Лизингтің шығу тегі, пайда болуы

      Лизингтің шығу тегі, пайда болуы.

        Лизинг сөзі «to lease» ағылшын етістігінен аударғанда “жалға беру” беруде екі тарап қатысса: жалға беруші және алушы болса, ал лизингте үш қатысушы:лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы болады.

        Лизинг – бұл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.

        Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады.

        Тарихта лизингке ұқсас операцияның б.э.2000 жылдай бұрын ертедегі Вавильонда жасалғандығы белгілі болғанмен, шетелдік зерттеушілер лизинг операциясының жасалғандығы туралы нақты зерттеулер ретінде 1877 жылы «Белл Телефон Компани» деген американдық компанияның телефондарды сатудың орнына жалға бергендігін тілге тиек етеді. «Юнайтед Стейтс лизин корп.» атты алғашқы лизингтік компания 1952 жылы Сан Францискода (АҚШ) құрылған.Европада 1962 жылы «Дойче лизинг ГМ6Х» деген бірінші лизингтік компания Дюссельдорфта (Германия) пайда болыпты.1972 жылдан бері еуропа лизинг нарығы дамып келеді.

      Лизингтің негізгі түрлері

        Лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлері бар. Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер.

        1. Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды.

        2. Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі өтеуімен байланысты сипатталады.

        Осы лизингтердің отандық және халықаралық тәжірибеде қолданылатын мынадай түрлері бар:

        Ішкі лизинг – бұл өзінің қатынасушыларының бір елден болып келуімен байланысты сипатталады.

        Халықаралық лизинг – бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып келуін сипаттайды.

        Банктердің лизингтік операциясы несиелік операциялармен ұқсас болып келеді. Алайда лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады.

        Қаржылық лизинг – бұл мүліктің толық құнын төлеп алатын мүліктің түрін жалға беру, онда уақытша пайдалануға берілген мүліктің мерзімі шамамен мүліктің амортизацияланатын және пайдаланатын мерзіміне жақын болады. Лизингтік мәміленің тараптары:

        - лизинг беруші(жалға беруші);

        - лизинг алушылар(жалға алушылар) болып табылады.

        Басқаша сөзбен айтқанда, қаржылық лизинг – бұл инвестициялық қызметтің бір түрі; онда:

        - лизинг беруші сатып алушыдан лизинг бұйымын лизинг келісім шарты бойынша өз меншігіне алуды, сосын оны лизинг алушыға белгілі бір ақыға, белгілі бір мерзімге, белгілі бір уақытта иелік ету жағдайына және кәсіпкерлік мақсаты үшін пайдалануына беруді міндетіне алады. Бұл кезде лизинг бұйымы лизинг алушыға берілгенде, оның мерзімі амортизацияланатын мерзіммен шамалас немесе оның 80% бөлігіне сәйкес келуі тиіс;

        - лизинг алушы келісімшартқа сәйкес төленуге жататын төлемдерді кезеңімен тиянақты түрде төлеп тұруды өз міндетіне алады. Келісімшарттың мерзімі өткен соң, лизинг бұйымылизинг алушының меншігіне өтуі мүмкін, егер бұндай жағдай шартта қарастырылған болса.

        Лизинг бұйымдарына: ғимараттар, қондырғылар, машиналар, құрал-жабдықтар, транспорт құралдары, жер телімі т.б. мүліктер жатады. Лизинг бұйымына бағалы қағаздар, табиғи ресурстар жатпайды.

        Лизинг лизингтік мәмілеге қатысушылардың қарастырған жағдайына байланысты және олар әрқилы болып бөлінеді:

        - қайтарылатын лизинг – лизингтің бұл түрі, онда сатушы осы бұйымды кері қайтарыпала алатын болса ғана лизинг алушыға лизинг ретінде сатады;

        - банк лизингі – лизингтің бір түрі, онда лизингті беруші ролін банк атқарады;

        - толық лизинг – лизингтің бір түрі, онда лизинг беруші ағымдағы жөндеу және оның лизинг бұйымына техникалық қызмет көрсету жұмысын атқарады;

        - таза лизинг – лизингтің бір түрі, онда лизинг алушы ағымдағы жөндеу және оның лизинг бұйымына техникалық қызмет көрсету жұмысын атқарады.

        Лизинг өз нысаны бойынша ішкі және халықаралық болып бөлінуі мүмкін. Ішкі лизингте лизинг беруші де, лизинг алушы да және сатушы да Қазақстан Республикасының резиденті болып табылады. Халықаралық лизингті, негізінен Қазақстан Республикасының резидентті емес тұлғалары жүзеге асырады. Лизинг берушінің де, лизинг алушының да және сатушының да жауапкершілігі лизинг келісімшартымен, сатып алу-сату келісімшартымен және Қазақстан Республикасының заң актілерімен белгіленеді. Лизинг келісімшарты мынадай міндетті мәнді жағдайлардан тұруы тиіс, онсыз ол келісілген деп саналмайды, келісімшарт жасалатын нәрсесі; лизинг нәрсесін сатушының аты-жөні және сатушыны таңдауды кім жүзеге асырғаны көрсетіледі; лизинг нәрсесін лизингті алушыға берудің мерзімі мен жағдайы;лизинг төлемінің мерзімділігі мен мөлшері;лизинг нәрсесінің құны; келісімшарттың әрекет мерзімі; лизинг нәрсесінің лизинг алушының меншігіне өту жағдайы; лизинг ету нәрсесін суреттеу; лизинг нәрсесін ұстау және жөндеу тәртібі; сақтандыру; лизинг берушінің атына лизинго нәрсесін мемлекеттік тіркеуден өткізуін екі жақтың біріне жүктеу; лизинг келісімшарты бойынша лизинг алушының міндеттемесін орындауын бақылау үшін лизинг берушінің жүзеге асыратын шаралары; тараптардың жауапкершілігі. Қозғалмайтын мүліктер бойынша жасалатын келісім-шарттар міндетті түрде, заң актілерімен анықталған тәртіпте мемлекеттік тіркеуден өтеді. Қозғалыстағы мүліктер қойылған кепілдік ретінде міндетті түрде мемлекеттік тіркеуге жатады. Лизинг нәрсесін сатушы тікелей лизинг алушының алдында сатып алу-сату келісімшарты бойынша жауапты болады. Егер де сатушы лизинг алушының қойған талабымен келіссе, онда лизинг алушыға берілетін лизинг нәрсесінің шартын өзгерту үшін, міндетті түрде лизинг берушімен келісуі тиіс. Лизинг алушының да лизинг берушінің де сатушымен қарым-қатынасы ынтымақтасқан кредиторлар ретінде жүреді.

        Лизинг бойынша марапаттау өз кезегінде екі әдісте пайдаланады: не өсіп отыратын пайыздық мөлшерлемесін, немесе алдын-ала қарастырылған пайыздық мөлшерлемесін.

        Бухгалтерлік есепте қаржылық лизинг бойынша жасалатын операциялар онда қарастырылған келісім-шарттың жағдайына байланысты көрініс табады. 
 
 
 
 

 

       

        Бұл мысалдың шарты бойынша негізгі құрал лизинг алушының балансына берілген. 
 
 
 
 
 
 
 

  ҚР лизинг бизнесі.

Лизингтік операциялар есебі.

     Бухгалтерлік есепте лизинг беруші банктің алынған мүлікті қаржылық лизингке ұсынумен байланысты операцияларын көрсету тәртібі банктің ішкі құжаттарында қарастырылуы және есептік саясатта белгіленуі тиіс.

Лизинг  келісім жасалып, мүлік мемлекеттік  тіркеуден өткен соң, сатушыдан  лизинг беруші меншігіне алынып, кәсіпкерлік  мақсатына уақытша пайдалануға  және ұстауға лизинг алушыға жалданатын мүліктік есепте келесі түрде көрсетіледі.

     Лизинг берушінің лизинг затын  сатушыдан алу және лизинг  келісімінің шартына сәйкес жолдау:

• Негізгі құралды алу:

Дт 1656 «Жалға беруге арналған негізгі құрал –  жабдықтар»

Кт 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар».

• Алынған негізгі құралдар үшін төлем:

Дт 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар»

Кт 1050 «Банктердің  корреспонденттік есепшоттары».

  Лизинг  затын лизинг келісімшарттарына  сәйкес, лизинг алушыға уақытша

ұстауға және кәсіпкерлік мақсатта қолдануға  беру:

   Дт 1305 «Басқа банктерге қаржы  лизингі»

         1420 «Клиенттерге берілген қаржы  лизингі»

   Кт 1656 «Жалға беруге арналған  негізгі құрал – жабдықтар».

     Ай сайын айдың соңғы жұмыс  күнінен кешіктірмей лизинг беруші  лизинг бойынша сыйақыларды есептейді. Бұл кезде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:

   Дт 1730 «Басқа банктерге берілген  қарыздар және қаржы лизингі  бойынша есептелген кірістер»

        1740 «Клиенттерге берілген қарыздар  және қаржы лизингі бойынша  есептелген кірістер»

   Кт 4305 «Басқа банктерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы алуға байланысты кірістер»

         4420 «Клиенттерге берілген қаржы  лизингі бойынша сыйақы алуға  байланысты кірістер».

     Егер лизинг алушы өз қаржысы  есебінен және лизинг берушінің  жазбаша келісімімен лизинг затына зиян келтірмейтін жақсарту жүргізсе, лизинг беруші лизинг алушы алдындағы бұл жақсартудың құнын өтеу бойынша лизинг келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталғанда өз міндеттемелерін мойындайды.

   Бұл кезде келесі бухглтерлік  жазба жасалады:

   Дт 5922 «Банктік емес қызметтен өзге шығыстар»

   Кт 2860 «Банктік қызмет бойынша  өзге кредиторлар».

     Лизинг келісімімен қаралған  төлемдерді мерзімінде алғанда  лизинг беруші келесі бухгалтерлік  өткізбелерді жүзеге асырады:

     а) Лизинг бойынша қосылған сыйақыны өтеу бойынша:

   Дт 1050 «Банктердің корреспонденттік  есепшоттары»

   Кт 1730 «Басқа банктерге берілген  қарыздар және қаржы лизингі  бойынша есептелген кірістер»

         1740 «Клиенттерге берілген қарыздар  және қаржы лизингі бойынша  есептелген кірістер».

     ә) Лизинг затын алу, жеткізу  және оны лизинг келісімін  жасау кезіндегі баға бойынша  лизинг лизинг келісіміне сәйкес  мақсатында қолдану үшін жұмыс  жағдайында келген шығындар мен  басқа да кез келген шығындарды  қапына келтіру бойынша:

   Дт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»

   Кт 1305 «Басқа банктерге қаржы  лизингі»

         1420 «Клиенттерге берілген қаржы  лизингі».

     Лизинг алушы сыйақы бойынша  төлемдерді, сондай – ақ қаржылық  лизинг бойынша негізгі борыш  сомасы кешіктірілгенде, келесі бухгалтерлік өткізбе құрылады:

     а) Есептен сыйақы сомасына:

     Дт 1731 «Басқа банктерге берілген  қарыздар және қаржы лизингі  бойынша мерзімі өткен сыйақылар»

           1741 «Клиенттерге берілген қарыздар  және қаржы лизингі бойынша  мерзімі өткен сыйақылар»

     Кт 1730 «Басқа банктерге берілген  қарыздар және қаржы лизингі  бойынша есептелген кірістер»

          1740 «Клиенттерге берілген қарыздар  және қаржы лизингі бойынша  есептелген кірістер».