Кәсіпорынның өзіндік құнын төмендету жолдары

Кесте көрсеткіштеріне дәлірек  тоқталсақ, 2005 жылы кәсіпорын жұмысшыларының еңбек өнімділігінің күндік мөлшерінің өскенін байқауға болады, яғни ол 38,9 %- ға арқан. Оны анықтау үшін:

Жұмысшылардың күндік еңбек өнімділігі = Жұмысшылардың еңбек өнімділігі / 265 күн. (12)

Ал жұмысшылардың сағаттық еңбек  өнімділігі  2004 жылмен салыстырғанда, 2005 жылы 50,0 %- ға дейін өсті. Оны біз былай табамыз:

Жұмысшылардың сағаттық еңбек өнімділігі = Жұмысшылардың күндік еңбек өнімділігі / 8 сағ. (13)

«Адал» АҚ кәсіпорнының қаржылық жағдайын көп көрсеткіштер арқылы сипаттауға болады, осыған байланысты оларды келесі топтарға бөлуге болады:

1. Төлем қабілеттілігін сипаттайтын көрсеткіштер:
1. Толық икемділік коэффициенті.
2. Аралық жабу коэффициенті.
3. Жалпы жабу коэффициенті.
2. Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын көрсеткіштер:
1. Өзіндік коэффициенті.
2. Қарыз құралдарының үлесі.
3. Өзіндік және қарыз құралдарының қатынасы.
3. Іскерлік бәсекелестік көрсеткіштері:
1. Жалпы айналым коэффициенті.
2. Айналым жылдамдығы.
3. Өзіндік құралдардың айналымы.
4. Рентабельділік көрсеткіштері:
1. Кәсіпорын мүлігі.
2. Өзіндік құралдар.
3. Қысқа және ұзақ мерзімді қаржылар.

Келесі кесте көрсеткіштеріне  сәйкес, кәсіпорын төлем қабілетті болып есептеледі, егер белгілі бір уақыт ішінде қарыз берушілермен, қысқа мерзімдік төлемді өзіндік құралдармен жапса.

Қаржылық тұрақтылық көрсеткіші тартылған  капиталдың қорғалған деңгейін сипаттайды. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде келесі шекті нормалар белгіленген:

Өзіндік коэффициенті 0,7-ден аз болмауы  керек, яғни біздің қарастырып отырған  кәсіпорнымыз қаржылық тұрақты деп  айтсақ болады. Себебі, 2004 жылы ол көрсеткіш 0,91-ге тең, ал 2005 жылы 0,85-ке тең болып  тұр. 

Қарыз құралдарының үлесі 0,3-тен аспау  керек. Бұл көрсеткішке де біз  толық қанағаттанарлық десек  болады, өйткені ол 2004 жылы 0,03-ке және 2005 жылы 0,09-ға тең. 

Өзіндік және қарыз құралдарының қатынасы 0,1-ден көп болмауы керек, біздің мысалымызда ол 2004 жылы 0,03-ке тең, ал 2005 жылы ол 0,11-ге тең.  

   4–кесте – «Адал» АҚ-ның   қаржылық жағдайын сипаттайтын  көрсеткіштерді талдау

2.2 Кәсіпорын өнімдерінің  өзіндік құн құрылымын талдау

Жалпы, кәсіпорын өнімдерінің  өзіндік құнын талдау мына көрсеткіштер арқылы жүргізіледі:

• Өзіндік құнның құрылымы мен оның өзгерісін талдау;
• Жекелеген өнімдердің өзіндік құнын талдау;
• Шығындардың жекелеген элементтерін талдау.

Төмендегі кестеде «Адал» АҚ шығаратын ауыл шаруашылық өнімдерінің  ішінен бір тонна сүттің өзіндік құнын келтіреміз.

Кәсіпорын өнімдерінің  өзіндік құны 2005 жылы 2004 жылғы деңгейден  біршама жоғарылаған, оның себебі: материалдардың қымбаттауы, отын-энергия бағаларының  шарықтауы және персоналдың еңбек  ақысының артуына байланысты.

   5-кесте – «Адал»  АҚ өндіретін бір тонна сүттің  өзіндік құнын есептеу, тг.

Бір тонна сүттің өзіндік  құн құрамында негізгі материалдар  мен көмекші материалдардың шығыны ең көп үлесті алып отыр. 2004 жылы оның мөлшері 30 000 теңге болса, 2005 жылы 35 000 теңге болды, яғни 16,7 %-ға өсті.

Ең төменгі үлес отын-энергия  шығындарының есебінен болған. Тиісінше, оның көрсеткіштері 2004 жылы 8 000 теңге, ал 2005 жылы  8 200 теңгеге, яғни 2,5 %-ға теңесті.

Үстеме шығындар біраз  мөлшерде қысқарды. 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 40,0 %-ға кеміді.

Төмендегі 6-кесте мәліметтеріне  сай, өсімдік шаруашылығы бойынша  ең жоғары бағалы өнім соя болып отыр. Оның бір тоннаға өзіндік құны 20 000 теңге, бірақ өндіру мөлшері өте аз – 80 тонна. Ал ең арзан өнім болып жасыл жем-шөп табылады, оның құны тоннасына 1 000 теңге. Бидайдың толық өзіндік құны ең көп – 15,8 млн. тг.

Мал шаруашылығы цехы бойынша  сүт өндірісінің өзіндік құны жоғары әрі көп мөлшерде. Оның тоннасына өзіндік құны 85 000 теңге, ал өндіру мөлшері 353,6 млн. тг.

   6-кесте  – «Адал» АҚ-ның өзіндік құн бойынша ауыл шаруашылық өнімдерін өндірудің жиынтығын есептеу