорытындылай келе мемлкеттік заңдылық - ол жалпы Қазақстан Республикасының болашақта дамуына үлкен өзінің үлесін қосатын, дамыған мемлекеттер қатарына енуге жол беретін, толықтай құқықтық және демократиялық, зайырлы мемлекттер қатарына жатуға жол беретін мемлекеттік саясаттың бір құбылысы болып табылады.   
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер:

 

1.stud.24

2.nur.kz

3.google.kz