Халықаралық ұйымдар

Халықаралық ұйымдар 
 

    Қазіргі уақытта халықаралық ұйымдарға  мүше болу және олардың қызметтеріне белсенді қатысу - егеменді, тәуелсіз мемлекеттердің маңызды істерінің бірі. Реформалар жолына түсіп, өркениетті қоғам құруға талаптанып жатқан Қазақстан үшін халықаралық ұйымдардың қызметіне кең көлемде араласу - бүгінгі күннің көкейкесті мәселесіне айналып отыр.

    Халықаралық ұйымдардың қызметіне тиімді түрде  қатысу үшін олардың іс-қимылдарын жан-жақты зерттеу қажет.

    Қазіргі халықаралық қатынастардың ерекше белгісінің бірі халықаралық ұйымдар рөлінің арта тусуі. Бұл арада халықаралық қатынастар шеңберінің кеңейіп, күрделенуін, көпжақты дипломатияның дамуын, сөйтіп халықаралық деңгейдегі ынтымақтастықтың күшейе түсуін айту керек.

    Қазіргі халықаралық қатынастарды тек қана екі жақты қатынастармен шектеуге болмайды. Әлемдік маңызы бар мәселелердің көбеюі олардың шешімін табу жолында халықаралық қоғамдастықтың күш-жігерін біріктіруді талап етеді. Халықаралық ұйымдарды негізінен екі категорияға бөліп қарастыруға болады. Олар: үкіметаралық (мемлекет аралық) және өз жұмыстарын қоғамдық негізде атқаратын мемлекеттік емес ұйымдар.

    Халықаралык, ұйымдардың пайда болып, дамуы халықаралық  қатынастардың ұзақ мерзімді және табанды  саяси және экономикалық іс-қимылдарына  байланысты. Көне замандарда, құл иеленуші мемлекеттер кезеңінің өзінде халықаралық келісім-шарттар, халықаралық арбитраждар туындап, халықаралық құқықтың классикалық институттары - конгрестер мен конференциялар пайда бола бастаған. Уақыт жылжыған сайын халықаралық бас қосулар кездейсоқ емес, оқтын-оқтын жүзеге асырылып және мұндай конференцияларды дайындап, шақыру үшін тұрақты органдар құрылып өз қызметтерін дәйекті түрде жүзеге асырған. Міне, дәл осындай органдар болашақ халықаралық ұйымдардың қайнар көзі, бастауы болды.

    Халықаралық ұйымдардың пайда болып дамуына  дүниежүзілік сауда, сондай-ақ, діни конфессиялар да әсер етті. Ал халықаралық ұйымдар  өздерінің қазіргі мағынасында  бұдан жүз жылдай бұрын қалыптаса  бастады. Олардың құрылуы халықаралық  қатынастардың кеңейіп, күрделіленуімен, әсіресе халықаралық экономикалық рыноктың қалыптасуымен тікелей байланысты. Мүның өзі халықаралық-құқықтық мәселелерді реттеп отыру талаптарынан туындаған еді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қоғамдық ұйымдар және қоғамдық қозғалыстар 
 

    Жоспар: 

    1.Қоғамдық  ұйымдар туралы түсінік, белгілері,  қызметі.

    2.Қоғамдық  қозғалыстар туралы түсінік,белгілері,қызметі.

    3.Қазіргі  кезеңдегі саяси қозғалыстар. 

    4.Қоғамдық-саяси  қозғалыстардың типтері.  
 

    Саяси қоғамдық ұйымдарға  халықтың белгілі  бір тобының мүддесін білдіріп, қорғайтын, алдына қойған әлеуметтік мақсатқа жету үшін ерікті түрде мүшелікке кірген, оған материялдық көмек көрсететін, өзін-өзі басқаратын адамдардың бірлестігі жатады.

    Саяси қозғалыстар сияқты қоғамдық ұйымдар  да адамдардың мүдделерін іске асырудың құралы ретінде пайда болады. Қоғамдық ұйымдар қоғамның саяси өміріне қатысушы адамдардың мақсаттары мен қарым-қатынастарының әр алуандылығын білдіреді.

    Қоғамдық  ұйымдар бірлесе амал, әрекет жасау  үшін халықаралық, жалпымемлекеттік, аймақтық, ұлттық, жергілікті көлемде ресми және бейресми сипаттағы одақтарға, халықаралық ұйымдарға бірігуі мүмкін.

    Қоғамдық  ұйымдар әр түрлі келеді.Оған партиялар, кәсіподақтар, жастар ұйымдары, кооперативтік  бірлестіктер, шығармашылық (творчествалық) одақтар,әр түрлі ерікті қоғамдар (ғылыми,ғылыми-техникалық, мәдени –ағарту, спорттық,қорғаныс және т.б) жатады.Қоғамдық ұйымдар арқылы миллиондаған адамдар өзін-өзі басқаруға белсенді қатысып, өмір мектебінен өтеді.

      Қоғамдық ұйымдар мынадай түрлерге  бөлінеді:

    Қоғамдық  –саяси мүдделеріне сай құрылған ұйымдар. Бұған алдына саяси мақсаттар  қойған ұйымдар жатады.

    Экономикалық  мүддесіне қарай құрылған ұйымдар.

    Таптық  белгісіне сай ұйымдар (кәсіподақтар, шаруалар одағы).

    Қызмет  түріне қарай құрылған ұйымдар (ғылыми-техникалық, оқу-ағарту, денсаулық сақтау, ұлттық-мәдени, спорттық, қорғаныс, діни, т.б).

    Көпшілік  ұйымдардың ішінде айрықша көзге  түсетіні-кәсіподақтар.

    Кәсіподақ – бір мамандықтың немесе өндірістің бір саласында еңбек ететін адамдарды  біріктіретін қоғамдық ұйым. Алғаш рет кәсіподақтар капитализмге тұңғыш аяқ басқан Англияда XVIII ғасырдың басында пайда болды. Кейінірек олар өнеркәсібі дамыған барлық елдерде қалыптасады. Себебі, капитализмнің әкелген аяусыз қанауына төтеп беру үшін жалданушы жұмыскерлер бірігіп, ұйымдасқан түрде өз мүдделерін қорғайды. Олар жеке адамның өмір сүруіне қажет ілімдер, ережелер мен айлықтар жүйесін меңгеруге, еңбекшілер мен олардың отбасы мүшелерінің мәдени деңгейін көтеруге көмектеседі.

    Кәсіподақтар  өз қызметінде жұмысшы табына сүйенген саяси партиялармен тығыз ынтымақтастықта болып, солармен бірлесе жұмыс істеген елдерде ең үлкен рөл атқарады. Кәсіподақтар мен партиялар арасында мұндай келісе қимылдау, әсресе, Ұлыбритания, Германия,  Скандинавия елдеріне тән.Бұл елдерде жұмысшы табының арасында социал-демократтардың ықпалы жоғары. Олар кәсіподақтарға идеологиялық және саяси жағынан әсер етеді. Кәсіподақтар қамқошы партияны күшейте түсуге және олардың үкімет басында ұзағырақ болуына мүмкіндік жасауға тырысады. Бұл үшін олар жұмыс берушілермен ымыраға келіп, еңбек нарқында тыныштықты сақтауға күш салады. Мұндайды «жауапты» кәсіпорын дейді.

    Үкіметке  қарсы күрес жүргізуші партиялармен одақтасқан кәсіподақтар болады. Олар мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатына тікелей әсер етпейді. Мемлекет тарапынан оларға  да ешқандай көмек болмайды мұндай кәсіподақтарды «жауапсыз» кәсіподақтар дейді. 

    Біздің  республикамызда кәсіподақтар мемлекеттік  және қоғамдық істерді шешуге араласады. Еңбекшілердің еңбек және тұрмыс жағдайларын жақсарту олардың материялдық және мәдени дәрежесін арттыруға басты көңіл бөледі. Олар еңбек және демалыс жағдайларын жүйеге келтіретін заңдар мен қаулыларды, ұжымдық шарттарды жасауға тікелей қатысады, әлеуметтік қамсыздандыру ісін басқарады, еңбек сақтау мен техника қауіпсіздігінің ережелері сақталуын қадағалайды. Шаруашылық басшыларын тағайндау мен босату мәселелері кәсіподақтармен келісіліп шешіледі.

      Кәсіподақтар өз міндеттерін  үш түрлі жолмен шешеді:

    1. Жұмысшылардың экономикалық, әлеуметтік  тұрмыс жағдайын түзетуге арналған өкімет тарапынан жекелеген жеңілдіктердің болуы.

    2. Үздіксіз ереуілге шығып, өкіметке  күшпен қысым жасау.

    3. Кәсіподақтардың өз көзқарасын  өкіметтің саясатымен сәйкестендіріп, мемлекет, кәсіпкерлердің өкілдерімен  бірлесе отырып, өзара тиімді шешім іздестіру.

    Қоғамдық  қозғалыстар туралы түсінік, белгілері, қызметі.

    Саяси қозғалыс деп өкімет билігі үшін күрес  арқылы қазіргі жағдайды өзгертуге  немесе үкіметке ықпал жасай отырып, оны нығайтуға тырысқан қоғамдық күштерді айтады. Саяси қозғалыстың  ерекшелігі ол үкімет үшін немесе үкіметті жүзеге асыру тәсіліне ықпал ету үшін күреседі.

    Саяси қозғалыстардың пайда болуына төмендегідей саяси жағдайлар себеп болады.

    Жеке  адам өз ойын, көзқарасын өкімет орындарына тікелей жеткізе алмайды. Сондықтан  өзі сияқтылармен топтасады.

    Экономикалық  және әлеуметтік қайшылықтар себеп  болады. Мысалы: Жаңаөзендегі (1989 ж.)әлеуметтік жағдайға наразылықтан онда «Бірлік» деген ұйым құрылды.

    Ұлттық  мәселелердің шешілмеуі. Мысалы: «Азат», «Желтоқсан».

    Саяси қозғалыстар көпшілік партияны құру жолыдағы алғашқы саты болуы мүмкін. Қозғалыстың партияға тән ұйымы,жұмысының біріңғай бағдарламасы,басқаруда айқын принциптері болмайды. Әдетте,оның әділеттілік,бостандық, қарусыздану, бейбітшілік үшін күрес, ұлттық жаңарып өркендеуі, айналадағы ортаны қорғау, т.с.с. жалпыхалықтық, азаматтық талаптарға негізделген басты мақсаты қалыптасады. Бұл ұрандар көпшіліктің көңілінен шығып, бастарын қосады, тіпті өзара айтарлықтай айырмашылықтары бар қоғамдық таптарды да біріктіруі мүмкін. Көбінесе қозғалыстар стихиялы түрде пайда болады.

      Қоғамдық құрылысқа қатынасына  қарай саяси қозғалыстар:

    Консервативтік.

    Реформистік.

    Революциялық.

    Контрреволюцялық  болып бөлінеді.

    Саяси қозғалыс бір қалыпта тұрмайды. Ол дамып, өзгеріп отырады және мынадай  сатылардан тұрады:

     1. Қозғалысқа қажеттілік және  оның пайда болуы:                           

    2. Үгіт-насихат, әрекет ету сатысы:

     3. Дамыыған жұмыс кезеңі:

     4. Саяси  қозғалыстың өшу сатысы.

    Қоғамдық  қозғалыстардың ішінде кең тарағанының  бірі – «Халық майдандары». Оларға жалпы қоғамға қатысы бар, әлеуметтік таптардың барлығының немесе көпшілігінің мүддесін қамтитын мәселерді шешуге бағытталған бірлестіктер жатады. Олар жалпыдемократиялық принциптердің  негізінде құралады және  жұмыс істейді. Онда қатаң  айқындалған ұйымның түрі мен мүшелігі болмайды. Оның құрамында қалың бұқара халықтың мүддесін көздейтін саяси партиялар, кәсіпорындар жастар және т.б. ұйымдар да кіруі мүмкін.Халық майдандарының мынадай түрлері бар:

    Қоғамдағы батыл өзгерістер кезінде саяси  күштер дүниеге келіп қалыптасады. Сол саяси күштерден пайда болған халық майдандары.

    Өздеріңнің  саяси ықпалы жетіспегенде маңызды  мақсатқа жету, саяси билікті алу  үшін саяси партиалардың немесе олардың  көсемдерінің бастауымен құрылғн халық  майдандары.

    Соғысқа, фашизмге қарсы, демократияны қорғау үшін интерноционалдық негізде қалыптасқан халық майдандары. М : 1936 жылы Францияда құрылған халық майданы фашизмнің дамуына жол бермеді, т.с.с.         

    Қазіргі уаққыта мынадай саяси қозғалыстар  бар:

    Консервативтік  бағыттағы қозғалыстар: өткенді көксеу, дәріптеу, оны сынсыз қабылдау, сонымен қатарлы дәстүрлі саяси формалар мен институттарға ерекше сенім арту:

    Реформистік бағыттағы қозғалыстар: олар капиталистік қоғамды бірте – бірте реформалауды мақсат етеді:

    Демократиялық қозғалыстар: өзекті мәселелерді  демократиялық тұрғыда шешуге бағытталған әр түрлі либералдық, діни, бейбітшілік және т.б. ұйымдардың қызметі:

    Неоконсервативтік қозғалыстар: мемлекеттік капитал  мүддесіне бағыну, қызмет ету, жеке- дара белсенділікті, әлеуметтік- теңсіздікті қолдау, дәстурлі моралдық мұраттарды дамытуды көздейді:

    Революциялық  бағыттағы қозғалыстар: бұлар қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымында  сапалы өзгерістер жасау арқылы дамудың  прогрессифті жолына түсуді көздейтін  жұмысшы және коммунистік қозғалыстар.

    Басқа елдердегі сияқты Қазақстанда да қоғамдық қозғалыстар мен ұйымдар  баршылық. Алдына қойған мақсаттарына қарай оларды былайша топтастыруға болады.

    Экологиялық бағыттағы ұйымдар.Оларға жататындар «Невада-Семей» қозғалысы, «Арал-Азия-Қазақстан» халықаралық қоғамдық комитеті, «Табиғат» комитеті, т.с.с.

    Ұлт мәселесін шешуге тырысқан топтар. Оларға: Қазақстанның «Азат»азаматтық  қозғалысы, славяндардың республикалық  қоғамдық «Лад» қозғалысы, «Русская община», «Единство» қоғамдық бірлестігі, республикадағы казактар қозғалысы, неміс, ұйғыр, грек, кәріс және т.б. мәдениет орталықтары.

    Тарихи-ағартушылық  қоғамдар: «Мемориал» , «Әділет , «Ақиқат» және т.б.

    Әлеуметтік  талаптар қойған ұйымдар: «Атамекен» , «Алтын бесік» , «Жерұйық» , «Шаңырақ» және т.с.с.

    Сонымен қатар республикада ардагерлер, әйелдер, жастар одақтары және т.б. көптеген қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар бар.Осылардың  бәрі, өз ерекшеліктері болуына қарамастан еңбекшілердің белсенділігін арттырып, Қазақстанның гүлденіп өркендеуіне, тұрақты дамуына үлестерін қосқанда ғана мақсаттарына жетпек.