Қазақстан республикасының «2030» стратегиялық даму бағдарламасы

Екіншісі. Мемлекет қүрылысы мен реформаларды жүргізудің ауыр процестерін  шетелдік мемлекетгер мен донорлық ұйымдар тарапынан қолдау бізге  қосымша мүмкіндіктер береді. Бүл  тұрғыда көптеген елдердіқ бізге қарағанда оншалықты жолы болмады. Осы фактор, әсіресе өтпелі кезеңнің бастапқы кезеңдерінде өте маңызды, өйткені бізге сырттың қаржы ресурстары мен білім-білігі қажет.

Үшіншісі. Ауқымдану және ғылыми-техникалық прогресс процесі, әсіресе  жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың дамуы біздің аумақты, әрі аз қоныстанған еліміз үшін бірегей мүмкіндіктер ұсынады. Алайда біздің осы процестермен қатар адымдайтынымызға ешкім кепілдік бере алмайды. Демек, осы технологияларды ұғыну, олардың біздің қоғамымызға толық кіруіне қол жеткізу, ғылыми-техникалық кадрларды қолдау маңызды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ «2030» ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ

 

2.1 Қазақстанның экономикалық өсу мүкіндігі

 

Қазақстан экономикасының өсуі үшін негізгі басымдықтың бірі болып саналатын экономикалық өсу  маңызды орын алып даму стратегиясының негізгі жеті басымдығының ішіндегі бүгін де ертең де өз мәнін жоймайтын  бағдарламалардың бірі болып саналады. Экономиканың өсуі шетел инвестицияларының деңгейінің жоғары немесе төмен болуынан, шағын-орта бизнестің барлық жерде қолдау табуынан негізделіп, отандық жеке меншік секторын дамыту мен бірге дамыған нарықтық экономикаға негіздеу.

Қазақстанның ұзақ мерзімді болжауында пайда болатын жағдайларға тез қалыптасуға қабілеті бар шағын және орта кәсіпорындарында ЖІӨ-нің (жалпы ішкі өнім) 40-50 пайызын өндірілуі қажет.

Экономикалық өсуге  қол жеткізу үшін экономикалық саясаттың  келесідей он негізгі қағидаларын  сақтау керек:

1) Мемлекеттің экономикаға араласуының шектеулі болуы. Мемлекеттің міндетті шағын және орта бизнесті белсенді қолдай отырып,нарықтық ережелерді құру оларды сақтауды қамтамасыз ету. Бірақ та, өтпелі кезеңде, нарық әлі дами қоймағандықтанмемлекеттің экономикаға араласуының рөлі қажетті деңгейде болған жөн. Сондықтан жақын келешекте мемлекет нарықтық қатынастардың құқықтық және нормативтік базасын құруға, монополияға қарсы күресуде сенімді шаралар жүргізуге, инфроқұрылымды дамытуды қамтамасыз етуге белсенді қатысқаны тиімді саналады.

2) Инфляцияны, бюджет тапшылығын төмендету жолымен, Ұлттық валюта жағдайын және қорланудың жоғарғы нормасы негізінде макроэкономиканы тұрақтандыру.

3) Бағаны нарықтандыру, бұл Қазақстанда қазіргі күнде аяқталған процестер қатарына жатқызылады.

4) Жеке меншік институттарын жерге деген құқықтың, сондай-ақ меншік құқықтарын және келісім-шарттардың орындалуын қорғайтын заң жүйесін құрудың есебінен нығайту.

5) Кәсіпорынды жекешелендіру. Бұл процесте қазіргі күнде негізінен аяқталған болып есептеледі. Бірақ та, енді акциялардың айналымы процесін дәл реттеу және стратегиялық сипаттағы кәсіпорындарда акциялардың мемлекеттік пакеттерін орынды және тиімді пайдалану қажет.

6) Ашық экономика және еркін сауда құру. Бұл жағдайда, біздің ұлттық қарызымызды қамтамасыз ету жас әрі әлсіз екендігін ескеруіміз қажет, сондықтан оны қорғау және нығайту мемлекеттің негізгі әрі басты міндеттерінің бірі болып табылады.

7) Өзіміздің энергетикалық және өзге де  табиғи ресурстарымызды игеруді жалғастыру. Оның мақсаты — экспорттан экономиканың өрлеуімен қатар елдің саяси тұрақтылығына, сондай-ақ оның ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге жәрдесдесетін жоғары деңгейде табыс алу.

8) Шетел инвестицияларын тиісінше қорғау. Қазақстанға тартылған шетел инвестицияларының көлемі мен сапасы бойынша басты орынға шығуы үшін нақты іс-қимыл мен тиімді шаралар қажет. Шетел инвестициялары негізінентабиғи ресурстарды игеруге, инфрақұрылымды дамытуға, аймақаралық ірі көлік және информациялық орталықтар салуға жұмсалады. Бұл болса өз кезегінде экономикалық өсуді, әлеуметтік өрісті дамытуды, және Қазақстанның халықаралық қоғамдарға интеграциялануын қамтамасыз етеді.

9) Дүниежүзілік тәжірбиеден туындап отырған Қазақстан үшін технологиялық стратегияны қалыптастыру. Бұл қағида еңбекті қажет ететін өндірістен капиталды, технология мен ғылымды қажет ететін өндірістерге бет бұруды көздейді. 

Бірақ та, жақын арада  Қазақстанда мұнай-газ көлемі едәуір өсе түсуде және қазбалар шығаратын  өнеркәсіптің көлемі де арта түсуде. Сондықтан тек шикізатқа бағдарланған ел болып қалмауымыз үшін, жеңіл және тамақ өнеркәсібін, инфрақұрылымды, өңдеу салаларын, машина жасаудың жекелеген шағын салаларын, қызмет көрсету саласын, туризімді дамытуды қолға алу қажет.

10) Өндірісті диверсификациялау. Қазіргі кезде Қазақстандық шикі заттардан басқа өнімдер әлем нарығында бәсекелестікке қабілеттілігі жоқ,  осының нәтижесінде республиканың шикізат құрылымды өндіріске құлдырауда. Сондықтан мемлекет диверсификацияның пәрменді индустриялдық саясатына кірісіп, назарды «макро» деңгейге аударуға тиіс.

Бастапқы нөлдік кезеңде (1998-2000 ж.ж.) экономикалық өсу келесі бағыттарда жүргізілді:

• Қатаң монетарлық саясатты үздіксіз жүргізу. Инфляция деңгейін 1998 жылғы 10 пайыздан, 2000 жылы 5 пайыздан асырмау шаралары көзделді;
• Еліміздің жаппай инвестициялық жағдайын жақсарту үшін заң шығару жетілдірілді;
• Шетел инвестицияларын белсенді тарту, оларды көлемді және нәтижелілігі туралы халыққа баяндап отыру көзделді.

Ал қазіргі күнде  Қазақстан стратегиялық бағдарламаның  бірінші кезеңінде (2001-2010 ж.ж.) тұр. Бұл  кезеңде келесідей мақсаттарды жүзеге асыру көзделген:

• Бес жылдық ауылды дамыту жоспарын белгілеу және ауыл тұрғындарының әлеуметтік жағдайын көтеру;
• Жеке меншіктің, яғни жерге деген жеке меншік проблемасын шешу;
• Тұрғын мәселесін шешу мен кедейлікпен күрес шараларын бекіту;
• Қазақстанда әлеуметтік жағынан жоғары орта топ деңгейін қалыптастыру;
• Зенетақы, жалақы мөлшерін үнемі мемлекеттік бюджетті көтеру арқылы өсіріп отыру;
• Шетел инвестицияларын тиімді пайдалану және өндірістік орындарды көбейту мен қатар экспортқа бәсекелік қабілеттілігі жоғары өнім шығару;
• Дүниежүзілік сауда ұйымына мүшелікке ену.

Соңғы жылдары Қазақстанда  мароэкономикалық тұрақтануы байқалуда. Бұл мемлекеттің бюджетнің тапшылығын қысқарту мен қатал монетарлық саясатты дәйекті жүргізудің арқасында қол жеткізілді.

Егер инфляция шектен тыс асып кетсе, ұлттық валютаның  бағамы экономиканың жалпы жағдайы  мен көзделіп отырған стратегиялық ұмтылыстарға сай келмесе, ал өсім қойылымдары  нақты сектор үшін жоғары болып, оған қол жеткізу мүмкін болмай қалса немесе нақты сипатында теріс болып отырса, алға қойған мақсаттардың іске асу мүмкіндігі тарылады. Қазіргі таңда Қазақстанда инфляция тұрақты деңгейге түсіп, елдің стратегиялық күшті экономикалық ілгері бағытталуына септігін тигізуде. Бұл орайда Қазақстан үшін экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және монетарлық  қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті әлеуметтік саясатқа басты назар аудару қажет.

Жеке меншік институттары жерге деген құқықтың, сондай-ақ меншік құқықтарын және келісім-шарттардың орындалуын қорғайтын заң жүйесін құрудың есебінен нығайту көзделген.

2010 жылға дейінгі бірінші  кезеңде өз мүмкіндіктері мен  бәсекелестік қабілеті тұрғысынан  келешегі бар еңбекті қажет  ететін салаларға көңіл бөлу қажет. Бұл басымдық тәртібімен айтар болсақ — ауыл шаруашылығы, орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, туризм, тұрғын үй құрылысы және инфрақұрылымды жақсарту көзделген. Осы салаларды дамыту арқылы қазақстан экономикасының құрылымдық мәселелері ғана емес, жұмыспен қамту және кедейлікпен күрес мәселелерін де шешуге мүмкіндік береді. Бұлар қазіргі таңдағы ерекше маңызды проблемалардың бірі.

Экономикалық өсудің Қазақстан экономикасы үшін маңызды екені баршамызға белгілі. Қарқынды экономика жағдайы халықтың әлеуметтік мәселелерін қаржыландыруын шешіп, қоғамды жемқорлық пен қымыскерліктен сақтайды . Сондықтан да бұл басымдылық бүгін де, ертең де өз құнын жоймайтын маңызды концепциялардың бірі болып қала береді.

 

 

2.2 Қазақстан Республикасының экономикасын өсірудегі энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалану және шектеулі ресурстар

 

Табиғи ресурстарды  пайдаланудың тиiмдiлiгiн арттыру  мен ұтымдылығын қамтамасыз ету, болашақ ұрпақ үшiн ресурстық әлеуеттi сақтау. Халықтың күтiлiп отырған өсуiне және онымен байланысты ресурспен қамтамасыз етiлудiң азаюына байланысты табиғи ресурстардың әлемдiк ауқымдағы шектеулiлiгi 21-ғасырдың ортасына қарай жаһандық сипаттағы проблемаларды туындатуы мүмкiн.

Қазақстан аумақтарының табиғи ресурстарын пайдалану стратегиясы  қазiрдiң өзiнде әзiрленген (пайдаланылатын) ресурстарды (игерудiң қарқынды сипаты) тиiмдi және ұтымды игеру және ресурстарды кейiннен игеру немесе болашақ ұрпақ үшiн сақтау негiздерiн құру қажеттiгiнен шығады.

Бұл туындап отырған  шикiзат базасын кеңейту қажеттiлiгiнен  және тиiстi инфрақұрылымның дайындығынан шыға отырып, табиғи және экологиялық ерекше құндылықты бiлдiретiн аумақтарды болашақта өсiру және сақтап қалу үшiн резервтiк ресурстық аймақтарды бiр мезгiлде қалыптастырумен қатар (қорларды барлау), аумақтарды игерудiң кезеңдiк сипатын болжамдайды.

Табиғи ресурстарды  пайдаланудың аса маңызды шарты  табиғи ортаға экологиялық әсердi азайту болады. Тиiстi табиғи ресурстарды (жер, су, минералдық-шикiзат, рекреациялық) пайдалану және сақтау жөнiндегi тұжырымдамалар, бағдарламалар, iс-шаралар өңiрлер мен елдi кеңiстiктi дамытудың және оның халқын таратып орналастырудың перспективалы схемаларын әзiрлеумен және iске асырумен өзара кешендi байланыста болады.

Қазақстан табиғи ресурстардың, әсіресе энергетика ресурстарының  орасан зор қорына ие.  Шетел қорының потенциялдық құны 9 трилионға долларға бағаланады. Дәстүрлі энергетикалық ресурстардың көздерінен, басқа республикада күн және жол энергиясын пайдалану әлдеқайда тиімді.

Бірақта, алғашқы кезеңде республика өзінің ішкі қажеттілігін қамтамасыз ете алмайды. Оған себеп, қажетті инфрақұрылымның жоқтығы, ал қажетті қатынас жолдардың, құбырлардың жоқтығы, мұнайды және газды сыртқы нарыққа экспорттай алмауы. Бұл өз кезегінде әлеуметтік-экономикалық жоспарлауды орындау үшін табыс табудың мүмкіншілігін күрт төмендетуге алып келді. «Қазақстан 2030» стратегиясының міндеті өнiмдiлiгi жоғары және экологиялық бағдарланған бейiмдi жерді пайдалануды қалыптастыру, жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз ету.

Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында энергетикалық ресурстарды пайдаланудың келесідей бағыттары көзделген.

• Біріншіден, халықаралық технологияны, ноу-хауды және капиталды таратуды жақсарту ұшін басты халықаралық мұнай компаниямен ұзақ серіктестер ұйымдастырылады. Келісіл-шарттарды Қазақстанның мүддесін көздейтін, экологиясын, өз адамдарының жұмыспен қамтылуы мен даярлауын, әлеуметтік міндеттерін шешу көзделген. Қазақстан табиғи ресурстарды пайдалануда үздік әлемдік практикаға сәйкес келетін және Қазақстанның мүдделеріне жауап беретін орнықты келісімдерге мүдделі.
• Екіншіден, мұнай мен газ экспорты үшін құбыр арналарының жүйесін құру. Осының арқасында республика бір серіктестен (Ресей), және бір тұтынушының монополиялық бағасын тәуелді болудан құтылады.
• Үшіншіден, отын ресурстарын пайдалану жөніндегі стратегия әлемдік қауымдастықтың ірі елдерінің мүддесін Қазақстанға, оның әлемдік отын өндіруші ел ретіндегі рөліне бағытталуы. Қазақстанның мұнай-газ бизнесінде АҚШ, Ресей, Қытай, Жапон және Батыс Еуропа мемлекетері қатысады.  Бұл елдер мен компаниялардың біздің республикамыздың тұрақты және тұрлаулы негізінде экспорттауға деген экономикалық мүдделері Қазақстанның тәуелсіз және қарыштап дамуына жәрдемдесетін болады.
• Төртіншіден, шетел инвестицияларын тарту арқылы ішкі энергетика инфрақұрылымын құру мен дамытуды, ішкі қажеттілік пен тәуелсіз бәсекелестік проблемаларын шешу. 
• Бесіншіден, ресурстардан түсетін келешек кірістерді барынша үнемшілдікпен пайдалану және олардың бір бөлігін болашақ ұрпақтар үшін жинақтау.

Қазақстан өзінің стратегиялық ресурстарын қатаң бақылауға алып, үнемшіл болуға әрі қаражатты ұқыпты жұмсап, олардың бір бөлігін жинақтауға негіздеу. Қазақстан Каспий құбыр консорциум (КҚК) 2000 жылы іске қосылды.  Бұдан өзге Жерорта теңізіне Парсы шығанағына, Арал теңізіне және Қытайға шығатын альтернативті құбырларды қаржылау және салу мәселелерін талқылау.

Энергетиканы Қазақстандық өнеркәсіпке, тұрғын үйлерге және халықаралық  нарыққа шығару үшін газ құбырларын салу. Каспий жағасындағы мұнайды, Қарашығанақ газ конденсат кен орнындағы газды барлау, шығару және тасымалдау жөніндегі келісімдерге қол қоюды көздеу.  Рекреациялық ресурстарды ұтымды пайдалану мен сақтауды (қалпына келтiрудi) қамтамасыз ету.

Қазiргi кезеңде қоғамның рекреациялық қажеттiлiгiнiң үнемi өсуi (демалу және денсаулықты қалпына келтiру), сондай-ақ туризмдi экономиканың рекреациялық ресурстарды пайдаланатын дербес саласына айналдыру рекреацияға арналған анағұрлым перспективалық ресурстарды рекреациялық жетiстiктердi бағалау негiзiнде неғұрлым дәл бiрдейлендiрудi талап етедi.

Әлеуеттi рекреациялық ресурстарды  пайдалану бүгiннiң өзiнде табиғи ортаға және ресурстардың өзiнiң жай-күйiне әсер етудiң елеулi факторына айналуда, бұл олардың сақталуы мен ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз ету жөнiнде  шаралар қабылдауды талап етедi.

Ресурстар шектеулігі - колда бар ресурстарды ұтымды және нәтижелі пайдалану қажеттігін ұйғарады. Экономикалык және әлеуметтік дамудың барлык жақтары, жоспар мен болжамның максаты мен талаптары, когамдык өндірістін салалары мен құрылымдарының дамуындагы сандық және сапалык өзгерістер бірімен-бірі тығыз байланыскан көрсеткіштер аркылы беріледі. Көрсеткіштер жүйесі мынадай талаптарға сай болуы керек:

- Эконо.микалык және  әлеуметтік даму процессінің  заңдылықтары мен мұқтаждығын  ескеруі керек.

- Болжам мен жоспардың  максаты мен міндетін жеткілікті  дәрежеде көрсетуі шарт.

- Атаулы негізде яғни  жоспарлардағы көрсеткішті орындаушыны  анық, нақты көрсетуі керек.

 Кешенді негізде,  яғни ұдайы өндіріс пен әлеуметтік  дамудың барлық жақтарын қамтуы  қажет.

 

2.3 Қазақстан халқының әлеуметтік, әл-ауқатын көтеру бағдарламасы

 

Экономикалық ілгерілеу  біздің азаматтарымыздың игілігіне өздігінен кепілдік бере алмайды. Гүлденген экономика жағдайында-ақ өз денсаулығын дұрыс күтпеуінің және қоршаған ортаның ластануы салдарынан науқас адамдардың саны жылдан-жылға өсіп отырғанын көзге елестету қиын емес.