Экономиканы реттеудің қаржылық механизімі

Тақырып: Экономиканы реттеудің  қаржылық механизімі

Жоспар

.

	Экономиканы реттеудің қаржылық механизімінің  теориялық негіздері
	Экономиканы реттеудің қаржылық механизімінің  ұғымы мен сипаттамалары
1.2	Фискалды саясат және қаржылық бюджет формалары.
1.3	Шет елдің экономиканы реттеудегі қаржылық механизімі
	ҚР экономиканы реттеудегі қаржылық механизімнің ерекшеліктері
	ҚР қаржы жүйесіне анализ жасау
2.2	Мемлекеттк бюджет және фискалдық  саясаттарының ҚР тиімділігі
2.3	ҚР қаржы механизімінде туындаған  мәселелерді қарастыру
3.	ҚР экономикасын реттеудегі қаржылық механизімдерді жетілдіру жолдарын қарастыру және даму перспективаларын анықтау.

 

 

2/ ҚР экономиканы  реттеудегі қаржылық механизімнің  ерекшеліктері

 

2/2 ҚР қаржы жүйесіне  анализ жасау

 

ҚР қаржы жүйесін құраушы  екі басты бағыттарды атап кеткен жөн, олар мемлекеттік бюджет және салық  немемсе фискалды саясат. Бұл екі  элемент ҚР қаржы жүйесінің негізгі  қозғаушылары болып табылады, өйткені  елдегі бүкіл қаржылық айналымдар осы  екі саясат қарсаңынан өтеді. 

Мемлекеттік қаржы статистикасының  ақпараттық базасы Қазақстан Республикасының  Қаржы министрлігі табыстайтын  мемлекеттік, республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуы жөніндегі  есептер негізінде құралған.

Қазақстан Республикасында келесі деңгейдегі бюджеттер бекітіледі, орындалады және дербес болып табылады: республикалық  бюджет; облыстық бюджет, республикалық  маңызы бар қала, астана бюджеті; район (облыстық маңызы бар қала) бюджеті.

 Аналитикалық ақпарат ретінде  өзара өтелетін операцияларды  есепке алмағандағы республикалық  және жергілікті бюджеттерінен,  және район (облыстық маңызы  бар қалалар) бюджеттерін біріктіретін  облыс бюджетінен тұратын   мемлекетік бюджет  пайдаланылады.  Мемлекеттік және облыс бюджеті  бекітілмейді.

Бюджеттердің түсімдері  болып  кірістер, бюджеттік кредиттерді  өтеу, мемлекеттің  қаржылық активтерін сатудан түскен түсімдер, алынған  трансферттер, сонымен қатар мемлекеттік  қарыздар табылады.

Бюджет кірістері – салық  және салықтан тыс түсімдер, негізгі  капиталды сатудан түскен түсімдер және трансферттер түсімдерінің көлемі.

Салықтық түсімдер  –  Қазақстан Республикасының Салықтық кодексімен бекітілген салықтар және басқа да бюджетке міндетті төлемдер.

Салықтық емес түсімдер –  Республикалық және Жергілікті бюджетке түсетін міндетті, қайтарылмайтын  төлемдері және Қазақстан Республикасының  Ұлттық Қорына жіберілетін түсімдер, байланысты гранттар және бюджетке қайтарымсыз  түрде түсетін қаражаттар.

Негізгі капиталды сатудан  түскен түсімдер – мемлекеттік мекемелер  иеленетін мемлекеттік меншікті сатудан, мемлекеттік материалды резервтерді  сатудан, Қазақстан Республикасының  заңдарымен немесе басқа халықаралық  келісім-шарттармен қарастырылған  жеке меншікке, тұрақты және уақытша  пайдалануға немесе  басқаша өткізілген мемлекеттік меншіктегі жер учаскілерін  сатудан, мемлекетттің иелігіндегі  материалды емес активтерді сатудан  түскен түсімдер.

Трансферттердің түсімдері  – бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, Қазақстан Республикасының Ұлттық Қорынан  бюджетке түсетін трансферттер түсімдері.

 Бюджеттік кредиттерді  өтеу – кредиттік келісімге  және Қазақстан Республикасының  заңдарына сәйкес  карыз алушының  бюджеттік кредит бойынша негізгі  қарызды өтеуі. 

Мемлекеттің қаржылық активтерін сатудан  түсетін түсімдер – заңды  тұлғалардың, соның ішінде мемлекеттік  меншіктегі халықаралық ұйымдардың, мүліктік кешен түріндегі мемлекеттік  мекемелер мен мемлекеттік кәсіпорындардың  қатысу үлестерін, құнды қағаздарын және мемлекеттік кәсіпорындардың  оперативті басқаруында немесе шаруашылық жүргізуіндегі тағы да басқа мемлекеттік  мүлікті сатудан түскен  операцияларға  байланысты бюджетке түсетін түсімдер.

Бюджет шығыстары болып  шығындар, бюджеттік кредиттер, қаржылық активтерді сатып алу, қарыздар  бойынша негізгі қарызды өтеу табылады.

Бюджет шығындары болып  қайтарымсыз негізде бөлінетін  бюджеттік қаражаттар табылады. Бюджеттік  кредиттер – бюджеттен қайтарымды, жедел және ақылы негізде бөлінетін  қаражат.

Қаржылық активтерді сатып  алу – заңды тұлғалардың, соның  ішінде халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерін, құнды қағаздарын мемлекеттік  меншікке сатып алу бойынша операцияларға  байланысты бюджет шығыстары.

Бюджет дефициті (профициті) кiрiстер мен шығындар, таза бюджеттiк кредиттеу  және қаржы активтерiмен операциялар  бойынша сальдо арасындағы

айырмаға тең.

Терiс белгiсiмен алынған шама - бюджет  тапшылығы, оң белгiмен алынғаны - бюджет профицитi болып табылады.

Бюджет дефицитін қаржыландыру – бюджет дефицитін қарызға алу  және бюджеттік қаражаттар қалдықтары есебінен жабуды қамтамасыз ету.

Бюджет профицитін пайдалану –  бюджет  профицитін, қарыз қаражаттарын, қарыздар бойынша негізгі қарызды  өтеуге арналған бюджеттік қаражаттар  қалдықтарын жұмсау.

 

Мемлекеттік бюджет құрылымы 2011 жыл.

 

 

 

 

 

 

 

Мемлекеттік бюджет  2010 жыл

 

Атауы	Кассалық орындаулар
I. Кірістер	4 299 132,2
Салықтық түсімдер	2 934 080,7
Салықтан тыс түсімдер түсімдер	104 398,2
Негізгі капиталды сатудан  түскен түсім	60 653,3
Трансферттер түсімдері	1 200 000,0
Ii. Шығындар	4 457 164,6
Жалпы сипаттағы мемлекеттік  қызметтер	224 944,3
Қорғаныс	221 345,1
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік, құқықтық, сот, қылмыстық-атқару қызметі	368 776,3
Білім беру	755 294,8
Денсаулық сақтау	551 325,7
Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамтамасыз ету	905 272,7
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық	334 154,8
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік	227 564,3
Отын-энергетикалық кешен Және жер қойнауын пайдалану	79 720,0
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын  табиғат аумақтары, қоршаған ортаны Және жануарлар әлемін қорғау, жер қатынастары	207 073,8
Өнеркәсіп; сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі	28 236,0
Көлік және коммуникация	390 669,5
Өзгелер	68 170,4
Борышқа қызмет көрсету	94 616,8
III. Таза бюджеттік кредит беру	22 189,2
Бюджеттік кредиттер	110 814,4
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық	5 700,0
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын  табиғат аумақтары, қоршаған ортаны Және жануарлар әлемін қорғау, жер қатынастары	83 069,8
Өзгелері	22 044,6
Бюджеттік кредиттерді өтеу	88 625,2
Iv. Қаржылық активтермен болатын операциялар бойынша сальдо	347 042,7
Қаржылық активтерді сатып  алу	348 071,9
Мемлекеттік қаржылық активтерін сатудан түскен түсімдер	1 029,2
V. Бюджет тапшылығы (профициті)і	-527 264,2
Vi. Бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитті қолдану)	527 264,2

 

 

Мемлекеттік бюджет 2011 жыл

 

Атауы	Кассалық орындалу
I. Кірістер	5 370 826,0
Салықтық түсімдер	3 982 338,0
Салықтан тыс түсімдер  түсімдер	138 596,6
Негізгі капиталды сатудан  түскен түсім	49 891,5
Трансферттер түсімдері	1 200 000,0
Ii. Шығындар	5 423 234,6
Жалпы сипаттағы мемлекеттік  қызметтер	296 481,2
Қорғаныс	264 503,3
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік, құқықтық, сот, қылмыстық-атқару қызметі	448 495,3
Білім беру	986 773,4
Денсаулық сақтау	626 309,9
Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамтамасыз ету	1 133 573,0
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық	389 238,2
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік	201 639,6
Отын-энергетикалық кешен Және жер қойнауын пайдалану	112 490,7
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын  табиғат аумақтары, қоршаған ортаны Және жануарлар әлемін қорғау, жер қатынастары	270 763,4
Өнеркәсіп; сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі	24 816,7
Көлік және коммуникация	449 210,7
Өзгелер	97 263,9
Борышқа қызмет көрсету	121 675,2
III. Таза бюджеттік кредит беру	69 072,2
Бюджеттік кредиттер	141 183,0
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық	2 700,0
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын  табиғат аумақтары, қоршаған ортаны және жануарлар әлемін қорғау, жер қатынастары	83 889,0
Өзгелері	51 006,3
Бюджеттік кредиттерді өтеу	72 110,7
IV. Қаржылық активтермен болатын операциялар бойынша сальдо	447 117,2
Қаржылық активтерді сатып  алу	448 805,7
Мемлекеттік қаржылық активтерін сатудан түскен түсімдер	1 688,5
V. Бюджет тапшылығы (профициті)	-568 598,0
VI. Бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитті қолдану)	568 598,0

 

 Қазақстан Республикасының  2010 - 2011 жылдар аралығындағы мемлекеттік  бюджет динамикасы. (шығындар мен  кірістер) (млн. теңге)

 

 

 

Бұл диаграмма бойынша қорытынды  жасайтын болсақ Қазақстан Республика бюджетінің өсіп келе жатқанына –  көз аңғартуға болады, яғни 2010 жылы мемлекеттік  бюджет 4 299 132,2 млн.теңгені құраса 2011жыл бойынша   5 370 826,0 млн. теңгені құрап 1071693,8 млн. теңгеге өскен болатын.  Өкінішке орай кірістердің артыумен қатар шығындардың да артуы байқалады 2010 жылы мемлекеттік шығында 4 457 164,6 млн. теңгені құраса,  2011 жылы  5 423 234,6 млн. теңгені құраған болатын, яғни  966070 млн. теңгеге артқан.  Ал бюджет тапшылығы -527 264,2 млн. теңгеден -568 598,0 млн. теңгеге дейін төмендеп кеткен болатын.

 

Ал енді 2010 – 2011жылдар  аралығындағы ҚР республикалық бюджетін қарастырайық.   (млн. теңге)

 

Бұл диаграмма бойынша да шығындар мен кірістердің 2011 жылы едәуір өскенің  аңғаруға болады.

 

Ал енді ел бюджетінің ауқымды бөлігін  құрайтын салық немесе фискалды саясатына  назар аударып 2011 жылғы Мемлекеттік  бюджеттің салықтық түсімдерінің құрылымын  қарастырып өтейік.

 

 

2/2 Мемлекеттік бюджет  және фискалдық саясаттарының  ҚР тиімділігі

 

 

2010 жылы бюджеттің кіріс  бөлігін нығайту жөнінде үлкен  жұмыс жасалды. Салық кодексіне  бірқатар ставкаларды сақтау  жөнінде өзгерістер енгізілді,  ынталандырушы шаралар көзделді, темекі бойынша акциздік саясат  анықталды. Мұнайға экспорттық  кеден бажы енгізілді, Кеден  одағының импорттық баждарын  бөлу тетігі әзірленді және  ойдағыдай енгізілді және тұтастай  алғанда салықтар мен кедендік  төлемдерді төлеу тәртібі күшейтілді. АЭА үшін жеңілдіктер және  құрылымдау үшін банктердің провизиялары  бойынша шешімдерді іске асыру  алдымызда тұр. Салық саясаты  және тиісінше әкімшілік жүргізу  саласындағы жасалған таңдау  табыстылығын халықаралық сарапшылар  да растады, мәселен Дүниежүзілік  банктің «Doing Business-2011» рейтингінде  «Салық салу» индикаторы бойынша  өткен жылмен салыстырғанда Қазақстан  14 позицияға көтерілді және 183 елдің  арасында – ТМД елдерінің арасында  ең жоғары орын – 39 орынды  алып отыр. Бұл бағыттағы жұмыс,  оның ішінде салық есептілігін  қысқарту және әкімшілік жүргізуді  одан әрі жақсарту бойынша  да жалғасын табатын болады.

Мемлекеттік бюджеттің  түсімдері (қарыздардың түсімін  есепке алмағанда) 1 желтоқсанға  3 826,9 млрд.теңгені немесе 100,7%-ды құрады, республикалық бюджеттің түсімдері 3 230,3 млрд.теңгені немесе 100,2%-ды құрады, бұл ретте 2010 жылдың қорытындысы бойынша кірістерді 104,1%-ға атқару күтіліп отыр,  2009 жылмен салыстырғанда республикалық бюджетке кірістер 777,5 млрд. теңгеге көп түседі, бұл қалыптасып отырған экономикалық өсіммен келісіледі.