Қазақстан Республикасындағы инфляцияға қарсы саясат

      10 қарашадағы жағдай бойынша еліміздегі инфляция деңгейі 8,8% пайызды құрап отыр. Бұл өткен жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда 4,6% папйызға төмен. Инфляцияның болжамды мөлшері үстіміздегі жылдың аяғына дейін 10 пайыздық межеден аспайды. Бұл ТМД мемлекеттерінің ішіндегі ең төмен көрсеткіш. Саралап айтар болсақ, үстіміздегі жылғы қазан айындағы мәлімет бойынша, инфляция деңгейі Ресейде 10,6% пайыз, Қырғызстанда 15,6%, Беларусьте 9,4%, Украинада 16,1% пайыз болған. Сондықтан еліміздегі бұл саладағы жағдай басқалардан әлдеқайда тәуір болады деп айтуға толық негіз бар.

      Үкімет  еліміздегі жанар-жағармайдың бағасын едәуір төмендетуге қол жеткізді. 1 қарашадан бастап 1 литр А-80 маркалы бензиннің бағасы – 60 теңгеге; АИ – 92\93 – 87 теңгеге; АИ 95\97 – 100 теңгеге дейін арзандатылды. Қысқы дизель отынының 1 литрі 94 теңгеге дейін төмендетілетін болады.

      Осы мерзім ішінде елімізде азық-түлік мүшесі 9,5 пайызға көтеріліп, еліміздегі инфляцияның жалпы өсуіне 3,9 пайыз әсер еткен. Азық-түлік емес тауарлар 6,5 пайызға артып, жалпы инфляцияның өсуіне 2-1 пайыз әсер еткен. Солай бола тұрса да 4 қарашадағы мәлімет бойынша бірқатар тауарлардың бағасы атап айтқанда, картоп – 4,5 пайызға (64 теңге), сиыр еті – 8,5 (573 теңге), қой еті – 5,6 (594 теңге), күнбағыс майы – 3,9 (318 теңге), қант – 2,6 (113 теңге), ұнның бірінші сорты – 1,2 пайызға (80 теңге) төмендеген. Ал қырыққабат – 4,3 пайызға, жұмыртқа – 4 пайызға, «Ақмаржан» 1,04 пайызға қымбаттаған.

      Тұтыну  тауарларының төмен бағасы – Маңғыстау, Ақтөбе, Қарағанды, облыстарында. Ең қымбат баға – Астана, Алматы, Қостанай, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан және Жамбыл облыстарында көрініс тапқан. Елімізде азық-түлік қауіпсіздігін және олардың бағасының тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін Үкімет тұрақты үнемі мониторинг өткізіп отырады. Онда ішкі рыноктағы және шеттен келетін азық-түлік тауаларының бағасы сараптаудан өткізіледі. Ол үшін арнаулы жұмыс тобы құрылған. Жыл басынан бері бұл жұмыс тобының алты жиналысы өтті. Еліміздің барлық өңірлерінде маңызды азық-түлік тауарларының, оның ішінде өсімдік майы, қант, күріш және ұнтақталған сүттің жеткілікті қоры жасалған. Был өсімдік майын өндіретін дақылдардың шығымы 160 мың тоннаны құрады. Бұл еліміздің өсімдік майына деген сұранысының 80 пайызын ғана қанағаттандырады. Қызылорда облысында 310 мың тонна күріш жиналды, оның 130 мың тоннасы азық-түліктік сорт. Бұл еліміздің күріш дақылына деген сұранысын толық қамтамасыз етуге жетеді. Еліміз бойынша 1,8 миллион көкөніс, 1,9 миллион тонна картоп жиналды. Мал шаруашылығы өнімдері бойынша да жағдай тұрақты. Үстіміздегі жылы барлық мал түліктерінің өсімі 4-5 пайызды құрады.

      Инфляцияға қарсы күреске барлық өңірлердегі ӘКК-лер белсенді ат салысуда. Олар өңірлерге көкөніс тауарларын жеткізу және жылыжайлар мен көкөніс қоймаларының құрылысын салуға қатысатын болады. 2008-2009 жылдары ӘКК-лердің қатысуымен жалпы сыйымдылығы 34,9 тонна болатын 10 көкөніс қоймалары салынып, пайдалануға беріледі. Сонымен бірге Қазақстанда экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын баж салығын 210 АҚШ долларынан 139 долларға дейін, экспортқа шығарылатын мазутқа салынатын баж салығын 130 доллардан 95 долларға дейін төмендету көзделіп отыр.

      2007 жылдың екінші жартысында басталған  әлемдік қаржы рыноктарыңдағы  тұрақсыздық Қазақстанның даму  қарқынына әсер етті. Бұл отандық  банктердің сырттан қаржылық  ресурстарды тарту мүмкіндіктерінің  төмендеуіне, демек, ішкі экономиканы несиелеу көлемінің қысқаруынан көрінді. Бұдан басқа, әлемдік азық-түлік тауарлары рыногындағы бағаның шапшаң көтерілуі салдарынан экономикаға инфляциялық қыспақты едәуір күшейтті.

      Қазақстан Республикасының Үкіметі, Ұлттық Банкі  мен Қарды нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі әлемдік қаржы және тауар рыноктарындағы тұрақсыздықтың теріс салдарын жұмсартуға бағытталған бірінші кезектегі шаралар кешенін жедел қабылдады және іске асырды.

      Өтімділіктің  жаһандық тапшылығын тудырған қаржы  дағдарысының екінші толқыны әлемдік қаржы жүйесінің шеңберінен шығып, нақты секторға едәуір теріс әсер етті. Содан барып әлемдік экономиканың өсу қарқынының едәуір және соның салдары ретінде тауарлар мен қызмет көрсетулерге жаһандық сұраныстың баяулауы байқалды.

      Бұл отандық экономиканы тұрақтандыру және оңалту жөнінде қосымша жаңа шаралар қабылдауды талап етеді.

      Қазақстан Республикасының Үкіметінің, Ұлттық Банкінің және Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігінің экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмаларын орындау мақсатында әзірленді және жаһандық дағдарыстың Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ахуалға теріс салдарын жұмсартуға және болашақтағы сапалы экономикалық өсу үшін қажетті негізді қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешенін айқындайды.

      Жоспардың мақсаты Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық жағдайға жаһандық дағдарыстың теріс салдарын жұмсарту және болашақта сапалы экономикалық өсу үшін қажетті негіздерді қамтамасыз ету болып табылады.

      Мақсатқа  жету үшін Үкімет, Ұлттық Банк пен Қаржылық қадағалау агенттігі мынадай  бес бағытта шоғырланатын болады:

1. Қаржы секторын тұрақтандыру
2. Жылжымайтын мүлік рыногындағы проблемаларды шешу.
3. Шағын және орта бизнесті қолдау.
4. Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту.
5. Инновациялық, индустриалдық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру.

        Жобаны қаржылық қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорының 10 млрд. АҚШ доллары (1 200 млрд. теңге) көлеміндегі қаражат пайдаланылатын болады.

        Үкімет, Ұлттық Банк пен Қаржылық қадағалау агенттігі «Самұрық-Қазына» әл-ауқат қоры және ҚазАгро ұлттық холдингі осы қаражаттың мақсатты және тиімді жұмсалуына тұрақты мониторинг пен бақылауды қамтамасыз етеді.

        Жоспарды іске асыру  бойынша негізгі оператор болып  «Самұрық-Қазына» қоры шығатын болды. Ол үшін үкімет «Самұрық-Қазына» қорын 607,5 млрд. теңгеге қосымша капиталдандыруды жүзеге асырды.

        2007-2008 жылы қабылданған  шараларға келер болсақ ағымдағы жылдың 9 айы ішінде ЖІӨ-нің өсуі шамамен 4%-ды, жұмыссыздық деңгейі 7%-ды құрады және тұтыну бағаларының өсуін тұрақтандыру мүмкін болды.

        Ағымдағы жылғы 10 айда инфляция деңгейі 8,8%-ды құрады, мұның өзі 10%-дан аспайды деген болжамға сәйкес келді.

        Жалпы алғанда тұрақтандыру шараларын жүзеге асыру арқылы еліміздің экономикасы 2 172 млрд. теңге көлемінде қосымша мемлекеттік қолдануға ие болады. 2007-2008 жылдары қолға алынған іс-шаралардың және экономиканы тұрақтандыру жөніндегі 2009-2011 жылдарға арналған жоспарды орындаудың нәтижесінде Қазақстанда ЖІӨ-нің өсімі 2009-2010 жылдарда 1-3 пайыз деңгейінде тұрақтайды деген болжам бар. Сонымен қатар жоспарға сәйкес, 2009-2010 жылдардың соңына қарай инфляцияның деңгейі 7-9 пайыздан, жұмыссыздықтың деңгейі 8 пайыздан көтерілмейді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

        Қорытынды 

     Инфляция  қоғамда ақшаның құнсыздануы, бұл  процесс қарқынды да ұлғаймалы түрде  жүреді, тауар тапшылығы асқындайды, ақшалай қор жинау мүддесі  жойылады, ақша-несие жүйесінің қызметі  бұзылады, тауарды тауарға тікелей  айырбастау (бартер) кеңейеді.

     Инфляция  жағдайында Үкімет «қымбат-ақша» саясатын ұстануға мәжбүр болды, Ұлттық банк несие  беру «процентін және міндетті резерв нормасын өте жоғары деңгейде ұстап  отырды. Осылай жүргізілген монетарлық (ақша-қаржы) саясаттың нәтижесінде инфляция ауыздықталды, сонымен бірге ішкі өндіріс пен нарық екі-үш есе қысқарды, ұлттық өндіріс орындары тоқтап қалды, жұмыссыздық күрт өсті. Негізінен сыртқа өнім шығаратын шикізат өндіру салалары жұмысын тоқтатқан жоқ, керісінше экспорт көлемін айтарлықтай өсірді. Нарыққа көшу жылдары Қазақстанда бұрыннан қалыптасқан өндірісаралық диспропорциялар қысқарғанның орнына арта түсті. 

     Қазақстан Республикасындағы инфляцияның  дамуы – мемлекеттік бюджет тапшылығына  байланысты. Бюджет тапшылығы инфляцияның қайталама факторы болып табылады, өйткені ол шығындардың инфляциясынан және осыған байланысты мемлекет кірістерінің құнсыздануынан туады.

           Бағалардың өсуі тұрғындардың нақты табысын төмендетеді. Сондықтан кәсіподақтар еңбекақының  номиналды деңгейін көтеру туралы талап қояды.

     2004 жылдан бастап Ұлттық банктің  негізгі мақсаты ретінде бағалардың  тұрақтылығын қамтамасыз ету  ақша-кредит саясатындағы мүлдем  жаңа айқындама болып табылады.

     Негізгі мақсатты орындау үшін Ұлттық банкке мынадай міндеттер жүктелген:

• мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
• төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
• валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
• қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал ету.

     Ұлттық  банктің негізгі мақсаты мен  міндеттерін осылайша түйіндеу инфляция бойынша мақсатты көрсеткіштер үшін Ұлттық Банк жариялаған Еуроодақ стандартына және инфляциялық таргеттеу принциптеріне көшуді едәуір нақты көрсетеді.

     Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2006 жылғы жолдауында айтқандай: «Қазақстан экономикасын тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы ретінде одан әрі жаңарту мен әртараптандыру үшін мемлекет қазынагерлік, ақша-кредит саясатының, өндірістің негізгі факторларын тиімді қайта сапалы өнім мен қызметке деген сұранысты көтермелеп отыруға міндетті. Қазақстан экономикасын алдағы уақытта одан әрі жаңарту мен әртараптандыру мақсатында нақтылы тұрғыда мынадай бағыттарда баса көңіл бөлу керек. Оның бірі – ақша-кредит саясаты. Ақша-кредит саясатының негізгі мақсаты – инфляцияны тежеуді қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жету жолындағы жауапкершілік Ұлттық Банк пен Үкіметке жүктеледі. Олардың қолында сол үшін барлық өкілеттіктер мен құралдар бар. Ақша-кредит саясатының келесі міндеті – қаржы нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ету, инфляция өсімінің залалды зардаптарын төмендету, сонымен бір мезгілде экономикалық өрлеуді ынталандыру үшін нақтылы айырбас бағамының икемділігін сақтап тұру. Осы орайда Ұлттық қор маңызды рөл атқаруға тиіс. Үкімет Қор қаражатының ашықтығын және ұтымды құрылуы мен пайдаланылуын қамтамасыз етуге тиіс деп санаймын». /18, 4б./ 

     Қазақстан экономикасында сақталып отырған жағдайға байланысты Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ақша қатынастарын реттеудегі жаңа режимге, яғни инфляциялық таргеттеуге көшуге бағыт алды.

     Еліміздегі  макроэкономикалық тұрақтылыққа қол  жеткізу, қаржы секторының пәрменді дамуы, сыртқы экономикалық конъюнктураның жайлы болуы Ұлттық Банктің қызметінің сапалы және жаңа жолға түсуіне себепші  болды. Бұл өз кезегінде ақша-кредит саясатының құрылуына және дамуына ықпал етіп, іскерлік ортаға, коммерциялық емес банктердің жұмысын бақылауға және ақша айналымын тұрақтандыруға әсерін тигізді.

     Ұлттық  Банктің ақша-кредит саясаты ақша агрегаттары мен теңге бағамына ғана байланысты емес, сонымен қатар, басқа да монетарлық емес факторларға: ауыл шаруашылық өнімдері, жанармай және тұрғындық-коммуналдық шаруашылық қызметтерінің бағасына да байланысты инфляцияны минимизацияға бағытталған.

     Сонымен тоқсан сөздің тобықтай түйініне келетін  болсақ, инфляция төңірегінде қозғалып жатқан мәселелерді жай сөз ретінде қалдырмай онымен күресу шараларын жетілдіріп, тиімді жолдарын іздестіру керек. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 

1. Бухгалтерия-Жұмабек  Жанділдин «Қазақстан экономикасының «қызуы» қандай?». //Айқын апта №71 (523) 20.04.2006, бейсенбі.
2. Бимендиева Л.А. «Экономикалық өсу – ұлттық экономиканың қызмет етуінің нәтижесі ретінде» //Хабаршы журналы №6, 2004 ж.
3. Бердалиев К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы – 2001.
4. Жүнісов Б., Мәмбетов Ұ., Байжомартов Ү. «Нарықтық экономика негіздері» Алматы «Экономика» - 2000 ж.
5. Көшенова Б.А. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары» Алматы «Экономика» - 2000 ж.
6. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие», Алматы – 2000 ж.
7. Мэнкью Н.Г. «Макроэкономика», Москва 1999г.
8. Мауленова С.С. «Экономикалық теория». Алматы – 2004.
9. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С. «Микроэкономика». Алматы – 2000 ж.
10. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімдік (2030 ж. дейінгі) даму стратегиясы. Алматы – 1997.
11. Райханов Н. «Қазақстанның экономикалық реформа жолы өзінше» // Ақиқат – 1996 ж.
12. «Экономикалық саясат», // Экономика Алматы – 2002 ж.
13. Ільясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы», // Алматы, 2005 ж.
14. «Макроэкономика», Н.Қ. Мамыров, М.Ә. Тілеужанова. Алматы – Экономика, 2003 ж.
15. Қазақстан Республикасының президентінің халыққа жолдауы. 2006 жыл, маусым.
16. «Банки Казахстана» №3, 2006 ж. // Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2006 жылдың 7 мамыр №5 баспасөз-релизі 2006 жылдың қаңтар-ақпанға арналған.
17. Сәйденов Әнуар. Ұлттық валюта: белесті жылдар бедері. // Егемен Қазақстан 2005 ж. – 15 қараша, 6 бет.
18. «Банки Казахстана» №1, 2005 ж. // Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі №004 баспасөз-релизі 2005 жылғы 13 қаңтар.
19. «Банки Казахстана» №10, 2005 ж. // Досниязова А.К. Инфляционное таргетирование.
20. «Банки Казахстана» №8, 2006 ж. // Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі баспасөз-релизі 2006 жылғы 16 тамыз.
21. Қаржы-инвестициялық журнал «LS (Личный счет)» №2(17) қыркүйек-қазан 2008 жыл.
22. Г.С. Вечканов, Г.Р. Вечканова «Макроэкономика» Москва 2008 г.
23. «Егемен Қазақстан» газеті 26 қараша 2008 жыл.