Кіріспе
………………………………………………………………………….3
I Банк
жүйесінің дамуының теориялық
негізі
1.1 Банк
жүйесінің даму тарихы .........................................................................5
1.2 Банк
жүйесінің құрылымы ........................................................................9
II Қазақстан
Республикасының банк жүйесінің
дамуын талдау және жетілдіру
жолдары
2.1 Орталық
банк және оның қызметтері
талдау...............................................12
2.2 Коммерциялық
банк және оның қызметтерін
талдау ................................17
III Қазақстан
Республикасындағы банк жүйесіндегі
мәселелер және
жетілдіру
жолдары..................................................................................25
Қорытынды
........................................................................................................28
Пайдаланылған
әдебиеттер ..............................................................................30
К
І Р І С П Е
Кез
келген мемлекеттің экономикасында
ірі кәсіпорындар,шағын және орта
кәсіпкерлікпен қатар мемлекеттің
дамуының негізі – банк жүйесінің
қалыпты жұмыс істеуі екенін
әлемдік практика көрсетуде.
Нарық
экономикасы, шаруашылық жүйесі
интеграциялану кезеңінде қаражат
құрау мен оны пайдалану үрдісі
әртүрлі экономикалық тұлғалар
арасындағы әр-қилы қарым-қатынастарға
сәйкес дамиды.Ондай тұлғалар
– халықтың өзі,одан кейінгісі:
мемлекет және банк,басқа қаржылық
делдалдар.
Банктің
мазмұны мен атқарылымы оның
экономикадаы маңызын көрсетеді.
Банктің маңызы оған жүктелген
міндеттермен айқындалады. Банкке
жүктелген міндеттер мыналарды
қамтамасыз етеді:
- өндірістің
үздіксіздігін және оны жеделдетуін
қамтамасыз етуге керекті, бос
ақша капиталды, ресурстарды шоғырландыру;
- ақша
айналымын тәртіпке келтіріп, оны
рационализациялау болып табылады.
Банк
-өзінің жарғысы бар, толық
шаруашылық есеп және өзін
өзі қаржыландыру негізінде қызмет
жасайтын заңды тұлға. Ол ақша
қараатын тарту, орналастыру және
басқа банктік операцияла жүргізетін
мекеме.
Уақытша
бос ақша ресурстарды шоғырландыру
атқарымынан, бір жағынан банк
уақытша бос ақша ресурстарын
жинаушы, екінші жағынан, оларды
басқа уақытша қосымша қаражатқа
мұқтаж шаруашылық жүргізуші
субъектілерге беруші.
Банктердің
ақша қаражатын шоғырландыру, кейіннен
оларды қайта бөлу, өндіріс пен
айналымның үздіксіздігін қатамасыз
етіп қана қоймай, бүкіл ұдайы
өндірістің процессін жеделдетеді.
Банк
ісінің ерте сатысының өзінде
банктер ақша қаржысын сақтауды,
оларды, ішкі және сыртқы экономикалық,
айналымдардан сауда операцияларына
сәйкес аударуды қамтамасыз еткен
және олар елдің ақша белгісін,
екінші елдің валютасына айырбастаушы
болып көрінген. Одан бері банктің
ісінің техологиясы айтарлықтай
өзгерген.
Қазігі
кезеңде нарықтық типпен дамыған
едердің барығында дерлік екі
денгейлі банк жүйесі құрылып,
белсенді түрде одан әрі өрістеуде.
Қазақстан
Республикасында «Қазақстан Респубикасы
банктер жәе банк қызметі туралы»
республика Президентінің 1995 жылғы
31 тамыздағы заң күші бар жарлығында
«Қазақстанның екі денгейлі банк
жүйесі бар бірінші денгейдегі
мемлекеттің Ұлттық банкі, ал
басқа бактердің барлығы екінші
денгейлі яғни коммерциялық банктер»
делінген.
Банк
және тауарлы, ақшалай қарым
қатынастардың даму тарихы тұрғыдан
қатарлас жүреді және өзара
тығыз байланыста болады. Банктік
шаруашылық өмірдің орталығы
барлық эконмиканың негізгі түйіні
болып табылады.
Соңғы
жылдары Қазақстан Республкасының
экономикалық ахуалының дамуына
қарамастан, ҚР дамушы мемлекеттердің
белгілерімен сипатталады. Бұл
белгілер ұлттық валютаның әрекет
етумен шектелмейді және ол
мемлекет тарапынан тыс еркін
конвертацияланбайды, бағалы қағаздар
нарығының төмен денгейіндегі
өтімділігімен сипатталуда.
Қазақстан
Республикасы Үкіметі жалпы экономикалық
тұрақтылық және инвесторлар
сенімін өсіруді қамтаасыз ету
үшін бірқатар шараларды қолдануда.
Бірақ, Қазақстандағы болашақ
экономикаық тұрақтылықтың перспективалары
мәнді түрде Үкіметпен, Қаржы
Министрлігімен, Ұлттық Банкпен
және басқа да мекемеердің
қабылдаған бірқатар экономикалық
шараларға тіклей тәуелді.
Курстық
жұмыстың мақсаты- банк ісінің
және банк жүйесінің дамуына,
шыу тегіне сипатама бере отырып,
Қазақстаннның банк жйесінің
дамуына және ондағы мәселелер
мен оларды шешу жолдарына
тоқталу болып табылады.
Жұмыстың
міндеттері болып:
- Қазақстанның
банк жүйесі мен банк жүйесінің
даму тарихына тоқталу;
- Орталық
банктің дамуы мен қызметтерін
қарастыру;
- коммерциялық
банктердің дамуы мен қызметтерін
қарастыру.
Курстық
жұмыс екі бөлімнен: бірінші бөлімде
банк жүйесінің теориялық негізі
онда:банк жүйесінің даму тарихы
мен банк жүйесінің құрылымы
мен қызметтері, ал екінші бөлімде
Қазақстан Республикасының банк
жүйесінің дамуын талдау және
жетілдіру жолдары онда: Орталық
банк және оның қызметтері
талдау, коммерциялық банк және
оның қызметтерін талдау жасай
отырып, Қазақстан Республикасындағы
банк жүйесіндегі проблемалар
және жетілдіру жолдары қарастырылған
және қорытынды мен пайдаланылған
әдебиеттерден тұрады.
II Қазақстан
Республикасының банк жүйесінің
дамуын талдау және жетілдіру
жолдары
2.1 Орталық
банк және оның қызметтері
талдау
Ұлттық
банкінің республикадағы банк
жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі
банк,өз қызметін Қазақстан Республикасы
Президентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы
«Қазақстан Республикасының Ұлттық
банкі туралы Заң күші бар
Жарлығы бойынша жүргізеді және
осы Жарлыққа сай Президентке
есеп береді. Сонымен қатар Ұлттық
банк өз қызметінде Қазақстан
Республикасының Конституциясын
және басқа заңдарды, халықаралық
шарттар мен келісімдерді басшылыққа
алады.
Ұлттық
банк - заңды тұлға, дербес балансы
бар, өзіне тікелей бағынатын
төменгі бөлімшелері мен бірге
тіке бағыныстағы біртұтас орталықтандырылған
құрылым,іс-әрекетін толық шаруашылық
есеп негізінде жүргізеді.Әр түрлі
салық жинаудан,баж салығғын және
кеден салығын төлеуден босатылады.
Ол республиканың кез келген
жерінде және одан тыс жерлерде
өзінің басқармасын және басқада
бөлімшелерін ашуға құқығы бар.
Өз жұмысын үкіметпен келісіп,
үнемі кеңесіп жүргізеді.Үкімет
Ұлттық банктің міндеттемелері
бойынша жауапты емес,дәл сол
сияқты,егер өзіне белгілі бір
жауапкершілік алмаса, Ұлттық банк
те үкіметтің міндеттемелері
бойынша жауап бермейді.Үкіметтің
өкілдік және атқарушы органдарының
Ұлттық банк пен оның құрылымдық
бөлімшелерінің заңды қызметтерін
атқаруқа араласуқа құқығы жоқ.
Орталық
банктiң қызметтерi:
- ежелден
қалыптасқан мемлекеттiк өкiлi
ретiнде заңды тұрде банкнота
шығару;
- орталық
банктiң ақша несие реттеу қызметi
ол экономиканы ақша несие
айналымына әсер ету жолымен
реттеу, яғни әкiметтiң экономикалық
саясаттың құрамдас элементi;
- орталық
банктiң сыртқы экономикалық қызметi.
Мемлекеттiк валюталық саясатын
жүргiзетiн және валюталық бақылау
органы болып табылады.
- орталық
банктiң банк iсi қызметi- негiзгi клиентi
коммерциялық банкер (бұл дегенiмiз
коммерциялық банктерден айырмашылығы);
- орталық
банк үкiмет банк iсi қызметi. Ол
әрi кассирi, несие берушiсi, қаржылық
кеңесшiсi;
Мемлекеттiк
борышты басқару деп- орталық
банктiң зайымдарын орналастыру
және конверсия операциясын жәргiзу.
Орталық
банктiң операциялары:
Олар
екi тұрге бөлiнедi: актив-ол осы
қаражатты орналастыру операциялары.
Пассив- ол операциялар банктiң
ақша қаражатын тартып банктер
ресурстарын құру операциялары.
Сонымен:
- мемлекет
орталық банкпен тығыз байланысты.
Оның саясатына шексiз ықпал
етедi;
- орталық
банк- ол дербес заңды тұлға;
- ақша
несиелiк валюталық тұрақтылықты
сақтаудағы iс-әрекетiнiң тиiмдiлiгiне
қажеттi жағдай жасау;
- әкiметтiң
экономикалық саясатының негiзгi
элементi ақша несиелiк қаржы
саясатын орындау орталық банкiнiң
қызметiнiң тәйiнi болады.
Орталық
банктiң мiндетi- ол Ұлттық ақша
өлшемiнiң төлем қабiлеттiлiгiмен
валюталық курсын банк жүйесiнiң
тиiмдiлiгiмен сенiмдiлiгiмен қамтамасыз
ету /14/.
Қазақстан
Республикасындағы банктер және
банк қызметi туралы Республика
Президентiнiң 1995 жылғы 31-шi тамыздағы
заң кәшi бар жарлығында Қазақстандағы
2-шi деңгейлi банк жүйесi бар
дедi. Олар:
Ұлттық
банк- мемлекеттiк орталық банк.
Басқа
барлық банктердi заңда төменгi деңгейлi
банк деп жазылған.
Ұлттық
статистика көрсеткiшi бойынша
2000 жылдың басында 55 екiншi деңгейлi
банк анықталған. Оның iшiнде бiреуi
мемлекеттiк, бiреуi мемлекет аралық
22 шетелдiк қатысуымен, 17 шетел өкiлдiгi
ашылған. республикада тiркеуден
өткен 44 ломбард, 7 несиелiк серiптестiгi
және кейбiр банктiк операция жәргiзетiн
46 басқа мекеме бар.
Қазақстан
Ұлттық банкі Қазақстан Республикасы
заңдарының негізінде өзінің
қызметіне қарай Ұлттық банк
берген лицензия негізінде кейбір
банктік операция түрлерін жүргізетін
барлық банктердің ,бактік емес
қаржы мекемелерінің міндетті
түрде орындауы үшін нормативтік
актілер шығарады.Ол нормативтік
актілер «Қазақстан Ұлттық Банкінің
хабаршысың , «Вестник Национального
Банка Казахстанаң атты қазақ
және орыс тілдерінде шығатын
ресми басылымдарда жарияланады.
Ұлттық
банктің негізгі міндеті - ұлттық
валютаның ішкі және сыртқы
тұрлаулылығын қамтамасыз ету.
Сондықтан ол:
•
ақша айналымы,несие,банктік есеп
айырысу мен валюталық қатынастарды
ұйымдастырады;
•
ақша,несие және банк жүйелерінің
тұрақты қызметін қамтамасыз
етеді;
•
несие берушілер мен салымшалардың
,сондай-ақ шетел валютасын сатып
алу-сату және басқа ұйымдардың
мүддесін қорғау және олардың
жұмысын бақылау сияқты мемлекеттің
экономикалық саясатын жүргізеді.
Ұлттық
банктің міндеті оның атқаратын
қызметтері арқылы орындалады :
Біріншіден,Қазақстан
Республикасында мемлекеттік ақша-несие
саясатын жүргізу, яғни Ұлттық
банк айналымдағы ақша массасының
көлемін реттеумен және ресми
проценттік мөлшердің деңгейін
өзгертумен шұғылданады.Егер ақша-несиелік
реттеу әдісімен инфляция деңгейін
тежеу мүмкіндігі болмаған жағдайда
Ұлттық банктің несие салымдарын
шектеуге және банк операциялары
бойынша проценттік мөлшерді
өзгертуге құқығы бар. Сондай
–ақ алты айға дейінгі мерзімге
шығарылған бірінші кластық жай
және айналмалы вексельдерді,чектерді
сатып алып және қайта сатады.
Ұлттық
банк өзінің бағалы қағаздарын
шығарады, сонымен қатар мемлекеттік
бағалы қағаздарды, облигацияларды,
депозиттік сертификаттарды, дисконттық
және өтер мерзімі бір жылға
дейінгі проценттік бағалы қағаздарды
сатып алу және сатумен шұғылданады.Ұлттық
банкте сақталатын міндетті резервтердің
нормативін белгілеп, айналымда
жүретін төлем құралдарының түрлерін
анықтайды.
Екіншіден,
Қазақстан Республикасында қолданылатын
банкнота және монетаны (теңге
мен тиынды) эмиссиялау.Ол үшін
Ұлттық банк номиналдардың құрылымын,теңге
мен тиындардың пішінін (дизайн),
олардың қажетмөлшерін анықтап,дайындығын
қамтамасыз етеді.