Қазақстанның экономикасы

    Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың түрлік құрылымына сәйкес тұрғын емес үйлер мен ғимараттарға кеткен шығындардың үлесі  45.0% құрады, бұл 2001 жылғы көрсеткіштен 9.6пайыздық пунктке артық. Тұрғын үйлерге салынған салымның үлесі 0.6 пайыздық пунктке өсіп, 4.8% құрады.[8,5 б.]

    Машиналарға, жабдыққа, құрал-сайманға, керек-жарақтарға кеткен шығындардың үлесі 1.6 пайыздық пунктке төмендеді.

    Негізгі капиталға жұмасалған басқа шығындар 131 млрд. теңгені құрады, оның 89.1% геологиялық  барлауға жұмсалған.

    Өңдеу өнеркәсібі салалары арасында металлургия  өнеркәсібінің үлесіне ғана негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлемінің 44.4%тиеді.

    Көлік және байланыста негізгі капиталға  жұмсалған инвестициялардың елеулі үлес салмағы құбырлармен айдауға (42.3%) әуе көлігіне (15.4%) және электр байланысқа  (19.8%) келеді.

    Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі ауыл шаруашы- лығында бұрынғысынша мардымсыз  (1.3%).

    Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі де табиғат қорғау шараларына мардымсыз болды.

    Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың  жалпы көлемінде үйлер мен ғимараттарды күрделі жөндеуге кеткен шығындар үлесі 13.3%құрады,бұл 2001 жылғы көрсеткіштен 4.2 пайыздық пунктке артық. Күрделі жөндеуге кеткен шығындардың жалпы көлемінен үйлер мен ғимараттарға – 52.3%, машиналар мен жабдықтарға кеткен шығындар 47.7%  құрады. 
 
 

      
 
 
 

       1- сурет . 1999 жылғы көрсеткіш бойынша  негізгі капиталға жұмсалған   ішкі және шетелдік инвестициялардың  құрылымы.

     2-сурет. 2002 жылғы  көрсеткіш бойынша  негізгі капиталға жұмсалған   ішкі және шетелдік инвестициялардың  құрылымы .

    Бүгінгі таңда өндірістік инфрақұрылым саласында 27 келісім – шарт негізінде шетел  инвесторларды жұмыс істеп жатыр. Олар бюджетімізге 689 млн . АҚШ доллары  көлемінде « көк қағазын» сала отырып , 3.1 мың жаңа жұмыс орындарының 60 пайызын шетелдіктер иемденеді екен .

    Үкіметіміз  шетелдік инвесторлармен ауылшаруашылығы  саласына қатысты жалпы саны 14 келісім  – шартқа отырып, 27 млн . АҚШ долларын  қолма – қол иемденіп , 1.6 мың  жұмыс орнының ашылуына мүмкіндік  жасады. [8, 3-49 б.]

    Президент соңғы жылдары Астананың әлеуметтік – экономикалық жағынан гүлденуіне баса назар аударып жүр. Сондықтан болар, Астанаың құрылыс – сәулет және өзге де экономикалық салаларында 20млн. АҚШ доллары көлемінде инвестиция тартылып, 2001 жылдың өзінде – ақ 291 жұмыс орнын ашты.

    Әлемдік экономикадағы Қазақстанның интеграциялық  қозғалысы жыл өткен сайын  артып келеді . Мәселен, 2001 жылы шетелдік инвесторлармен 16 келісім – шарт жасалып , 817 млн . Ақш доллары көлеміндегі  капитал ел экономикасына араласты. 

    Бұл – 2000 жылға қарағанда   7.6 есе , 1999 жылға қарағанда 1.4 есе көп . Шетел алпауыттарының Қазақстан бюджетінің жыртығын жамауға себін тигізуі ел экономикасына шетелдік инвестицияны тартудың халықаралық нормаларына сәйкестендіруге , яғни жетілген ұлттық заңнаманың жемісін көруге болатынына үміт ұялатады. Айталық , ел өнеркәсібінің өркен жаюына бағытталып  жатқан шетелдік  инвестицияның жалпы көрсеткіші капиталдың 31 пайызын құрап отыр.

    Еліміздегі  негізгі капитал көздерінің ең қомақты  инвестициялық жобалары деп мыналарды  айтуға болады :

    Нидерланды  – 580 млн. АҚШ доллары  («Испат Кармет»  ААҚ);Корея – 25.1 млн. АҚШ доллары («LG ELECTRONICS»компаниясының ірі жобасы);

    Түркия  – 39 млн. АҚШ доллары («Эфес –  Қарағанды сыра жасау зауытының» ірі жобасы);

    Лихтенштейн – 17 млн . АҚШ доллары («АБС орталығы» ААҚ);

    Ұлыбритания – 11.7 млн . АҚШ доллары («Лосан –  Мардон» ЖШС-нің ірі жобасы).

    1997-2001 жылдар аралығында инвестициялық  жобаларды іске асыру нәтижесінде  келісім – шарт бойынша 40 мыңнан  астам жаңа жұмыс орындары  ашылды, 1168.5 млн. АҚШ долларының өнімі өндіріліп, оның ішінде 113.7млн. АҚШ долларының өнімі экспортталды.Кіріс министрлігінің мәліметтеріне сүйенер болсақ, бюджетке 31.4 млрд. АҚШ доллары көлеміндегі жеңілдіктің мемлекетке 3.71 тг.[10,2 б.] Салық төлемі ретінде қайтарылып отырғанын көрсетті. Алайда , шетелдік инвестицияны тарту барысында да көптеген кедергілер бар көрінеді. Олар әсіресе –

• Қазақстан нарығындағы , іскерлік белсенділіктің төмендігі ;
• реттеуші шаралар мен заңның шалағайлығы ;
• өтімді қаржы құралдарының азаюы , төлем күнінің әлсіздігінен дағдарыстың орын алуы ;
• шынайы ақпараттың жеткіліксіз болуы .

        Сонымен қатар, мемлекеттің қадағалау  мен тиісті шаралар қолданудағы  босаңдығы мен дәрменсіздігі  коррупция мен шектен шығушылыққа  келісім–шартта айтылған талаптарды орындамаушылыққа ,интеллектуалдық меншік құқығының қорғалмауына әкеліп соқтырды . Әлемдік тәжірибе айғақтағандай , экономиканы құрылымдық жүйеде қайта құру мемлекеттік , ғылыми – техникалық өндірістік және инвестициялық сакясатсыз жүзеге аспайды. Оның үстіне , халық мүддесі мен мемлекеттің ұлттық құндылықтарды стратегиялық тұрғыдан қызғыштай қорғай алуы ғана озық технологияның нәтижесін көруге мүмкіндік  береді . Мемлекеттік белсенді инвестициялық саясатты тандыру үшін инвестициялық бағдарламаларға қолдау көрсететін арнайы ұйым құру керек.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

    Инвестициялық саясаттың ұтымды жүйесін қалыптастыру үшін мемлекет Даму бюджеті , Ұлттық мұнай  – газ қоры , мемлекеттік несие ұйымы сияқты қаржылық институттар мен механизмдерге мән беруі шарт. 

     Сонымен, бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан  лайықты орын алу үшін  мемлекет пен жеке меншік сектор өзара сенім мен тиімділікке негізделген әріптестік қатынастарын қоюы керек.

     Елдегі  ғылыми –техникалық дамуы мен  қайта қалыптасуы ғылыми зерртеу , тәжиребелік  – конструкторлық және проектілік жұмыстарды барлық қаржы көздерінің есебіне шамамен жалпы ішкі өнім көлемінің 7-8 пайызына теңестіре отырып, қолдауды , көтеруді талап етеді. 

     Инновациялық  саясатты жүзеге асыру мақсатында тәуекел  салымдар белсенді түрде қолданылады.

     Оларда  мемлекеттің, ұлттық компаниялардың, банк сақтандыру компанияларының перспективті инновациялық жобаларды қаржыландыруға бағытталған ұйымдардың қорлары салынады.

     Бірінші кезеңде ғылыми және өндіріс ошақтары саналатын ірі қалаларда ғылыми-технологиялық  бизнес инкубаторлары мен технопарктердің  жүйесі құрылады.

     Бірте –бірте Қазақстанда экономика салаларының  құрылымы жақсарып, бесінші, сосын алтыншы  қалыптың іргелері қаланып келеді.

     Сонымен, инновациялық қордың құрылуы, технологиялық  инкубаторлардың қалыптасуы мен  дайындығы, инновацияны қолданатын кіші және шағын өндірістерді қолдау, ғылыми-технологиялық дамудың негізінде кәсіпорындарының технологиялық жақсаруы, тауарлардың сыртқы нарыққа шығуы, кадрлер базасының қалыптасуы , лицензия, патент және технологияның сатып алынуы; перспективті ғылыми-технологиялық комплекстің жүзеге асырылуы, жоғары сапалы тауарлар шығару.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Ә) Тікелей инвестиция тарту бағдарламасы 

    Қазақстанда “Тікелей инвестицияларды мемлекеттік  қолдау туралы” Заң (28 ақпан 1997 ж.)қабылданған. Онда инвестицияның қызметі- инвестицияларды жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп көрсетілген.

    Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келесілерден тұрады:

    - инвестициялық қызметті қамтамасыз  етудің заң шығарушы кепілдері;

    - жеңілдіктер мен артықшылықтар жүйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға олардың қызметіне қолайлы жағдайлар жасау мақсатымен жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі).

    - Қазақстан Республикасының мүддесін  инвесторлар алдында көрсетуге  өкілетті,  бірыңғай мемлекеттік органның болуы.

    Заңда тікелей инвестицияларды мемлекеттік  қолдаудың мақсаттары мен міндеттері белгіленген.

    Бұл қолдаудың мақсаты- экономиканың басым  секторларында тауар өндірісін, жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел  дамуын қамтамасыз ету үшін қолайлы инвестициялық климат жасау болып табылады.

    Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына  жету үшін міндеттердің

    бірқатарын  шешу қажет:

    - жаңа технологияларды , алдыңғы  қатарлы техника мен ноу- хау  енгізу;

    - жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;

    - отандық тауар өндірушілерді  мемлекеттік қолдау мен ынталандыру  ;

    - экспортқа бейімделген және импортты  алмастырушы өндірістерді жетілдіру;

    - ҚР- ның шикізат базасын ұтымды  және кешенді пайдалану;

    - менеджмент пен маркетигтің қазіргі әдістерін енгізу;

    - жаңа жұмыс орындарын құру;

    - жергілікті кадрларды үздіксіз  оқытудың, олардың мамандық деңгейін  жоғарлатудың жүйесін енгізу;

    - өндірісті күшейтуді қамтамасыз  ету;

    - қоршаған табиғи ортаны жақсарту;

    Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды ынталандырудың шаралар жүйесі басты мәнге ие. Соның ішінде, жеңілдіктер жүйесі : бекітілген инвесторлардың мүддесін қорғау бойынша ҚР- ның берген кепілдері, сондай-ақ , келісім шартқа отыру мен оны бұзудың шарттары мен тәртібі қарастырылған.

    Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган, инвестициялар  бойынша Мемлекеттік Комитет  болып табылады. Ол  ҚР- на тікелей  инвестицияларды тарту жұмыстарын ұйымдастыру ; инвестициялық жобаларды  жүзеге асыру бойынша мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру; барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын алуды қамтамасыз ету; инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру сияқты функцияларды атқарады.

    2002-2004 жылдары елімізге тікелей инвестиция  тарту бағдарламасына  сәйкес , «1999-2000» жылдардағы Қазақстанға шетелдік инвестицияны тарту бағдарламасының « орындалу нәтижелерін сараптай келе, еліміз экономикалық секторға шетелдік инвестицияны тартудың тиімді аймағы атанды деуге негіз бар. Бұл пікірді шетелдік экономика сарапшылары да қуаттайды.

    1993-2002 жыл аралығындағы біздің елге  тартылған тікелей шетел инвестициясының  жалпы көлемі 16.98 млрд. АҚШ долларын  құрайды . 1999 жылы экономикамызға  қозғау салған шетел инвестициясының  жалпы мөлшері , 1.85 млрд. АҚШ долларына тең келіп, 1998 жылға қарағанда 1.5 есеге өскені айқындалды. Ал , 2000 жылы 1999 жылмен салыстырғанда оның көлемі 49 пайызға өскені , яғни 2.75 млрд. АҚШ долларына жеткені белгілі болды. Шетел қаражатының Қазақстанның « тайқазанына» келіп түсуі және оның көлемінің көбеюі еліміздің әлемдік компанияларға ұнай бастағанын көрсетеді. 2001 жылы шетелдік инвестицияның көрсеткіші , мамандар есептеуінше, 4.41 млрд. Ақш долларын құраған. Инвестициялық белсенділік Қазақстанда Ресейден де жоғары дәрежеде екенін мына мәліметтен – ақ аңғаруға болады . 1998 жылы жекелеген инвесторлар Ресей экономикасына 25.8 пайыз қаржы салса, Қазақстан нарығында ол көрсеткіш 65 пайызға жуықтайды. Қазақстанда инвестициялық ағымның жылдан- жылға көбеюінің басты себебін жаңа мұнай- газ кеніштерінің ашылуымен түсіндіруге болады . Жыл сайын елімізге келетін шетел инвестициясының 70 пайызы тау-кен өндірісіне , оның ішінде мұнай – газ секторына жұмсалса, 10 пайызға жуығы ауыл шаруашылығы мен қайта өңдеу өнеркәсібінде игеріледі екен.