Развитие теории фирмы в экономической науке

33. Палітычны крызіс  Рэчы Паспалітай  і спробы сацыяльна-палітычных  рэформ у 60-90 гг. 18ст.

Прычыны падзелау Рэчы Паспалітай заключаліся, перш за усё, ва унутрыпалітычным становішчы самой дхяржавы. Яно характарызавалася  як палітычны крызіс, або бязладдзе. Гэты стан быу вынікам злоужывання  шляхецкімі вольнасцямі. На пасяджэннях  сойма яшчэ с другой паловы 16ст. дзейнічала права “ліберуем вета” (ад лаціескага “не дазваляю”). Згодна з ім, калі хоць адзін дэпутат сойма выступай супраць, то рашэнне не прымалася, а пасяджэнне сойма спынялася. Аднагалоссе было галоунай умовай прыняцця пастановы сойма. У выніку абсалютная большасць соймау была сарвана. Такім чынам, бязладдзю у Рэчы Паспалітай спряла тое, што значная частка шляхты лічыла права “ліберуем вета” сведчаннем сваёй шляхецкай вольнасці і выкарыстоувала яго на практыцы для адхілення (непрыняцця) непажаданных пастаноу.Унутрыпалітычнае становішча ускладнялася знешнепалітычнымі абставінамі, звязанымі у пачатку 18ст. з баявымі дзеяннямі у гады Пауночнай ваййны. Рэч Паспалітая стала “заезным дваром” і карчмой для іншаземных войскау. Такое становішча дазваляла суседнім дзяржавам умешвацца ва унутранныя справы Рэчы Паспалітай. Такім чынам, палітычная анархія (бязладдзе) унутры краіны, адсутнасць моцнай цэнтральнай улады у асобе караля (яго пасада была выбарнай і цалкам залежала ад вольнасцей магнатай і шляхты), а таксама умяшанне ва унутранныя справы з боку суседніх дзяржау прывялі да тэрытарыяльных паддзелау Рэчы Паспалітай.  З другой паловы 18ст. быу здзейснены цэлы шэраг рэформау, накіраванных на узмацненне Рэчы Паспалітай. У эканамічнай галіне пэуны поспех мелі рэформы А. Тызенгауза, дзякуючы якім пачала замацоувацца такая форма прамысловай вытворчасці, як мануфактура. У галіне асветы пачаткам рэформы стала дзейнасць Адукацыйнай камісіі, арганізаванай у 1773г., па адкрыцці школ сярэдняй ступені. У палітычнай галіне права “ліберуем вета” было часткова абмежавана (канчаткова адменена толькі у 1791г.). Спробы абмежаваць уладу магнатау прывялі да праяу нездаволенасці з іх боку. Міжусобная барацьба магнатау ускладнілілася нездаволенасцю шматлікай шляхты каталіцкага веравызнання, якая была ураунавана у павах з некатолікамі – праваслаунымі і пратэстантамі, якіх называлі дысідэнтамі. Супярэчнасці паміж католікамі і некатолікамі выкарысталі суседнія дзяржавы.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

34. Падзелы Рэчы Папалітай.  Паустанне пад  кірауніцтвам Т.  Касцюшкі.

У 1772г. у Пецярбургу быу падпісаны дакумент аб першым падзеле Рэчы Паспалітай паміж Расійскай імперыяй, Прусіяй  і Аустрыяй. Да Расіі адышла Усходняя Беларусь. Спробай выратаваць дзяржаву ад распаду стала абвяшчэнне соймам 3 мая 1791 г. Канстытуцыі Рэчы Паспалітай – другой па  ліку у свеце пасля Канстытуцыі ЗША 1787г. і першай у Еуропе. Кастытуцыя ліквідавала падзел Рэчы Паспалітай на Польшу і ВКЛ, абвясціла агуьную дзяржаву з адзіным урадам, агульным войскам і фінансамі. Хатя Канстытуцыя заклала аснову для вывядзення Рэчы Паспалітай з крызісу, аднак час на рэфармаванне дзяржавы быу ужо страчаны. У 1793г. 100-тысячнае расійскае войска, аказваючы дапамогу прадстаунікам шляхецкага саслоуя – некатолікам, перайшло мяжу Рэчы Паспалітай, што азначала яе другі падзел. Пад уладу расійскай імператрыцы Кацярыны 2 адышла цэнтральная частка беларускіх зямель. Спробай захаваць суверэннасць (самастойнасць, незалежнасць) Рэчы Паспалітай у межах 1772г. (да першага падзелу) стала паустанне 1794г. на чале з ураджэнцам Беларусі Тадэвушам Касцюшкам (1746-1817). Паустанне адбывалася пад лозунгам “Вольнасць, цэласнасць, незалежнасць”, які нагадвау лозунг Вялікай Французкай буржуазнай рэвалюцыі “Вольнасць, роунасць, братэрства”. У 1795г. было падпісана пагадненне аб трэцім, канчатковым падзеле Рэчы Паспалітай паміж Расіяй, Аустрыяй, Прусіяй. Да Расіі адышлі заходне-беларускі землі. Станіслау Аугуст Панятоускі адрокся ад прастола. Рэч Паспалітая спыніла сваё існаванне. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

36. Асноуныя мерапрыемствы  расійскага самадзяржауя  у Беларусі у  канцы 13-пачатку 19ст. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

41. Аграрная рэформа  1861г. і асаблівасці  яе ажыцяулення  у Беларусі.

У выніку аграрнай рэформы 1861г. памешчыкі на тэрыторыі Беларусі трымалі у  сваей уласці больш за палову усіх зямель (прыкладна у 2 разы больш, чым  у іншых губернях еурапейскай  часткі Расіі). Сялянскія надзелы  у Беларусі складалі толькі 1/3 усей зямлі. Гаспадарка большасці сялян  – беднякоу і сераднякоу (тых, што  мелі каня, буйную рагатую жывелу) –  мела нізкую ураджайнасць, вялася на аснове тохполля. Разам з тым рэформа  садзейнічала развіццю капіталістычных  адносін у сельскай гаспадарцы. Сяляне, якія атрылівалі асабістую вольнасць, станавіліся вольнаёмнай рабочай  сілай. Многія гаспадаркі, якія выкарыстоувалі наёмную працу, набывалі прадпрымальніцкі характар. Вынікам аграрнай рэформы 1861г. стала развіцце краіны па шляху мадэрнізацыі, звязанай з паступовым пераходам ад феадальнага да буржуазнага грамадства. Разамз тым шлях развіцця капіталістычных адносін у сельскай гспадарцы быу дастаткова марудным і супярэчлівым з прычыны захавання феадальных перажыткау і, у першую чаргу, памешчыцкай уласнасці на зямлю. Не быу выкарыстаны альтэрнатыуны шлях развіцця, звязаны з увяддзеннем уласці на зямлю тых, хто яе непасрэдна апрацоувау, г.зн. сялян. Сяляне, атрымаушы асабістую вольнасць, не атрымалі зямлі, што пазбавіла іх матэрыяльнай зацікауленасці у выніках сваей працы. Прыкладам эфектыунага развіцця капіталізму у сельскай гаспадарцы стала у той час фермерская гаспадарка у ЗША, дзе фермер, які зяуляуся уласнікам зямельнага надзелу, сам распараджауся вынікамі сваей працы і быу зацікаулены у іх паляпшэнні. Трэба улічваць, што ЗША усваім развіцці мінулі феадальны этап і ім не прыходзілася пераадольваць феадальныя перажыткі.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

52. Лютауская рэвалюцыя  у Беларусі

Пачатак Лютаускай рэвалюцыі паклалі  масавыя выступленні рабочых  у Петраградзе. На іх бок сталі  пераходзіць салдаты. 2 сакавіка 1917г. цар Мікалай 2 адрокся ад прастола. Царскае самадзяржауе было звергнута. Адносна легкая перамога рэвалюцыі  была абумоулена тым, што армія ператварылася  з апоры самадзяржауя у саюзніка пралетарыяту. На Беларусі ыу ліквідаваны стары дзярауны апарат. Стваравліся новыя органы буржуазнай улады. У Петраградзе яны былі прадстаулены Часовым урадам. Свае паунамоцтвы яго міністры ажыццяулялі да склікання Устаноучага сходу  -найвышэйшага дэмакратычнага абранага органа улады Расіі (парламента). У Расіі узнікла своеасаблівае становішча, якое атрымала назву двоеуладдзе: з аднаго боку – рэвалюцыйна-дэмакратычная  улада пралетарыяту і сялянства у выглядзе Саветау, а з другога боку – улада буржуазіі у выглядзе “грамадскіх камітэтау парадку”. Своеасаблівасцю палітычнага становішча стала падтрымка Саветамі дзейнасці камітэтау. Праваднікамі такой палітыкі сталі меншавікі і эсэры, якія у той час у Саветах было больш. Падобнае становішча, якое характарызуецца як двоеуладдзе, узнікла у арміях Заходняга фронту, што размяшчаліся на тэрыторыі Беларусі. Часовы урад і вайскавое камандаванне імкнулісчя захаваць бяздольнасць войска.Для Беларусі, тэрыторыя якой у час першай сусветнай вайны, вобразна кажучы, выконвала ролю “вайсковай стаянкі”, важнае значэнне меу працэс дэмакратызацыі арміі. Пасля перамогі Лютаускай рэвалюцыі у ліку іншых дэмакратычных партый аднавіла сваю палітычную дзейнасць Беларуская сацыялістычная грамада. У сакавіку 1917г. у Мінску адбыуся зезд прадстаунікоу беларускіх нацыянальных арганізацый. Па нацыянальным пытанні зезд выказауся за дяржауа-тэрытарыяльную аутаномію Беларасі у складзе Расійскай дэмакратычнай рэспублікі. Вышэйшым оргагам мясцовай улады паввінна была стаць Беларуская краевая рада. Да выбарау Рады зезд абвясціу сябе вышэйшай краевай уладай, а сваім выканаучым органам – Беларускі нацыянальны камітэт.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

53. Кастрычніцкая рэвалюцыя  і усталяванне  савецкай улады  у Беларуси 

25 кастрычніка  1917г. у Петраградзе адбылося  узброенае паустанне, арганізаванае  бальшавіцкай партыяй. У выніку  быу звергнуты Часовы урад  и улада перайшла у рукі  Саветау рабочых і саладацкіх  дэпутатау. 26 кастрычніка на другі  Усерасійскім зездзе Саветау  была абвешчана савецкая улада,  прыняты Дэкрэты(законы) аб міры  і зямлі. У іх абвяшчалася  аб неадкладных перагаворах з  мэтай забеспячэння дэмакратычнага  міру без анексій і кантрыбуцій,  адмена прыватнай уласці на  зямлю і передача усіх прыватных  і царкоуных зямель Саветам  Сялянскіх дэпутатау. Па сутнасці, гэта была нацыяналізацыя зямлі – перадача яе у рукі органау новай дзяржаунай улады – Саветау. 2 лістапада 1917г. была апублікавана “Дэкларацыя правоу народау Рассіі”, у якой абвяшчалася права кожнага на самавызначэнне. Мінскі гарадскі савет 25 кастрычніка атрымау па тэлеграфе звесткі аб рэвалюцыйных падзеях у Петраградзе. Ён спыніу дзейнасць мясцовых органау улады, якія падпарадкоуваліся Часоваму ураду, і абвясціу сябе уладай у Мінску. Непасрэднае кірауніцтва пераходам улады да Саветау ажыццяуляу створаны бальшавікамі ваенна-рэвалюцыйны камітэт Захлдняй вобласці і фронту, які абапірауся на салдат. Яго узначальвалі вядомыя бальшавікі К.Ландар, А. Мясіикоу. Супраць новай улады выступілі меньшавікі і эсэры, а таксама бундауцы. У Мінску яны стварылі “Камітэт выратавання рэвалюцыі”, які паспрабавау узяць уладу у свае рукі. Бальшавікі, выкарыстоуваючы падтрымку войскау Заходняга фронту, пераадолелі супраціуленне сваіх палітычных сапернікау і усталявалі кантроль над часткай тэрыторыі Беларусі, якая не была захопленна нямецкімі войскамі. Пасля Петраграда і Масквы трэцім цэтрам, дзе вырашауся поспех пераходу улады да Саветау, стау Магілеу. Тут знаходзілася Сіаука Вярхоунага галоунакамандуючага на чале з генералам М. Духонніным, якая пасля звяржэння Часавога урада узначаліла барацьбу з бальшавікамі. Стаука была ліквідавана вайсковымі часткамі, настроеннымі па-бальшавіцку. Хутка і бяскроуна адбыуся пераход улады у арміях Заходняга фронту. Многія салдаты ускладалі надзеі на тое, што бальшавікі створаць аднародны сацыялістычны ураад з прадстаунікоу усіх сацыялістычных партый і забяспечаць скліканне Устаноучага сходу. Аднак Устаноучы сход, скліканы у студзені 1918г. У Петраградзе, быу разагнаны бальшавікамі, бо ён не прызнау улады Саветау. Пасля кастрычніцкіх падзей пачалося фарміраванне новай ссістэмы органау улады. У лістападзе 1917 г. былі створаны Абласны выканаучы Камітэт Заходняй вобласці і фронту як вышэйшы орган савецкай улады на тэрыторыі Беларусі. У лютым 1918г. завяршылася устанауленне улады Саветау у Белаарусі.