Ипотека

     Қазақстандағы қазіргі қызмет етіп отырған тұрғын үйді ипотекалық несиелеу механизмі  біздің ойымызша жан-жақты жетілдіруді  қажет етеді.

      Жалпы тұрғын үй процесін қаржыландыруға тоқталсақ, қаржыландыруды екі жақты бөліп қарауға болады: тұрғын үй құрылысын несиелеу және халықтың тұрғын үй сатып алуын ұзақмерзімді ипотекалық несиелеу. Әдетте осы екі қаржыландыру түрлері бір бірінен бөлек болып қалыптасады. Егер бір отбасы өзінің тұрғын үй құрылысын жүргізсе, онда аталған қаржыландыру түрлері бірігеді. Бірақ қарыз алушының тәуекелін төмендету мақсатында бұл екі несиелеуде айырмашылықтар болады. Қазақстанда болашақта тұрғын үйді қаожыландыру жүйесінің, соның ішінде ипотекалық несиелеудің әр түрлі элементтері қалыптасуда.

      Тұрғын  үйді қаржыландырудың кез келген жүйесі үш қызмет атқарады:

• тұрғын үй ипотекалық несиелерін қаржыландыруға қажетті қаражаттарды жұмылдыру;
• несиелерді беру және оларға қызмет көрсету;
• инвестордың қызметін көрсету.

      Жалпы тұрғын үйді несиелеу жүйесінің дамуы, Республикалық бюджеттің және шетел  инвестициясын пайдалану механизмдерін  енгізу тұрғын үй саласына тиімді қаржы  ресурстарын бөлуді қамтамасыз ететін ипотекалық несиелеу жүйесінің қазіргі элементтерін жұмылдырумен тікелей байланысты. 

      Қорытынды

      Ғылыми  жұмысымызды қорытындылай келе қазіргі  кезде Қазақстанда қолданылып отырған  тұрғын үй құрылыс-жинақ жүйесінің  кемшіліктері ретінде келесілерді атауға болады:

• жас отбасылар немесе баспанасыз адамдар өздерінің 3-5 жылдан соң баспаналы болуын қаламайтындығы;
• орташа айлық табысы немесе одан т өменгі табысы бар отбасылар жинақтау мерзімі ішінде ай сайын 10 мың теңгеден жинақ жасай алмайтындығы;
• тұрғын үй бағасының өсуі, немесе оған мемлекеттік органдар тарапынан бақылау болмаған жағдайларда орташа айлық табысы бар отбасының өзіне сатып алатын тұрғын үй құнының 25% жинақтауға мүмкіндік бермейтіндігі;
• жинақтар бойынша банктің төлейтін 3-4% мөлшерлемесіндегі сыйақысына 7-8% жылдық инфляция тұсында ешқандай да индексациялау механизмі қарастырылмағандығы анықталды.

      Осы кемшіліктерді жою мақсатында мынадай  шараларды қолдануды ұсынамыз:

1. Ипотекалық несиелеу жүйесі бойынша:

      Бірінші, мемлекет тарапынан тұрғын үй салу бағдарламасының уақытын шектемеу, бюджет мекемесінде жұмыс жасайтын жас отбасыларына әрдайым мемлекет тарапынан қолдау көрсету, тұрғын үйді дамытуға жыл сайын республикалық бюджеттен тиісті қаржыны бөліп отыру қажет.

      Екінші, тұрғын үй несиесін беруде мемлекет тарапынан жеңілдіктер ескерілуге тиіс, ол үшін тұрғын үй несиенің пайызсыз беріліп және оның Тұрғын үй құрылыс банкінен берулі жолдарын қарастыру қажет.

      Үшінші, несиені қайтаруға байланысты қарыз алушылардың табыс саоығына жеңілдіктер беріп, қайтарылатын несиенің сомасына салық салмаған дұрыс.

      Төртінші, демографиялық мәселені шешу үшін көп балалы отбасыларға (4-5 одан көп баласы бар) тұрғын үй несиесін өтеуден босату жолдарын қарастыру қажет.

2. Тұрғын үй құрылыс-жинақ жүйесі бойынша:

      Біріншіден, бастапқы салатын жарна мөлшерін сатып алатын тұрғын үй

құнының 10-15% - на дейін төмендету;

      Екіншіден, жинақтау мерзіміне байланысты берілетін несиенің мерзімін ұлғайту қажет, кемінде 30 жылға дейін.

      Үшіншіден, халықтың жинағын ынталандыру мақсатында мемлекеттің бюджетінен төленетін сыйақы  көлемін тұрғын үй құнының 10% көлемінде белгілеу, одан мемлекеттік бюджет ешқандай ұтылмайды.

      Төртіншіден, несиені пайдалану мерзімі барысында жас отбасында дүниеге келетін сәбилерді қолдау мақсатында несиені қайтаруда мемлекет тарапынан 20% жеңілдіктерді қарастыру, бұл өз кезегінде тәуелсіз еліміздегі демографиялық мәселені шешуге ықпал етеді.

      Осы жоғарыда аталған ұсыныстар ескеріліп, бекітілген жағдайда ғана халықтың тұрғын үй мәселесі дұрыс жолға қойылып, Қазақстанда тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесі әрі қарай дамитына сеніміміз мол. 

      Пайдаланылаған  әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасы банкілеріндегі ипотекалық несиелеудің қалыптасуы мен дамуы // Қазақстан жаңа үлгідегі даму жолында: үрдістер, әлеует және өсу иперативі: тақырыбындағы өткен Қазақстан Тәуелсіздігінің 10 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның ғылыми еңбек жинақтары. – Алматы. – «Экономика» баспасы. – 2001.
2. Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесі // ҚазҰУ хабаршысы. – Экономика сериясы. – 2004. - №5(45)
3. Ипотекалық несие нарығы – жылжымайтын мүлікті инвестициялау нысаны // ҚазЭУ хабаршысы. – 2004. - №5(40).
4. Қазақстандағы тұрғын үй құрылысының жағдайын талдау // ҚазЭУ хабаршысы. – 2004. - №6.
5. Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеудің математикалық үлгісі // ҚазҰУ хабаршысы. – Экономика сериясы. – 2005. - №6(52).