Банкроттылық процедуралары

Тарау 11. Банкроттылық процедуралары

11.1.Банкроттылық және  оның негізгі белгілері

Дамыған елдер тәжірибесі дәлелдейтіндей, нәтижелі шаруашылық субъектілеріне нәтижесіз субъектілердің капиталдар және ресурстар құйылуына  қабілетті қажетті механизмдердің бірі банкроттылық деп аталады.

Өркениет банкроттылық жүйесіне шағын, орта, ірі бизнес ұйымдары кіреді, қала жасаушы және стратегиялық кәсіпорындарды, сондай-ақ жеке кәсіпкерлерді қосқанда.

Мемлекетік үкімет органдары  банкроттылық процедураларының құқықтық, ұйымдастырушылық және әлеуметтік қамтамасыз ету механизмдерінің қызмет ету  аясын қамтамасыз етеді. Банкроттылық институтының мақсаты – шаруашылық етуші субъектілер арасында әлеуметтік-экономикалық қатынастар жүйесін сауықтандыру, кәсіпорын-борышкерлер  және де кредиторлар үшін банкроттықтың  теріс салдарын ең аз деңгейге жеткізу, өркениетті түрде барлық процедураларды жүзеге асыру.

Қазіргі уақытта банкроттық процедурасын регламенттейтін негізгі  құқықтық құжат 2002 ж. 26 қазанда РФ Президентімен  бекітілген №127-ФЗ «дәрменсіздік туралы (банкроттық)» Федеральді заңы болып  табылады. Осы заңға сәйкес «дәрменсіздік (банкроттық)» - арбитражды сотпен танылған борышкердің ақшалай міндеттемелері бойынша кредиторлардың талаптарын толық көлемде қанағаттандыра алмауы және (немесе) міндетті төлемдер төлемақысы бойынша міндеттемелерін орындай  алмауы.

Заң борышкерді дәрменсіз (банкрот) деп тану үшін негіздеме анықтайды, дәрменсіздік бойынша шаралар жүзеге асыру шарттарын және тәртібін реттейді.

Борышкердің кредиторлар  талаптарын толық көлемде қанағаттандыра алмауынан туындайтын банкроттық процедуралар және өзге қатынастар тәртібі және шарттары  «дәрменсіздік (банкроттық)»  федеральді заңда көрсетілген.

Федеральді заң әрекеті  барлық заңды тұлғаларға таралады, қазынашылық кәсіпорындар, мекемелер, саяси партиялар және діни ұйымдардан өзгесі. Заңда заңды тұлға және азаматтар банкроттығының белгілері  анық көрсетілген. Заңды тұлға ақшалай  міндеттемелері бойынша кредиторлардың талаптарын толық көлемде қанағаттандыра алмауы және (немесе) міндетті төлемдер төлемақысы бойынша міндеттемелерін  орындай алмайтын болып саналады, егер тиісті міндеттемелер және/немесе міндеттеме ол арқылы міндеттердің орындалу тиіс күнінен үш ай ішінде орындалмаған болса.

Азамат ақшалай міндеттемелері бойынша кредиторлардың талаптарын толық көлемде қанағаттандыра алмауы және (немесе) міндетті төлемдер төлемақысы бойынша міндеттемелерін орындай алмайтын болып саналады, егер тиісті міндеттемелер және/немесе міндеттеме ол арқылы міндеттердің орындалу тиіс күнінен үш ай ішінде орындалмаған болса, және егер оның міндеттемелер сомасы оған тиесілі мүлік құнынан асып түсетін болса.

Банкроттық туралы іс арбитражды сот арқылы қозғалуы мүмкін, егер борышкерге талаптар-заңды тұлғаға жиынтығында 100 000 руб. кем емес, борышкер-азаматқа 10 000 руб.кем емес болса.

Стратегиялық кәсіпорындар ақшалай міндеттемелері бойынша  кредиторлардың талаптарын толық көлемде  қанағаттандыра алмауы және (немесе) міндетті төлемдер төлемақысы бойынша міндеттемелерін  орындай алмайтын болып саналады, егер тиісті міндеттемелер және/немесе міндеттеме ол арқылы міндеттердің орындалу тиіс күнінен алты ай ішінде орындалмаған болса. Стратегиялық кәсіпорындар банкроттылығы  туралы іс қозғау үшін жиынтығында 500 000 руб. кем емес талаптар назарға алынады.

Борышкердің банкроттық белгілерін анықтау үшін ескеріледі:

• Ақшалай міндеттемелер көлемі, соның ішінде берілген тауарлар үшін қарыз мөлшері, орындалған жұмыстар және қызметтер, борышкермен төлеуге жататын пайыздар есебінен заем сомасы, кредиторлар мүлігіне зиян келтіру салдарынан туындаған қарыз көлемі, борышкер азаматтар алдында өмірі немесе денсаулығына залал келтіргені үшін міндеттемелерден өзгесі, еңбек шарты бойынша жұмыс жасаушы адамдар еңбегін төлеу және демалыс жәрдемақыларын төлеу міндеттемелерінен, авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеудегі міндеттемелерден, сондай-ақ осындай қатысудан шығатын борышкер құрылтайшылары алдындағы міндеттемелерден өзгесі;
• Тұрақсыздық айыбының міндеттемелерін орындамау немесе тиісті емес орындауға жататын (айыппұл, өсім ақы, төлемақыны мерзімінен өткізу үшін пайыздар, міндеттемелерін орындамағаны үшін өтеуге жататын шығындар және де өзге мүліктік және немесе қаржылық санкциялары, соның ішінде міндетті төлемақыларды төлеуде міндеттерін орындамағаны үшін, борышкердің банкроттық белгілері болуын анықтау кезінде ескерілмейді). Ақшалай міндеттемелер немесе міндетті төлемақылар көлемі анықталған деп саналады, егер ол федеральді заңмен көзделген тәртіпте сотпен анықталса.

Борышкерді банкрот деп  тану туралы арызбен арбитражды сотқа  жүгіну құқығына борышкер, конкурстық кредитор, уәкілетті органдар ие болады.

Борышкер басшысы арызбен  арбитражды сотқа жүгінуге міндетті, егер заңды тұлғаны жою кезінде  толық көлемде кредиторлар талаптарын қанағаттандыру мүмкін еместігі анықталса.

Банкроттық белгілері  туындаған жағдайда борышкер басшысы  борышкер құрылтайшыларына, борышкер мүлкінің меншік иесіне – біртұтас кәсіпорынның банкроттық белгілері  болуы туралы мәлімет жолдауға міндетті.

Федеральді заң борышкер құрылтайшылары, біртұтас кәсіпорын  меншік иелерін борышкерді банкрот  деп тану туралы арызды арбитражды сотқа беру мезгіліне дейін борышкердің  төлеу қабілеттілігін қалпына келтіруге  бағытталған шаралар қолдануға  міндеттейді. Бұл шаралар борышкермен  келісім негізінде кредиторлармен немесе өзге тұлғалармен қабылдануы мүмкін.

Банкроттықты ескерту  бойынша шаралар шегінде борышкерге ақшалай міндеттемелер және міндетті төлемақыларды өтеу үшін жеткілікті көлемде қаржылық жәрдем берілуі  мүмкін, яғни оның төлеуге қабілеттілігін қалпына келтіру. Арнайы әдебиетте  осы шаралар жиынтығын сотқа  дейінгі санация деп аталады. Қаржылық жәрдем беру борышкер немесе өзге тұлғалармен қаржылық жәрдем берген тұлғалар пайдасына міндеттемелерін қабылдаумен бірге жүруі мүмкін.

Сотқа дейінгі санация  кезеңінде қаржылық жәрдем беру тауар  несиесінің берілуін, ғылыми-технологиялық, кеңес беру қызметтерін және т.б. шығартады. Сотқа дейінгі санация  дәрменсіздік туралы сот ісін қозғауға кедергі келтірмейді және борышкермен  өз міндеттемелерін мәжбүрлеп орындауға  тоқтата тұра алмайды деп ескеру қажет.

Өкінішке орай федеральді заңдағы сотқа дейінгі санация  институты санациядағы ықтимал  қатысушылар әрекеттерін нақты  анықтамайды және жазып көрсетпейді.

11.2.Банкроттықтың негізгі  процедуралары

«Дәрменсіздік туралы (банкроттық)»  федеральді заңының (27 бабы) борышкер, заңды тұлғаны банкроттығы туралы іс қарастыруда келесі процедураларды көздеді:

• Бақылау
• Қаржылық сауықтандыру
• Сыртқы басқару
• Конкурстық өндіріс
• Бітімгершілік келісім

Борышкер-азаматтың банкроттығы  туралы істі қарау кезінде келесі процедуралар қолданылады:

• Конкурстық өндіріс
• Бітімгершілік келісім
• Банкроттық процедурасының осы заңымен көзделген өзгесі

Бақылау – борышкерге арбитражды сотпен борышкер мүлкі сақталуын  қамтамасыз ету және оның қаржылық жағдайын талдау жүргізу мақсаттарында  өндіріске қабылдау күнінен қолданылатын банкроттық процедурасы.

Бақылауды енгізу туралы ұйғарым  арбитражды сот судьясы арқылы жалғыз өзі шығарады. Онда бақылауды енгізу негіздемелер туралы арыданушының талаптарын тануға сілтемесі болады және уақытша  басқарушы бекітіледі. Бақылауды  енгізу туралы және де уақытша басқарушыны  бекіту туралы ұйғарым дереу орындауға  жатады.

Арбитражды сот ұйғарымы арбитражды сотпен борышкердің банктік  шот шарты жасалған несиелік ұйымға және де жалпы юрисдикция сотына, борышкер тұрғылықты жеріне оның филиалдары және өкілдіктері, уәкілетті органдарына  бас сот жасауылына жіберіледі. Бақылау  енгізу күнінен борышкерді басқару  органдарды шешім қабылдауға құқығы жоқ:

• Қайта ұйымдастыру туралы (біріктіру, қосылу, бөліну, бөлініп шығу, өзгеру) және борышкердің жойылуы туралы
• Заңды тұлғалар жасауы немесе борышкердің өзге заңды тұлғаларда қатысуы туралы
• Филиалдар және өкілдіктер құру
• Борышкердің құрылтайшылары арасында кірісті бөлуге немесе дивидендерді төлеуге
• Борышкермен облигациялар және өзге эмиссиялық құнды қағаздар орналастыруына, акциялардан өзгесі
• Борышкердің құрылтайшылар құрамынан шығуда, акционерлерден бұрын соңды шығарған акцияларын сатып алуда
• Ассоциацияларда, одақтарда, холдингілік компанияларда, қаржылық-өнеркәсіптік топтарда және өзге заңды тұлғалар бірлестіктерінде қатысуы туралы
• Қарапайым серіктестік шарттарын жасау туралы

«Дәрменсіздік туралы (банкроттық)»  федеральді заңының (жаңа редакция, 27 б.).

Борышкер басшылығы борышкердің  құрылтайшы құжаттамаларымен және федеральді заңымен қабылданған тәртіпте өз құрылтайшылары және үшінші бір тұлғалардың  қосымша салымдары есебінен қосымша  кәдімгі акциялардың жабық жазылуы  бойынша орналастыру арқылы өз жарғылық капиталын арттыруға құқылы.

Сонымен қатар борышкердің  басқару органдары борышкер мүлкінің тура немесе жанама иелігінен айрылуына, сатып алуы бойынша бірнеше өзара  байланысты мәмілелер немесе мәмілелер (уақытша басқарушының келісімімен  ғана) жасай алады, ондағы баланстық  құны борышкер активтерінің баланстық  құнының 5% артық құрайтын, заемдар (несиелер) алу және берумен байланысты мәмілелер, тапсыру және кепілдіктер берумен, талаптар құқықтарын берумен, қарызды ауыстырумен, сондай-ақ борышкер мүлкімен сенімді басқарудың құрылуымен байланысты мәмілелер жасай алады.

Бақылау арбитражды сотпен қаржылық сауықтандыру немесе сыртқы басқаруды енгізу туралы ұйғарым  жағдайында немесе борышкерді банкрот  деп тану кезінде және конкурстық өндіріс ашылуы туралы немесе бітімгершілік  келісімді бекіту және банкроттық туралы іс бойынша өндіріс тоқтатылуы жағдайында аяқталуы тиіс.

Бақылаудағы заңмен қабылданған  міндеттер үшін арбитражды сотпен уақытша  басқарушы бекітіледі, ол міндетті:

• Борышкер мүлкі сақталуын қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдау
• Борышкердің қаржылық жағдайына талдау жүргізуге
• Борышкер кредиторларын айқындауға
• Кредиторлар талаптарының реестрін енгізуге
• Бақылау енгізу туралы кредиторларды хабардар етуге
• Кредиторлардың бірінші жиналысын шақыруға және жүргізуге

Уақытша басқарушы маңызды  құқықтарға бөленген:

• Кредиторлар талаптарына қатысты борышкердің берілген наразылықтарының негіздемесін тексеру бойынша арбитражды соттың сот отырыстарына қатысуға;
• Арбитражды сотқа борышкер мүлкі сақталуы бойынша қосыша шаруашалар қабыладу туралы өтінішпен жүгінуге;
• Арбитражды сотқа борышкер басшысын лауазымнан шеттету туралы өтінішпен жүгінуге;
• Борышкер қызметіне қатысты кез келген ақпарат және құжаттарды алуға.

Бақылау барысында борышкер басшылығы немесе үшінші бір тұлғалар заңмен қабылданған тәртіпте кредиторлардың бірінші жиналысына жүгінуге құқылы, ал белгілі жағдайларда – арбитражды сотқа қаржылық сауықтандыруды енгізу туралы өтінішпен.

Қаржылық сауықтандыру арбитражды сотпен кредиторлар жиналысының  шешімі негізінде енгізіледі, федеральді заңның 75 бабы 2 және 3 тармақтарында  көзделген жағдайлардан өзгесі.

Қаржылық сауықтандыруды енгізу туралы ұйғарым шығарумен  бір мезгілде арбитражды сот әкімшілік  басқарушыны, қаржылық сауықтандыру мерзімін, қарыз өтеу кестесін бекітеді және де міндеттемелер орындауды қамтамасыз етуге берген тұлғалар туралы, осындай қамтамасыз ету көлемдері және әдістері туралы мәліметтер хабарлайды. Қаржылық сауықтандыру екі жылдан артық емес мерзімге енгізіледі. Арбитражды соттың қаржылық сауықтандыруды енгізу туралы ұйғарымы дереу орындауға жатады.

Өз бетімен реттеу ұйымының нұсқауы бойынша әкімшілік басқарушы  арбитражды сотпен бекітіледі және оның бекітілу күнінен қаржылық сауықтандыру тоқтатылуына немесе арбитражды сотпен босатылуына дейін әрекет етеді.

Әкімшілік басқарушы қаржылық сауықтандыру барысында келесі міндеттерді  жүзеге асырады:

• Кредиторлар талаптарының реестрін енгізуге
• Федеральді заңмен қабылданған жағдайларда кредиторлар жиналысына шақыруға
• Қаржылық сауықтандыру жоспарын орындау барысы және қарыз өтеу кестесі туралы есептер қарастыруға
• Қаржылық сауықтандыру жоспары орындалуы барысы және қарыз өтеу кестесі туралы ақпаратты кредиторлар жиналысының қарастыруына беруге
• Қаржылық сауықтандыру жоспарын орындау барысына және қарыз өтеу кестесіне бақылау жүргізу
• Кредиторлар талаптарын өтеуге ақшалай қаражаттардың уақытымен әрі толықтай аударылуына бақылау жүргізу