Y = (1 –  G) * Yr, мұнда G – Джини коэффициенті; Yr – халықтың жан басына нақты  ЖІӨ. 
Халықтың жан басына нақты табысы тең болған кезде Джини коэффициенті елді тұрмыс деңгейі 
бойынша саралауға жағдай жасайды. 

Адам дамуының индексі (АДИ)

Адам  дамуының индексі басқа үш индекстің: туу кезіндегі күтілетін өмір сүру ұзақтығы, білім алу және жан  басына табыс деңгейінің орташа арифметикалық  шамасы ретінде есептеледі. Білім  алу деңгейінің индексі сауаттылық деңгейінің (үштен екі салмағымен) және білім алудың қол жетімділік 
(үштен бір салмағымен) индекстерінің негізінде есептеледі. Индекстерді есептеу негізінде төрт көрсеткіш жатыр, олардың мүмкін болатын мәні мынадай шектерде:

 Қазақстанның  мысалында 2008 жылы негізгі көрсеткіштері  мынадай мәнге ие болған адамның 
даму индексі әлеуетінің есебін суреттеп көрейік:

Гендерлік факторды (ГФДИ) ескере отырып АДИ

Гендерлік факторды (ГФДИ) ескере отырып адам дамуының индексінде АДИ-дегідей көрсеткіштер пайдаланылады. Олардың арасындағы айырмашылық мынада, ГФДИ шеңберінде әрбір ел үшін күтілетін өмір сүру ұзақтығы, білім алу мен табыстың қол жеткізілген деңгейі саласындағы көрсеткіштердің орташа мәні ерлер мен әйелдердің жетістіктерінің деңгейі арасындағы алшақтық шамасына сәйкес түзетіледі. Жыныстардың жағдайындағы айырмашылыққа осы түзетуді жүзеге асыру үшін, мән аз болған сайын соншалықты мән аз қабылдайтын байыпты орташа функция қасиетіне негізделген безбендеу (орташаның мажорлылық ережесі) формуласы пайдаланылады.  

Гендерлік бөліктегі табыс индексінің есебі  неғұрлым күрделі сипатта болады. Елде өндірілген табыс ерлер мен  әйелдердің арасында олардың алатын жалақысының үлесіне үйлесімді бөлінетіні алдын ала ескеріледі. Табылған табыстағы әйелдер мен ерлердің үлесін есептеу кезінде деректердің екі түрі: әйелдердің орташа жалақысының ерлердің орташа жалақысына қатынасы мен экономикалық белсенді халықтың 15 және ересек жастағы әйелдер мен ерлердің пайыздық үлесі пайдаланылады. Әйелдердің орташа жалақысының ерлердің орташа жалақысына қатынасы туралы деректер болмаған жағдайларда, барлық елдер үшін жалақы туралы мәліметтер бар жалақы көрсеткіштерінің безбенделген орташа қатынасы 75 пайыз мөлшерінде пайдаланылады.

 
Гендерлік теңсіздік индексін есепке алумен АДИ (ГТАДИ)

ГФДИ (оның үш индексінің орташа арифметикалық  құрамдаушысы) есебі мынаны көрсетеді, халықтың жан басына шаққандағы ЖІӨ  өндірісінің және туу кезіндегі  күтілетін өмір сүру ұзақтығының көлемі бойынша гендерлік теңсіздік Қазақстанның АДИ-ін соңғы жылдары бар-жоғы төрт-алты мың пунктке төмендетуге алып келеді, бұл басқа елдердің арасында еліміздің адам дамуының деңгейі бойынша бір-екі орынға төмен жылжуымен салыстыруға келеді.

Тұрғындардың қайыршылық (кедейлік) индексі (ТҚИ, ТКИ)

Жекелеген елдердің әлеуметтік-экономикалық жағдайына  байланысты халықтың кедейлігінің 
көрсеткішінің индексінде әртүрлі іріктелуі жүзеге асырылуы мүмкін. Дамушы елдерге (ТҚИ-1) ұсынылған 1997 жылғы Адамның дамуы туралы дүниежүзілік баяндамада ТҚИ-да адам өмірінің 
барлық үш аспектісі көрсетілген, олар қазірдіңөзінде АДИ-де көрініс тапқан – ұзақ өмір сүру, білім, 
өмірдің баламалы деңгейі.

Қазақстанның өңірлері бойынша АДИ 
 

АДИ-ды пайдалану оны кішірейту арқылы жақсаруы мүмкін. Елдің жалпы индексі адамдардың әртүрлі топтары елдің ішінде, мейлі айырмашылық өңірлерге, жынысқа немесе жердің тұрпатына 
(қалалық немесе ауылдық) байланысты болсын адам дамуының әртүрлі деңгейіне ие бола алатын сол фактіні жасыра алады.

Халықтың  ресурстарға қол жеткізуін неғұрлым объективті көрсеткен көрсеткішті  таңдау өңірлер бойынша АДИ-ды есептеу  кезінде негізгі проблема болып  табылады. Ел деңгейінде БҰҰДБ әдіснамасына сәйкес мұндай көрсеткіш ретінде  жан басына ЖІӨ қабылданды. Өңірлер бойынша өндірістік әдіспен есептелген жалпы өңірлік өнім (ЖӨӨ) осы көрсеткіштің аналогы болып табылады. Осы көрсеткішті АДИ-ды есептеу кезінде пайдалану өңірлер бойынша АДИ-ды есептеу әдіснамасының ең осал жері болып табылады. Экспортқа бағдарланған салалардың өндірістегі ЖӨӨ-нің жоғары үлес салмағы өңір халқының алдамшы экономикалық әл-ауқатының көрінісін жасайды.

Лайықты тұрмыс деңгейін қамтамасыз ететін ресурстарға  қол жеткізуді сипаттайтын көрсеткіш  есебінде халықтың жан басына шаққанда ЖӨӨ-ні пайдалану сынын ескере отырып, адамның дамуы туралы ұлттық есептер үшін өңірлік тұрғыда деректер дайындау және АДИ-ды есептеу кезінде осы көрсеткішпен қатар халықтың ақшалай табысының көрсеткіші пайдаланылды.

Республикалық деңгейде халықтың жан басына шаққанда ЖІӨ-нің шамасы мен ақшалай табыстың 1993-2008 жылдары 2,9-4,1 есе өзгеше болғанын атап өту қажет. Бұл үш себепке байланысты.

Біріншіден, үй шаруашылықтарын тексеруден түскен ақшалай табыс оларды кемітіп  көрсетумен байланысты жүйелік қатені қамтиды. Бағалау бойынша үлкен деңгейде кеміту 1999-2008 жылдары мәлімделген ақшалай табыстың төрттен бірінен үштен біріне дейін құрады. Екіншіден, ЖӨӨ халықтың ақшалай табысының төрттен біріне дейін құрайтын заттай нысандағы, сондай-ақ үй шаруашылығында олардың иелері ретінде қолданылатын жеке игілікті бағалау құнын қамтиды. 
Оларға, атап айтқанда, жеке меншік тұрғын үйде тұрудың шартты бағасы жатады. Үшіншіден, ЖӨӨ оны түпкілікті пайдалану тұрғысынан қарағанда тұтынуға ғана емес, қор жинауға да пайдаланылатын 
табысты қамтиды. Бұдан басқа, облыстар бойынша ЖҚҚ сомасы өңірлер бойынша бөлінбейтін ЖІӨ 
ЖҚҚ шамасына маңызды болмайтынын атап өту керек.

Жоғарыда  көрсетілген себептердің салдарынан СҚТ бойынша халықтың жан басына шаққандағы ақшалай табысты АҚШ  долларына аудару ресурстарға қол жеткізу бағасын төмендетуге алып келеді. Сондықтан нәтижені республикалық деңгейде үйлестіру мақсатында СҚТ көмегімен АҚШ долларына аударылған халықтың жан басына шаққандағы ақшалай табыс, жан басына ақшалай табысқа жан басына ЖІӨ қатынасын білдіретін коэффициентке көбейтіледі. Бұл коэффициент халықтың жан басына ақшалай табысты түзету үшін және өңірлер бойынша пайдаланылады. Нәтижесінде орташа республикалық деңгеймен өңірлердің халқының ақшалай табысының ара салмағы сақталады.

Адам  дамуы туралы 2010 жылға арналған баяндама «Халықтың нақты байлығы: адамның даму жолдары»

05.11.2010  

"Былтырғы  есеппен салыстырғанда (82-орын) Қазақстан  16 баспалдаққа көтерілді. Бұл жерде құрастырушылар кейбір елдер бойынша деректерді таба алмағанын, сондықтан олардың жалпы тізімге енбей қалғанын ескеру керек. Сонымен, егер жалпы тізімде 182 ел болса, қазір олардың саны 169» - деп атап өтті ҚР Статистика агенттігінің хатшысы, БҰҰДБ адам дамуы жөніндегі ұлттық сарапшысы Юрий Шоқаманов. 
 

"БҰҰДБ пайдаланушылар  үшін өз веб-сайттарының Адамның  дамуына арналған баяндамаға  арналған жаңа нұсқасын ашты(http://hdr.undp.org)., онда жаңа ресурстардың кең  ауқымы, сондай-ақ көрсеткіштер есебінің интерактивтік құралдары мен барлық БҰҰ мүше-елдердің жаңартылған статистикалық бейіні орналастырылған. Осы жаңа құралдарға онлайн режимінде ие бола отырып пайдаланушылардың статистиканы зерттеуге, кесте жасауға және суреттеуге, деректер кестесін жасауға, көбейтуге және ең жаңа халықаралық-салыстырыла тексерілген статистиканың негізінде ел бейіні бойынша табысқа, денсаулыққа, білімге және дамудың басқа салаларына қатысты іздестіруді жүзеге асыруға мүмкіндіктері бар» - дейді Қазақстандағы БҰҰДБ Тиімді басқару және аймақтық даму департаментінің басшысы Айнұр Баймырза.

2010 баяндамасының  басты құндылығы соңғы 40 жыл  үшін адам дамуының негізгі  құраушысына қатысты үрдісті  жүйелі бағалаудан тұрады. Біз  маңызды прогресті көріп отырмыз,  бірақ, бұл тарихтың барлық  элементтері позитивті емес. Зерттеу  нәтижелері оның пайда болған уақытынан бергі баяндаманың мынадай екі даулы басты тармақтарын растайды: адам дамуы экономикалық өсуден ерекшеленеді және маңызды қол жеткізілімдер тіпті жылдам өсусіз ақ болуы мүмкін.

Сондай-ақ біз, теңсіздікті, гендерлік әділдікті және кедейлікті ескере отырып әл-ауқаттың көп жақты аспектілерін қамтуға мүмкіндік беретін үш жаңа индекс ұсынып отырмыз. Олар зерттеу әдістеріндегі және деректердің қол жеткізіліміндегі прогресті көрсетеді.

НӘТИЖЕЛЕР

Қазақстанның 2010 жыл үшін адам дамуының индексі (АДИ) 0.714 тең (адам әлеуетінің дамуы жоғары деңгейдегі елдер санаты), бұл елді адамның даму деңгейі бойынша 169 елдің ішінен 66 орынға қояды.

АДИ, кейбір индикаторлар-компоненттер саяси өзгеріске жауап ретінде  бірден өзгермейтіндіктен, уақыттың қысқа кезеңі үшін адам дамуының прогресін бағалауға арналмаған. Орта білімнің жылдардың білім берудің орташа санымен және туған кездегі өмірдің орташа жыл санымен де сол сияқты. Бірақ АДИ прогресін ортамерзімдік және ұзақ мерзімдік перспективаларда қайта қарау өте маңызды 1990 және 2010 жылдар кезеңі үшін Қазақстан АДИ жылына 0.650 дан бастап 0.714 дейін, 10 % немесе орташа алғанда 0.5% өсті.

Төмендегі кесте  Қазақстанның әрбір индикаторы бойынша  прогресті көрсетеді. 1990 – 2010 ж.ж. туылған  кездегі күтілетін өмір сүру ұзақтығы 1 жылға дейін төмендеді, сол уақытта оқытудың орташа жыл саны 3 жылға артты және күтілетін оқыту жылдарының саны 3 ІЖӨ жылға ұлғайды. Жан басына шаққандағы Қазақстанның ІЖӨ 33% өсті.