Адам даму индексі

2009 жылы Обама  бюджеттен білім саласына қосымша  149 млрд. доллар қаржы бөлді. Соның  басым көпшілігі жаңа технологияны  білім саласына енгізуге жұмсалды. Денсаулық сақтау саласына 142 млрд. доллар қаржы бөлді. Соның ішінде аталған салаға ақпараттық технологияны енгізуге айрықша мән берілген. Ал мұғалімдер мен дәрігерлердің еңбекақысын көтеруге бөлініп жатқан қаржы – ол бөлек. Мәселен, бүгінде Обама ғылыми-зерттеу саласына үлкен мән беріп отыр. Соның ішінде энергия көздерін, желдің, күннің энергиясын пайдалануға үлкен қаржы бөлді. “Біз мына дағдарыстан тек қана жаңа техника, жаңа технологиямен, сосын білімді азаматтардың күшімен ғана шығамыз”, деді. Және солай шығып келе жатыр.

– Кеңес заманында бұл жағдай қалай болған еді? Сол кеңестік кезеңнен қалған салқын біздегі өндірістің даму тетіктеріне кері әсерін тигізіп жатқан жоқ па?

– Мынадай бір  мысал келтірейін. Екі неміс мемлекеті  қосылды ғой. Германия Демократиялық Республикасы (бұрынғы социалистік Германия) және батыс Германия. Кеңес өкіметі заманында Германия Демократиялық Республикасының техникасы мен технологиясы социалистік елдердің ішінде ең жоғары және үлгі аларлықтай деңгейде болды. Кейін екі Германия қосылғанда, батыс Германияның мамандары, іскер адамдары ГДР техникасын, технологиясын көргенде шаштары тік тұрды. Себебі, біз үлгі тұтып жүрген сол социалистік Германия батыс Германиядан 50 жыл артта қалған. Не істеу керек? Сондықтан, батыс Германияның мамандары: “Бұл социалистік Германияның барлық техникасы мен техникасын металлоломға шығару керек. Ал зауыттар мен фабрикаларының тек қаңқаларын ғана қалдырып, олардың ішіне жаңа технологияларды енгізу қажет”, деген тоқтамға келді. Сол екі Германия біріккеннен бастап күні бүгінге дейін 500 млрд. еуродан артық инвестиция құйылды. Социалистік Германия экономикасына. Бір ұлт, бір мәдениет, бір тіл. Соның өзінде батыс Германияның деңгейіне жете алмаған. Ал енді сол шығыс, социалистік Германияны үлгі етіп отырған біздің жағдайымыз қандай болады? Міне, осыдан келіп, біздің жағдайымызды, тек Қазақстан ғана емес, Ресейдің, басқа да ТМД елдерінің жағдайын көз алдыңызға елестете беріңіз.

– Өзіміздегі барды бағаламай, өзімізді өзіміз көтермей, елдік мүдде үдесінен көрінбейтініміз белгілі. Бұл – отандық кадрларға да байланысты. Бүгінде шетелден келетін жұмыс күшін отандық мамандармен алмастыру мәселесі қалай шешілуде?

– Адам капиталы тұрғысынан ғылымға, білімге, бір адамға жұмсалатын қаржыны есептегенде біз, әрине, әлі де болса жоғары деңгейге көтеріле алмай отырмыз. Тек білім-ғылым, жаңа технология салаларына бөлінетін қаржы біз сөз етіп отырған Американың ішкі жалпы өнімінің 26 пайызын құрайды екен. Ресейде бұл көрсеткіш – 8 пайыз, Қазақстанда – 6,5 пайыз. Айта кету керек, адам капиталына бөлінген қаржы бірден көрінбейді. Мысалы, инженер, инженер-конструктор дайындау үшін 15-20 жыл керек екен. Себебі, әуелі сол инженер-конструктор дайындайтын жоғары оқу орнының ақпараттық-технологиялық, материалдық базасын жасау керек. Соған сәйкес, ұстаздардың, мұғалімдердің деңгейін көтеру керек. Оқулықтар әзірлеу керек. Сосын барып ол маманды дайындаймыз. Бұған көп уақыт кетеді. Біз осы тұста кеш қалып жатқанымыз көрініп тұр. Ал жақсы жұмысшы маман дайындау үшін 5 жыл керек. 1 жыл оқытсақ, 4 жыл ол тәжірибе жинауы тиіс. Ал жоғары білімді маманды дайындау үшін 7-8 жылдай уақыт қажет. Сондықтан, мектепке дейінгі дайындықтың орны бөлек. Президент Н. Назарбаевтың биылғы жылғы Жолдауында айтылғандай, қазір Қазақстанда индустриялық-инновациялық бағдарлама жүзеге асып жатыр. Соған сәйкес, 162 жоба іске асады. Оған 6,5 трлн. теңге қаржы бөлінеді. Тек соңғы 3 жылда 200 мың жаңа жұмыс орны ашылады. Ол тек жұмыс орны емес, оған жоғары деңгейлі инженерлер, жоғары деңгейлі жұмысшылар керек. Біз оны қайдан аламыз? Сондықтан, амал жоқ, шетелдік жұмыс күшіне жүгінеміз. Осыдан келіп бүгінде шетелден алынатын жұмыс күшін өзіміздің білімі мен әлеуеті жоғары мамандармен алмастыру мәселесі өткір қойылып отыр. Сондай-ақ, шетелден ағылған жұмыс күші мен еліміздегі мамандардың арасында түрлі қайшылықтар болатыны да белгілі. Сондықтан еліміздегі ұлтаралық келісім, тұрақтылық үшін де негізінен өзіміздің мамандарға, әсіресе, қазақ мамандарына көп мән беруіміз керек.

Білім-ғылым саласында ықпалды интеллектуалдық элита қалыптастыру қажет

– Бүгінде білім саласының маңайында жүрген жандардың еңбекақысын көтеру керек деген әңгімелер жиі айтылады. Бірақ та көп қаржы төленгеннен кейін, бұл салаға жалақысы жоғары деп дарынсыз жастар ағылып жүрмей ме?

– Білім саласындағы мамандарға жоғары еңбекақы төлеу керек деген әңгіменің айтылып жүргені шындық. Бұл, әрине, құптарлық жәйт. Себебі, білімді, тәжірибесі мол, талантты, ар-намысы бар мұғалім мектептер мен жоғары оқу орындарына келмейінше, оқушылардың да, студенттердің де білім деңгейі жоғары болмайтыны белгілі жәйт. Әрине, білім саласы мамандарын қолдау ұлттық саясатқа, ұлттық ұстанымға айналсын дейік. Мұғалімдердің еңбекақысын мектеп болсын, университет болсын өсірейік. Бірақ, қауіп бар. Мұғалімдердің еңбекақысы мектепте де, жоғары оқу орындарында да жоғары деп шынымен де өңкей талантсыздар мен дарынсыздардың білім ордаларына ағылып жүрмесіне кім кепіл? Яғни, мұның екінші жағы тағы да бар. Сондықтан, көптеген постсоциалистік кеңістіктегі елдер, әсіресе, Ресей мұғалім мамандығын таңдауға өте зор мән беріп отыр. Тіпті мынандай бір пікір айтылуда: “Мұғалімдерді ғарышкерлер секілді шертіп-шертіп таңдау керек”, деген. Себебі, жанайын деп тұрған жүрекке от беретін мамандық сол. Әрине, оның еңбекақысы жоғары болуы керек. Бұл – ерекше мамандық. Алайда, біз осы мамандықтың қадірін кетіріп алғандаймыз. Сондықтан, ұлт мектебі дұрысталуы керек. Орта мектеп болсын, университет болсын. Себебі, барлық азаматтар мектептен шығады.

– Тек шикізатқа негізделген экономика мемлекетті алға бастырмайтыны анық. Керісінше, жаңа заманның, яғни жаһандану заманының жетістіктеріне сүйеніп, өндірісті өркен жайдырудың, ғылыми жаңалық ашудың, өзіміздегі барға иелік етудің, сол арқылы өзге елдің рыногына төтеп берудің маңызы айрықша емес пе?

– Рас. Бүгінгі күні адамзат мынау ғылыми-техникалық прогрестің дамуының алтыншы белесіне шықты. Ғылым мен жаңа технологияны енгізуде үлкен табыстарға жеткен мемлекеттер – АҚШ, Жапония, Еуроодаққа кіретін елдер, Оңтүстік-Шығыс Азия. Мысалы, бүгін АҚШ-та соңғы ғылыми технологиямен енгізілген өнімнің үлесі – 36 пайыз, Еуроодақта – 18 пайыз, Қытайда –17 пайыз, Жапонияда – 16 пайыз, Ресейде – 0,3 пайыз. Бұл ретте, біздің үлгі алатын елдеріміз Ресейден гөрі дамыған елдер болуы керек.

Сондықтан, бүгінгі  күні ХХІ ғасырдың алғашқы 10 жылдығын аяқтай отырып, біз шын мәнісінде, шындыққа тура қарауымыз керек. Іске білекті сыбанып кірісетін уақыт, кез келді. Тіпті біз прогресс көшінен кеш қалдық. Шикізатқа негіздеген экономикамен шынымен де біз алға бара алмаймыз. Шикізатқа негізделген экономика кез келген елде де жемқорлыққа итермелейді. Белгілі бір топтың баюына алып келеді. Сондықтан, бүгінде елдегі білім-ғылым саласында ықпалды интеллектуалдық элита қалыптастыру керек. Ондай элита біздің елімізде әлі қалыптаса қойған жоқ. Оған, әрине, мүмкіншілік бар. Орыстар айтады ғой: “В последнюю дверь последнего поезда”, деп. Сол сияқты соңғы вагонның соңғы есігіне секіріп мінсек те, әйтеуір алға ұмтылуымыз керек 
 

МІНІСТЕРСТВО  ОСВІТИ І НАУКИ УКРАЇНИ

     ОДЕСЬКИЙ  НАЦІОНАЛЬНИЙ УНІВЕРСИТЕТ ім. І.І. МЕЧНИКОВА

     ІНСТИТУТ  МАТЕМАТИКИ, ЕКОНОМІКИ І МЕХАНІКИ

        КАФЕДРА СВІТОВОГО ГОСПОДАРСТВА  І МІЖНАРОДНИХ ЕКОНОМІЧНИХ ВІДНОСИН 

     КУРСОВА  РОБОТА 

     на  тему:

     ПРОБЛЕМА  РОЗВИТКУ ЛЮДСЬКОГО ПОТЕНЦІАЛУ  У СВІТОВІЙ ЕКОНОМІЦІ 

     Студентки  ___________  Тетеріної Євгенії Геннадіївни 

     Спеціальність:  МЕВ , курс 1 

       Робота допущена до захисту: 

       Науковий керівник _________ ст. викладач  Насадюк Ірина Богданівна 

       «____» _________ 2009 р. 

       Одеса - 2009 

СОДЕРЖАНИЕ 

ВВЕДЕНИЕ…..........................................................................................................3

РАЗДЕЛ 1 ПОДХОДЫ  К ОЦЕНКЕ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ В МИРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ………………...……………………………………..5

     1. Индекс человеческого развития, разработанный  Программой развития ООН………..………………………………………………….5

     2. Сравнительная характеристика стран  по уровню человеческого развития………………...………………………………………………..8

РАЗДЕЛ 2 ПРИЧИНЫ  ОТСТАВАНИЯ РАЗВИВАЮЩИХСЯ СТРАН  ПО УРОВНЮ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ………………………...…………10

   2.1.    Невысокий ВВП на душу населения  и проблема бедности..……….10

   2.2.    Продолжительность жизни и детская  смертность …………..……...13

   2.3     Уровень образования………………………………………………….15

РАЗДЕЛ 3 ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ВСЕМИРНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ ПО РАЗВИТИЮ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО ПОТЕНЦИАЛА…………….……………..18

   3.1.   Роль программ развития ООН  в повышение человеческого капитала  в развивающихся странах ………………………………………...…..18

   3.2.    Сокращение масштабов нищеты……………………………….……..20

   3.3. Обеспечение  всеобщего начального образования и борьба с ВИЧ/СПИДом…………………………………………………….……21

ВЫВОДЫ...............................................................................................................24

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ............................................26

ПРИЛОЖЕНИЯ………………………………………………………………….28 

   ВВЕДЕНИЕ

   Представленная  работа посвящена теме "Проблема  развития человеческого потенциала  в мировой экономике".

   «Основная  цель развития общества, – писал  бывший министр финансов и  планирования Пакистана, ныне специальный консультант администратора ПРООН и выдающийся ученый Махбуб-уль-Хак в первом «Докладе о развитии человека» в 1990 г., – создать среду, благоприятствующую тому, чтобы люди могли наслаждаться долгой, здоровой и созидательной жизнью». Девятнадцать лет спустя эта концепция продолжает оказывать мощное воздействие.

   Проблема  данного исследования носит актуальный  характер в современных условиях. Глобализация в сфере экономики,  технологии, культуры и управления  – мощная тенденция, возникшая в конце ХХ века – ставит мир перед лицом ряда серьезных проблем: финансовой нестабильности, нестабильности занятости и доходов, отсутствия политической безопасности и безопасности для окружающей среды и, что особенно важно, усиливающейся дифференциации по доходам. А ведь социальное расслоение – это регресс и угроза человеческой безопасности.

   Для Украины  как национального государства  проблема развития человеческого  потенциала также является актуальной. ООН поставила Украину на 76-е  место в индексе человеческого развития, отметив ее как государство, где быстрыми темпами распространяется эпидемия СПИДа, а также сделав акцент на том, что доходы в Украине приблизительно на 10% ниже, чем в начале 90-х. Об актуальности проблемы данного исследования также свидетельствует частое изучение поднятых вопросов. Для современного состояния науки характерен переход к глобальному рассмотрению проблем тематики развития человеческого потенциала. Вопросам исследования посвящено множество работ. Данной проблемой занимались экономисты: Г. Т. Аширова, В. В. Бушуев, В. С. Голубев, А. А. Коробейников, Ю. Г. Селюков.

   Цель  исследования – охарактеризовать  проблему развития человеческого  потенциала в мировой экономике.  Задачи исследования состоят  1) в определении способа оценки человеческого потенциала для сравнительного анализа в мировых масштабах; 2) в характеристике отставания развивающихся стран по уровню развития человеческого потенциала по основным направлениям, а именно бедности, недостаточного охвата населения образованием и невысокой продолжительности жизни; 3) изложить направления и результаты деятельности международных организаций по улучшению человеческого потенциала в отстающих странах. Объектом исследования выступает человеческий капитал как ресурс мировой экономики, предмет исследования – уровень образования, продолжительность жизни и состояние доходов как количественные характеристики развития человеческого потенциала.

   Работа  состоит из 3-х разделов, введения, выводов, списка использованных  источников и приложения. В первом разделе речь идет о преимуществах индекса человеческого развития, его основных составляющих, способе расчета данного показателя, а также сравнительной характеристики стран с низким, средним и высоким уровнем развития человеческого потенциала. Второй раздел содержит анализ основных причин низкой ожидаемой продолжительности жизни, уровня образования, а также причин невысоких доходов и нищеты в странах с низким уровнем развития человеческого потенциала. Третий раздел характеризует основные пути стимулирования развития человеческого потенциала, а также анализ результатов деятельности мирового сообщества по повышению уровня развития человеческого потенциала в странах, относящихся к группе с низким уровнем человеческого развития. В результате исследования пришли к выводу о преимуществах и недостатках показателя ИРЧП, причинах отставания развивающихся стран по ИРЧП,  и результатах деятельности международных организаций по улучшению человеческого потенциала в отстающих странах. 

   РАЗДЕЛ 1

   ПОДХОДЫ  К ОЦЕНКЕ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ  В МИРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ 

   1.1. Индекс  человеческого развития, разработанный   Программой развития ООН 

   В 80-е  гг. экспертами Программы развития  Организаций Объединенных Наций  (ПРООН) активно разрабатывалась концепция развития человеческого потенциала. Этот новый подход более персонифицирован. Человек не только участник создания и потребления материальных благ. Развитие человека рассматривается как собственно цель и критерий общественного прогресса.

   В начале 90-х гг. концентрация внимания на человеке стала «соперничать» с ориентацией исследований на рост доходов. Кроме доходов существуют иные цели развития человеческого потенциала: получение образования, долголетие, участие в политической жизни и т. д. ВВП не дает оценку этим сторонам развития человеческого потенциала, так как они не всегда отражены в Системе национальных счетов (СНС).

   Практически  одновременно с возникновением  концепции развития человека  встала проблема количественной  оценки достижений в области улучшения жизни людей во всем мире. Иными словами, потребовался оригинальный индекс, который, опираясь на статистические показатели, смог бы отразить параметры развития, выходя за рамки оценки благосостояния человека лишь на основе показателей ВВП на душу населения.