Бизнесті жоспарлау, оның мәні және процесінің ерекшеліктері

[gl] ТАҚЫРЫП 1. БИЗНЕСТІ ЖОСПАРЛАУ, ОНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ПРОЦЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ[:]

Дәріс жоспары (1 сағат)

1. Бизнесті жоспарлаудың объективті қажеттілігі.
2. Кәcіпкерлік желілер және олардың бизнес жоспарлаудағы ролі.
3. Бизнес жоспарлауды шектеудің себептері.

Әдебиеттер: 1-10, 16, 17, 18, 19

 

Дәрістің  мақсаты: Бизнесті жоспарлаудың объективті қажеттілігін анықтап, оның маңыздылығын көрсету. Кәcіпкерлік желілер және олардың бизнес жоспарлаудағы роліне көңіл бөлу. Бизнес жоспарлауды шектеудің себептерін анықтау

 

 

Жоспарлау жүйесінде бизнес-жоспар әр түрлі ңүқық-тың үйымдастыру үлгісіндегі кәсілкерліктің жалпы қабылданған ңүралы болып табылады. Нарыңтың эко-номика жағдайында субъектілердің пайда табуға бағыт-талған экономикалық ңызметін бизнес дейтін болсақ, субъектілердің (кәсіпорындардың) өндіріс немесе қыз-мет көрсетулер бойынша мақсаттары мен табысқа жету жолдарын айңындау бизнес-жоспар деп аталады.

Бизнес-жоспар өдетте 3-5 жылға арналып қүрылады. Бизнес-жоспар жасау кәсіпкерлерге  мыналарды білу үшін қажет:

Біріншіден, бизнес-жоспар жасау кәсіпорындарға қызмет барысында барлық үсақ-түйекке дейін есепке алуға, күшті және әлсіз жаңтарын анықтауға, сөйтіп тиімді бағыт таңдауға мүмкіндік бередЦ Екіншіден, биз-нес-жоспар кәсіпорынның ңызметін басқару қүралы бо-лып табылады. Сонымен бірге жоспарланған нәтижеге жетуге, туындаған мәселелерді айңындап, оларды ше-шудің кешенді шараларын анықтауға көмектеседі. Сөйтіп, ол «Нені, кім үшін өндіру қажет» деген сүраққа жауап табады.

3 Үшіншіден,  бизнес-идеяны жүзеге асыруға  қажетті қаражат кәсіпкерде барлық уақытта бола бермейді. Әріптестерін қызыңтыру үшін, керекті несиені алу үшін немесе инвесторларды тарту үшін - оларға толық бизнес-жоспарды үсыну қажет. Ал, іскер өріптес қашанда бола-шавда шынайы негізделген наңты есепті талап етеді.

Бизнес-жоспар қүру жұмысының негізгі бөлігін  ме-кеме басшысы немесе жаңа іс бастағалы  отырган адам алуы керек. Біраң олар бизнес-жоспар үшін міндетті түрде  қажетті салалар бойынша мамандар шақырып, олардың пікірлері мен  бағалауларын есепке алуы тиіс, сондай-ақ өз қарамағындағыларын да ңатыстыруы ңажет.

Шаруашыльщ  салаларының ерекшеліктеріне байла-нысты  және нақты жағдайларга қарай (өндіріс  көлемі, өнім және ңызмет түрлері) жоспардың  қүрамы мен қүры-лымында айырмашылықтар болуы мүмкін, біраң маз-мүны бір  тектес болуы керек.

Бизнес-жоспар құрудан бүрын, жоспардың мақсаты аіщын болуы тиіс. Атап айтқанда:

1) Сіз өнім өндіруді қалай үйымдастырмақшысыз және оны жан-жақты таңдадыңыз ба?

2) Несие алмай-ақ өндірісті жүргізе аласыз ба?

Егер банктен  несие алмақ болсаңыз, онда мыналар қажет:

1. Қанша ақша аласыз?
2. Ол ақша не үшін ңажет? „. .

Ол ақшаны қашан, қалай қайтарасыз?

Дегенмен, бизнес-жоспарда қамтылмай қалатын мәсе-лелер  да болуы мүмкін, мысалы, көктемгі егін егу кезінде минералды тыңайтқыш  түрін таңдау немесе мал борда-қьшау кезіндегі рационды анықтау сияқты жағдайлар.

Бизнес-жоспар қүрылымы бойыншакейде бір-бірінен  ажыратылуы мүмкін, бірақ мазмүны  бір болуы тиіс.

Көптеген кәсіпкерлер  қаржыландыру қүралы ре-тінде, бизнес-жоспарды бірінші орынга қояды. Себебі, кәсіпкер керекті қаржыны таба алмаса, басқа қалған жүмыстарының барлығына сенімсіздік туындайды. Де-генмен, қаржы табу маңызды мәселе болғанмен, ол көп мәселенің бірі гана.

Жалпы, бизнес-жоспардың  негізгі рөлі - ақша негіз-дерін табу қүралы деп түсінген кәсіпкерлер өздеріне қо-лайсыздық туғызады. Өйткені, ондай ойдан туындаған жоспар, шынайылықтан ауытқиды.

Ең дүрысы, бизнес-жоспар мүмкіндігінше объективті деңгейде жазылуы керек. Ал, мектептен тыс  жогары көрсеткіштермен жазылған жоспар-несие  көздері мен инвесторлары үшін алдамшы жагдай сияқты.

Бизнес-жоспарды кәсіпкердің өздері қүру керек де-секте, осыжұмысбарысында, бухгалтерлік, кеңесшілер-дің  кәсіби білімін пайдаланса, сондай-ақ, осы үдеріске тікелей қатыспайтындардың  да ескертпелерін есепке алса пайдалы  жағы өте көп болған болар еді. Өйткені, кәсшкерлердің үсақ-түйек деп ңараған мәселелерінің өзі, кәсіби мамандар көзімен кең көлемді мәселе болуы мүмкін.

Мүдделі түлғалар (инвесторлар, банктер) жобаны іске асыруға  ақша жүмсаудан бүрын бизнес-жоспарды шын пейілмен оқып, зерттейді. Сондықтан, жоспар жасау-шылар шынайы бағытты үстау керек те, ал кәсіби ма-мандар осы үдерістің дәнекері бола алады. Сонымен бірге, мүдделі түтынушылардан түсетін сүрақтарға нақты жауаптар дайындау керек, егёр ол жауаптар бизнес жос-пардың өзінде көрініп түрса тіпті жақсы.

Егер кәсіпкер өз жүмысын жақсы талдай білсе, биз-нес-жоспар жазу өте қиын шаруа емес. Дегеньіен, жи наңталған ақпараттарды салыстырмалы бағалау бойын-ша анықтауда қиындықтар кездеседі. Осындай жағдай-ларда  да көсіби мамандардың көмегі тиеді.

Өндіріс орындары да, сондай-аң өндірісте жұмыс жа-самайтындар  да бизнес-жоспарды схқиды. Сонымен  қатар, жоспарды ңызығып оқитындар  қаржыландыру көздері (банктер, инвесторлар) кәсіби кеңесшілер, сон-дай-аң мүдделілік (ңызығушылың) танытатын тұлғалар. I Жалпы айтқанда, қаржыландыру көздерінің екі түрі бар:

1. қарыз беретіндер
2. инвесторлар

Қарыз беретіндерге коммерциялық банктер жатады. Олар негізінен несиеге ақша бөледі немесе қозғалмайтын мүліктерді кепілдікке алып ңарыз (ссуда) берумен айна-лысады. Инвесторлардың да ңаржыландыру мәселесімен айналысатыны белгілі. Дегенмен, инвесторлар мен қарыз беретіндердің бизнеске деген мүдделілігі өр түрлі.

Ңарыз берушілердің қызығатыны - кәсіпкерлердің өз ңарызын  қайтару қабілеттілігі. Кәсіпкер үлкен  табысқа жетті ме, жетпеді ме, ол қарыз берушіні қызыңтырмай-ды, оны қызьщтыратыны - тек ақшаның өз уақытында (пайызы, т.б.) ңайтарылмайтындығы.

Инвесторлар болса, олар өздері салған инвестициялың қаражатңа  ңайтарым ретінде ірі көлемді  таза пайда алуға мүдделі.

Сондыңтан, инвесторлар - үлкені көлемді таза пайда алуға  мүмкіндік болған жағдайда, үлкен  тәуекелге ба-руға дайын.

Бизнесті инвестиция есебінен қаржыландыруға қара-ғанда, қарыз  есебінен қаржыландырудың мынадай  бір ар-тықщылыгы бар, ол: инвесторларга  қарағанда, қарыз бе-рушілер ңаржыландыру жөніндегі шешімді жылдам қабьшдап қояды (мысалы, ңарыз берушілер, бизнес-жос-пармен танысқан уаңыттан бастап 2-3 ішінде қаржылан-дыру туралы шешім қабылдаса, ал инвесторлар осындай шешім ңабылдауга 2-3 есе уақытты көп жібереді екен.)

Кәсіпкерлікті қаржыландыру бойынша айта кететін  бір жайт, әсіресе, үсақ кәсіпкерліктің бастапқы ңар-жыландыру көздері  ретінде кәсіпкердің өз капиталын  достарының немесе отбасы мүшелерінің  ңорларымен то-лықтыру мүмкіндігі. Кей жағдайда мүндай тәсілді де ңолдануға болады.[kgl]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[gl] ТАҚЫРЫП 2. БИЗНЕС-ЖОСПАРЛАРДЫҢ ӘР ТҮРЛЕРІНІҢ ЖІКТЕЛУІ ЖӘНЕ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ[:]

Дәріс жоспары (1 сағат)

1. Бизнес-жоспар және оның құрылымы.

2. Бизнес-жоспарлардың жіктелуі.

3. Әр түрлі бизнес-жоспарлардың ерекшеліктері.

Әдебиеттер: 1-10, 12-14, 17, 20

 

Дәрістің  мақсаты: Бизнес-жоспардың мәнін және оның құрылымын анықтау. Бизнес-жоспарлардың жіктелуі және олардың әр түрлерінің ерекшеліктеріне назар аудару.

 

 

Нарықтық экономикалы  дамыған шетел елдерде кәсіпорында бизнес-жоспар ең басты элемент болып табылады. Қазақстан енді ғана бизнес-жоспарды қарастыруда тәжірибе жинауда. Көбінесе қызығушылықты мекемелер мен ұйымдардың жеке формалары танытуда.

Бизнес жоспар қазақстандық кәсіпкерліккі стратегиялық жоспарлау құралы ретінде кірді, сондай-ақ инвесторлармен, кредиторлармен және мемлекеттік басқару органдарымен келіссөздерді жүргізу үшін қажетті құжат болып табылады.

Бизнес-жоспар мен стратегиялық жоспар арасында бірқатар айырмашылықтар бар.

Стратегиялық жоспарды жалпы кәсіпорын бойынша құрастырады және барлық мақсаттар мен міндеттерді қамтиды. Бизнес-жоспар негізінде жаңа бизнесті құру мен дамыту үшін нақты мақсаттар мен міндеттер бейімделеді.

Бизнес-жоспар қатаң горизонтальдық жоспар болса, стратегиялық жоспарда кең ауқымды болып келеді.

Осыдан бизнес-жоспар бұл  стратегиялық жоспардың нақты бір  мәселесінің қарастырылуын көрсетеді.

Бизнес-жоспарға ұқсас құжат  болып  технико-экономикалық негіз  болып табылады, өйткені мұның  бағыты бизнес жоспардағыдай, бірақ  технико-экономикалық негіз шағын болып келеді. Бизнес жоспар - бұл кәсіпкерлік жобаның негізгі формасы болып табылады.

Нарықтық щаруашылық жағдайында бизнес-жоспар кәсіпкерліктің әр түрлі  саласында қолданады және кәсіпорынның мәселелерін шешуге көмектеседі.

Бизнес-жоспар берілген бизнестің шағын, нақты, түсінікті анықтамасы болып табылады.

Бизнес-жоспар көптеген мәселелерді шешеді, ол бизнестің  мақсаттарын анықтауға және бизнесті құруға, мәселелердің шешу жолдарын анықтайды  және тиімді шешуге мүмкіндік береді.

 

Бизнес жоспарлауды  логикалық түрде бірінен бірі туындайтын алты өзара байланысқан  басқарушылық процестердің динамикалық  жиыны ретінде қарастыруға болады. Сонымен қатар, тұрақты кері байланыс та бар.

Бизнес жоспарлау  процесі төмендегілерді қамтиды:

• Кәсіпорын, ұйымның миссиясын анықтау;
• Кәсіпорын, ұйымның қызмет ету мәселелері мен мақсаттарын анықтау;
• Сыртқы ортаны бағалап, талдау;
• Ішкі құрылымды бағалау және талдау;
• Стратегиялық баламаларды өңдеу және талдау;
• Стратегияны таңдау.

Бизнес жоспарды басқару процесі, сондай-ақ мыналарды қамтиды (жоспарлаудан басқа):

• орындалуын бағалау және бизнес жоспарды жүзеге асыру;
• бақылау.

Суретте бизнес-жоспарды басқару процесінің сызбасы ұсынылған.

Суреттен көрініп  тұрғандай, бизнес жоспарлау стратегиялық басқарудың құрамды бөліктерінің бірі болып табылады. Бизнес-жоспарды басқару кейде «бизнес жоспарлау» терминінің синонимі ретінде қарастырылады. Алайда, бұл олай емес. Бизнес-жоспарды басқару бизнес жоспарлаудан басқа шешімдерді жүзеге асыру механизмін қамтиды.

Жоспарлаудың негізгі құраушылары:

1. Ұйым миссиясын  анықтау. Аталмыш процесс кәсіпорының әрекет ету мәнін орнатудан, оның тағайындалуынан, нарықтық экономикадағы ролі мен орнын анықтаудан тұрады. Шетелдік әдебиетте аталмыш термин корпоративті миссия деп немесе бизнес тұжырымдамасы деп аталады. Ол нарықтық қажеттіліктерге, тұтынушылар сипатына, өнімнің және ерекшеліктері мен бәсекелік артықшылықтардың болуына байланысты кәсіпорындар бағдарланатын бизнестегі бағытты сипаттайды.

2. Мақсаттар мен мәселелерді құру. Қандай да бір бизнес түріне тән іскерлік бейімделушіліктер сипаты мен деңгейін сипаттау үшін «мәселелер» және «мақсаттар» деген терминдер қолданылады. Мақсаттар мен мәселелер тұтынушыларға қызмет көрсету деңгейін бейнелеуі керек. Олар кәсіпорында қызмет ететін адамдар мотивациясын құруы керек. Мақсатты бейне кем дегенде төрт мақсаттар типін қамтуы керек:

- Сандық мақсаттар;

- Сапалық мақсаттар;

- Стратегиялық  мақсаттар;

- Тактикалық  мақсаттар.

Төменгі деңгейлі кәсіпорындар үшін мақсаттар мәселелер ретінде қарастырылады.

3. Ішкі және сыртқы ортаны талдау және бағалау. Ортаны талдау әдетте стратегиялық басқарудың бастапқы процесі ретінде есептеледі, себебі ол кәсіпорын миссиясы мен мақсаттарын анықтау үшін базаны қамтамасыз етеді, сондай-ақ ол кәсіпорынға өз мақсатына жетуге мүмкіндік беретін стратегиялық әрекетті өңдеу үшін қолданылады.

Кез келген басқарудың кілтті рольдерінің бірі – ұйымның  ортамен әрекеттесу балансын сақтау. Әрбір ұйым үш процеске қатысады:

- сыртқы ортадан  ресурстарды алу (ену);

- ресурстарды өнімге айналдыру (қайта құру);

- өнімді сыртқы ортаға  беру (шығу).

Басқару ену  және шығу теңдігін қамтамасыз етуге  маманданған. Ұйымда аталмыш теңдік бұзылған жағдайда, ол тоқырау жағдайына  ұшырайды. Қазіргі таңдағы нарық  аталмыш теңдікті сақтауда шығу процесінің мәнін шұғыл арттыра түсті. Бұл стратегиялық басқару құрылымында көрініс табады. Бірінші блок – ортаны талдау блогы.

Ортаны талдау оның үш құраушысын қарастыруды болжайды:

- макроорта;

- тікелей орта;