Тұрақты даму концепциясы

1958 жылы Зиминге тұңғыш  рет туризм бойынша КСРО-ның  спорт шебері атағы берілді.

1970 жылы құрылған Туризм  және саяхатшылықтың республикалық  кеңесі туризмнің одан әрі  дамуына әсер етті.

1971 – 75 жылдары Қазақстанда  туризмнің материалдық базасын  нығайып, саяхаттық-туристік ұйымдар  көбейді, жаңа туристік базалар  мен мейманханалар пайдалануға  берілді.

1978 жылы Қазақстанда экскурсия  мен туризмнің респ. кеңесі және 14 облыстық кеңес, 17 туристік база  мен мейманханалар, 26 саяхат, экскурсия  бюролары және шет ел туристеріне  қызмет көрсететін 3 бюро, Алматы, Орал, Шымкент қалаларында туристік  автомоб. базалары құрылды. Туристік базалар мен мейманханалардағы орын саны 7 мыңға жетті.

1988 жылы туризм құрылымында  біршама өзгерістер болды. Жаңадан  туристік экскурсия қауымдастықтары  құрылды. Осы жылдары Қазақстан  туризмінің дамуына Н.И. Самойленко, С.Әбденбаев, Т.Жездібаев, А.Чукреев,  О.Мазбаев, С.Р. Ердәулетов, т.б.  үлкен үлес қосты. Тәуелсіздік  алған Қазақстанда 1991 жылдан туризм  саласы дамудың жаңа сатысына  көшті. 1993 жылы Қазақстан Дүниежүзілік  туризм ұйымына мүше болды.  Осы жылы туризм индустриясын  дамытуға арналған ұлттық бағдарлама  қабылданды.

1997 жылы Қазақстан Республикасының  Ұлы Жібек жолының тарихи орталықтарын  қайта өрлету, түркі тілдес мемлекеттердің  мәдени мұралар сабақтастығын  дамыту тұжырымдамасы, жалпы туризм  дамуының стратегиясы жасалды. 2001 жылы 13 маусымда “Қазақстан Республикасындағы  туристік қызмет туралы” заң  қабылданды. Онда республикадағы  туристік саланы дамытудың бірінші  кезектегі шаралары, туристік қызметті  лицензиялау, т.б. мәселелер тұжырымдалды. Қазақстанның табиғи, тарихи, геосаяси орны туристік нысандарды ұтымды пайдалануға мүмкіншілік береді, сонымен қатар экономиканың басты тармақтарының бірі ретінде дамытуды қажет етеді.

2002 жылы республикада 430 туристік ұйымдар, фирмалар мен әр түрлі бюролар жұмыс істеді. Оларда 6 мың адам, оның ішінде 1500 кәсіптік экскурсия жүргізушілер (гидтер) қызмет көрсетеді. Қазақстанның туристік фирмалары дүние жүзінің 80-ге жуық елімен қарым-қатынас жасайды. Алматы қ-ның 25 фирмасы және 5 облыс орталығы Үндістанға, Түркияға, Біріккен Араб Әмірлігіне, Пәкстанға, Корея Республикасына, Грекияға, Польшаға, т.б. елдерге чартерлік әуе рейстерін жолға қойған.Қазақстанда туризмнің барлық түрлері (танымдық, ойын-сауық, этника, экология, денсаулық сауықтыру, балалар, спорттық, аң аулау, балық аулау, атпен серуендеу), т.б. бойынша жүргізіледі. Бұл үшін Қазақстан аумағы бойынша 700-ден астам саяхаттық маршруттар белгіленген. Оларға Қазақстанда жиынтық сыйымдылығы 33 мың орынды 372 әр түрлі категориялы қонақ үйлер қызмет көрсетеді. Мысалы, Алматы қаласында қонақтарға “Алатау”, “Қазақстан”, “Достық”, “Есік”, “Отырар”, “Астана”, “Анкара”, “Hyatt Regency Almaty”, “Интурист”, т.б. қонақ үйлер сервистік қызмет көрсетеді. Астанада 30 туристік фирма және 25 қонақ үй орналасқан. Олардың ірілері: “Окан – Интерконтиненталь Астана”; “Комформ – Отель Астана”, “Турист”, “Есіл”, “Жібек жолы”, “Алтын дала”, т.б.

  Туризм мамандары Туризм және спорт академиясында, Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетінде, Алматы мемлекеттік университетінде, Қазақ Ұлттық университетінде, “Тұран” университетінде, т.б. жоғары оқу орындарында дайындалады.

Туристік нысандар

  Қазақстандағы туристік ресурстарға – туристік қызмет көрсету нысандарын қамтитын табиғи-климаттық, тарихи, әлеуметтік-мәдени, сауықтыру нысандары, сондай-ақ туристердің рухани қажеттерін қанағаттандыра алатын, олардың күш-жігерін қалпына келтіріп сергітуге жәрдемдесетін өзге де нысандар жатады. Олар мәдени-танымдық, экологиялық, спорттық, әлеуметтік, діни, т.б. туризм түрлеріне бөлінеді.

Қазақстандағы туристік нысандар бірнеше топтарға бөлінеді:

табиғи-рекреациялық

тарихи-археологиялық

тәуеп ету

"Алтынемел тау жоталары"

   Табиғи-рекреациялық нысандарға Солтүстік Қазақстан аймағындағы Көкшетау, Бурабай, Баянауыл, Ерейментау, Шығыс Қазақстан аумағындағы Зайсан, Марқакөл, қазақстандық Алтай, Оңтүстік Қазақстан жеріндегі Батыс, Солтүстік Тянь-Шань, Алтынемел таулары, Жетісу алабы, Батыс Қазақстандағы Үстірт, Мұғалжар, Каспий ойысы, Жайық өңірі, Орталық Қазақстандағы Қарқаралы, Қызыларай, Бектауата, Ұлытау, т.б. табиғи нысандар жатады. Сонымен бірге Алматы облысындағы ұлттық саябақтар мен қорықтардың туризмді дамытуда маңызы зор. Оларға Іле-Алатауы ұлттық саябағы, Түрген-Шамалған өзендері аралығындағы шатқалдар, Түрген, Есік, Талғар, Алматы, Қаскелең, Шамалған елді мекендері жатады. Алтынемел, Көкшетау, Бурабай ұлттық саябақтарында туризмді дамыту мемлекет тарапынан қолдау тауып, дамып келеді. Қазақстан аумағындағы 9 мемлекеттік қорықта да ғылыми-экологиялық туризмді дамытудың алғы шарттары қалыптасқан.

"Қарқаралы  ұлттық паркі"

   Тарихи-археологиялық ескерткіштердің туристік-экскурсиялық сапарлардағы орны ерекше. Археологиялық ескерткіштердің кез-келген нысандары туристік-экскурсия жұмыстарында маңызды орын алады. Соның ішінде Жетісудағы Сақ қорғандары, Талхиз қалашығы, Оңтүстік Қазақстандағы Отырар, Сайрам, Батыс Қазақстандағы Сарайшық, т.б. көне қалалардың орнына туристердің қызығушылығы мол. Археологиялық-тарихи ескерткіштердің қазірге дейін жеткен нысандарының ішінде қорғандар мен мазарлардың маңызы зор. Қола дәуір ескерткіштеріне жартастағы петроглифтерді атауға болады. Оларға әйгілі бірегей ғибадатханалар: Аңырақай тауының Таңбалы сайындағы, Көксу өзеніндегі Ешкіөлмес ғибадатханасы, сондай-ақ Шолақ, Кіндіктас, Баянжүрек тауларындағы тастағы суреттер жатады. Біздің дәуірімізге дейінгі 6 – 3 ғасырлардан қалған сақ қорғандары, Бесшатыр қорымындағы жерлеу камерасы және сақ әскері киімін киген “Алтын адам”, 2001 – 2002 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Қатонқарағай ауданының Бергіел (Берел) қорғанында табылған “Сақ патшайымы” археол туристік нысандарға жатады. Ортағасырлық Түркістан, Отырар, Тұрбай, Құлан, Мерке, Талхиз, Жаркент қалалары, т.б. елді мекендер қазіргі туристік нысандар болып табылады.

"Түркістан  қаласындағы Қожа Ахмет Иасауи  кесенесі"

  Түркістан – қазақ хандығының алғашқы астанасы. Онда Қожа Ахмет Иасауи кесенесі салынған, кесене іші мен айналасына қазақ мемлекетінің негізін қалаған Тәуке, Тәуекел, Жәңгір, Есім, Абылай, Қазыбек би жерленген.Қазақстанда Отырар, Сарайшық, Сайрам, т.б. ортағасырлық көне қалалар туристер үшін тартымды нысандар.

"Арыстан баб кесенесі"

"Айша бибі кесенесі"

"Шымбұлақ тауы"

  Тәуеп ету (діни) туризм нысандары республика аумағында көптеп кездеседі. Оларға түркі әлеміндегі қасиетті Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Иасауи кесенесі, Абаб-Араб мешіті, Гауһар-ана зираты, Әли-Қожа бейіті, т.б. жатады. Адамдар бұл қасиетті жерлерге тәуеп етіп, Аллаға сиыну үшін келеді. Одан басқа Қоғам а. маңында (Отырар ауданы) Арыстан баб кесенесі, Ибраһим-ата бейіті, Қарашаш ана кесенесі, Тұраба ауданыннда – Ысмайыл-ата мазары орналасқан. Жамбыл облысында – Айша бибі кесенесі мен Қарахан кесенесі, Қызылорда облысында – Артық, Айтман кесенелері, Балқаш көлі маңында – Тектау ата, Әуез бақсы, т.б. киелі орындар бар. Қазақ халқының азаттық күресі жолындағы батырларға, қолбасшыларға деген құрмет белгісі мемориалдар мен ескерткіштерде көрсетілді. Бұларға Райымбек пен Қарасай батыр ескерткіштері (Алматы облысы) Қордайдағы (Жамбыл облысы) Өтеген батыр, Ақтөбедегі Есет батыр, Солтүстік Қазақстандағы Ағынтай мен Қарасай ескерткіштері, Астанадағы Қаракерей Қабанбай ескерткіштері, т.б. жатады. Ордабасы мен Аңырақай сағасының жазығы, Ұлытаудағы үш жүздің басын қосқан жер, тарихи орындар ретінде Жошы және Алаша хан кесенелері, Алматыдағы тәуелсіздік монументі, Астанадағы үш би ескерткіштері қастерлі орындар санатында туристік нысандарға қосылады. Қазақ тарихындағы құнды мәдени ескерткіштер қатарына: Қозы Көрпеш – Баян сұлу, Еңлік-Кебек кесенелері, Ш.Уәлиханов, Қ.Мұңайтпасұлы мемориалдары, Сұлтан Бейбарыс, Құрманғазы және Д.Нұрпейісова, Абай, Абылайхан, Әлия мен Мәншүк, А.Иманов, І.Жансүгіров, С.Сейфуллин, М.Әуезов, т.б. көптеген естелік орындар жатады.Республиканың әсем де әдемі жерлерінде бірнеше туристік базалар орналасқан. Оларға Іле Алатауындағы “Шымбұлақ” шаңғы базасы, Павлодар облысы Жасыбай көлі жағасындағы “Баянауыл”, Қарағанды облысындағы таулы-орманды “Қарқаралы”, Шығыс Қазақстан облысындағы Бұқтырма бөгені жағасындағы “Алтай мүйісі”, Орал қаласы Жайық өзені маңындағы “Орал”, Қостанай облысындағы орманды-тоғайлы Наурызым алқабы, Оңтүстік Қазақстан облысы Бадам жазығындағы “Оңтүстік”, Көкшетау таулы аймағындағы “Золотой бор” базалары жатады. Қазақстанда белгілі туристік маңызы бар зоологиялық, ботаникалық қорықтар да жеткілікті. Оларға Алматы қорығы (кешенді), Іле атырауы (зоологиялық), Тарбағатай (зоологиялық), Жалтыркөл (зоологиялық), Ұлытау (зоологиялық), Бетпақдала (зоологиялық), Қарақия-Қаракөл (зоологиялық), Зеренді (зоологиялық) қорықшалары, Шарын каньоны (ландшафты – палеонтолық) және Шарын өзеніндегі “Шетен тоғайы” (ботаникалық), Күміс қылқанды орман (ботаникалық), Жаманшық тауы (геморфологиялық), Айғайқұм, Әншіқұм (геоморфологиялық), Жаңғақ тоғайы (ботаникалық), Бүркіттау шоқысы және Тұма бастаулар (гидрологиялық), т.б.

Халықаралық туризм

  Халықаралық туризм - халықаралық экономикалық байланыстардың  айрықша түрі болып табылады, қазіргі кезде жедел дамып  келеді. Оған жеке аймақтар мен  елдердегі рекреациялық ресурстар  алғышарт болады. Халықаралық туризм  үлесіне шамамен дүниежүзілік  жиынтық ішкі өнімнің және  жалпы жұмыс істейтін халықтың 10%-ы тиесілі; туризм күшті дамыған  кейбір елдерде бұл көрсеткіш  одан да жоғары. Мальдив Республикасында  туризм мен оған бағдарланған  салалар жиынтық ішкі өнімнің  25%-ын береді; Кубада мемлекет  қазынасына түсіретін пайдасы  жағынан халықаралық туризм 1-орында  тұр. Жалпы шетел туристерін  қабылдау жөнінен Еуропа жетекші  орын алады, оның үлесіне барлық  туристердің 60%-дан астамы тиесілі.  Америкаға шетел туристерінің 20%-ы,  Азияға 10%-ы келеді.

Тау шаңғысы туризмі

  Әлемдегі ең ірі  тау шаңғысы туризмінің орталығы  Альпі болып табылады, жылына  бұл аудан 60 млн-нан астам туристерді  қабылдайды. Сол себепті альпілік  елдерде, әсіресе Швейцария мен  Австрияда туристерге қызмет  көрсетумен байланысты салалар  (шаңғы жолдары мен тауға көтеретін  қондырғыларды жабдықтау, аса  жайлы қонақүйлер, көлік пен сауда  қызметін ұйымдастыру) жоғары  дәрежеде дамыған. Әлемнің басқа  бөліктерінде де туризмнің бұл  түрі дамуда, бірақ бұл жөнінен  Альпіге тең келетін аудан  жоқ. Біздің елімізде тау шаңғысы  туризмін дамытуға қажетті жағдайлар  бар, сондықтан Алматы маңындағы  Шымбұлақ мекенін халықаралық  дәрежедегі туристік орталыққа айналдыру жоспарлануда.

Теңіз жағалауындағы  курорттар

  Қамтылатын туристердің  саны жөнінен теңіз жағалауындағы  курорттар жетекші орын алады.  Туристердің айрықша жиі баратын  ауданы — Еуропа, Азия және  Африканың Жерорта теңізі жағалауы. Мұнда әлемге әйгілі Көгілдір  жағалау (Француз және Италия  Ривьерасы), Кипр жәнө Мальта аралдары, Испания жағалауы мен Балеар аралдарындағы, Солтүстік Африканың курортты қалалары орналаскан. Сонымен қатар Таиланд пен Мұхит аралдарында, Калифорния мен Флориданың құмды жағалауларында, Бразилия мен Мексиканың теңіз курорттарында демалушылар саны артып келеді. Қазақстандағы бірқатар туристік агенттіктер аталған аудандарда еліміз азаматтарының демалысын ұйымдастыру бағытында жұмыс істеуде.

Круиз

  Қазіргі кезде теңізді айналып жүзу (круиз) халықаралық туризмнің маңызды түріне айналып отыр. Бұл аса жайлы кемелермен саяхаттау және құмды жағалауларда демалу, бірнеше елмен танысу мүмкіншілігінің ұштастырылуымен түсіндіріледі. Туризмнің бұл түрінің дәстүрлі аудандарына Жерорта теңізі, Кариб алабы мен Мұхит аралдары жатады.

Туристердің көп баратын  нысандарының бірі — қалалар. Бұл  тұрғыда әсіресе тарихи ескерткіштерімен әйгілі ежелгі қалалар айрықша көзге  түседі. Еуропалық өркениет пен сәулет өнерінің түрлі кезеңдерінің ескерткпптері  сақталған Европа қалаларына жыл  сайын дүниенің түкпір-түкпірінен туристер легі ағылады.

Франция, Италия және Испанияның әрқайсысына жылына 30 млн-нан астам  туристер келіп, оларды қабылдаудан  елдер қазынасына 10 млрд доллар шамасында пайда түседі.

Қасиетті діни орындар

  Халықаралық туризмнің айрықша түріне қасиетті діни орындарға құлшылық ету жатады. Барлық мұсылмандар үшін Сауд Арабиясындағы Мекке мен Мәдине қалаларына қажыға бару қасиетті борыш деп есептеледі. Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Йассауи кесенесі сәулет өнерінің озық үлгісі ретінде ғана емес, мұсылмандардың қадір тұтатын нысаны ретінде де кеңінен танымал. Ал христиан дінінің қасиетті жәдігерлері Иерусалим қаласында шоғырланған. Халықаралық туризмнің басқа да салыстырмалы түрде аз тараған түрлері жеткілікті.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Назарбаев Н.Ә. Тұрақты  даму - адамзаттың аман қалу амалы  //Егемен Қазақстан. 4 қыркүйек. 2002.

2. Есекина Б. Проблемы интеграции принципов устойчивого развития в национальную экономику //Саясат. 2004. №7. – С. 11-14.

3.Кажыкен М. Устойчивость социально-экономической системы (десятилетию концепции устойчивого развития) //Транзитная экономика. -2001. №3. - С. 11-14.

4. Гру Харлем Брундтланд – 1980-ші жылдары Норвегияның қоршаған ортаны қорғау министрі, кейіннен Премьер-министр, қазіргі уақыта – Халықаралық денсаулық ұйымының атқарушы директоры.

5.БҰҰ Тұрақты даму жөніндегі комиссиясы «Сәтті хикаялар» атты ақпраттықжинақтар шығарады – оларда осы саладағы қалаларда іске асырылған сәтті жобалардың қысқаша сипаттамасы беріледі. Әрбір жинақ ішінде - әртүрлі елдерде іске асырылған ондаған жобалардың сипаттамасы. Бұл материалдар әлем бойынша үлгі алатын мысал ретінде таралады.

6. Мәдениеттану: жоғарғы оқу орнындары мен колледж студенттеріне арналған оқулық. Алматы: Раритет, 2005.- 416 бет. ISBN 9965-663-71-8

7. "Қазақ энциклопедиясы,"5 том