Мангыстау облысынын ауыр металдармен ластануы

       Қошқар ата көлi мен Каспий  теңiзi арасының ұзындығы 8 км аспайтын тар жағалау сызығы бөледi, сондықтан Қошқар ата қоймасының суларымен Каспийдiң ластану қауiпi тұр.

      Каспийдi ластаудан басқа Маңғышлақ  атом энергокомбинаты (МАЭК) Ақтау  үшiн су бөлiгiн алатын Құйылыс  техникалық су кең орнының жер асты суларын ластау қауiпi төндi.

      Грунт суларын улы және радиоактивтi  заттармен ластаудан басқа, Қошқар  ата қоймасына байланысты тағы  бiр мәселе бар. Қазiргi кезде  көл кеуiп бара жатыр, өйткенi бұрынғы ПГМК зауыттары тоқтап  тұр. Көлдiң кепкен жағалауында улы шаң пайда болады, оны жел айналаға жаяды.

      Маңғыстау экологтарының алдында  күрделi мәселе тұр. Егер көлде  бұрынғы су деңгейiн сақтаса,  улы қалдықтардың Каспийге тасталуы  мүмкiн. Егер көл кепсе, Ақтау  және Ақшұқыр ауылының жанында  барлық жерлер мен жайылымдар шаңмен ластанады.

      Өнеркәсiптiк өндiрiстiң үнемi өсiп  отыратын қалдықтарының көлемдерi жаңа техногендiк ландшафттарды  қалыптастырады, ал биiктiктiң өсуiмен  үйiндiлер мен террикондар қарқынды  шаң шығуының көздерi болады.

Ескі  радиоактивті қалдықтарды қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан қалпына келтіру мақсатында 2001-2010ж.ж-ға арналған уран өндіруші кəсіпорындарды консервациялау жəне уран кеніштерін игеру зардаптарын жою жөніндегі бағдарламасы қабылданған болатын. Қошқар Ата қоймасы проблемасының маңыздылығын ескере отырып, Маңғыстау облысының əкімшілігі 2002-2004ж.ж. жергілікті бюджеттен 64,5миллион теңге (516 мың АҚШ доллары) бөлуді көздеп, бұл қаржыны 5 түрлі техникалық жоба арасында таратып берді. Жобалардың орындалуы 2006-шы жылы басталып, зақымданған аудан ең алдымен оқшауланған болатын. Содан кейін қойманың жан-жағындағы периметр бойынша орналасқан су ұңғымыларындағы жерасты сулардың сапасы тексеріліп, улы жəне радиоактивті заттардан бөлінетін шаң-

тозаң ахуалына мониторинг жүргізіле бастады. Қойманың сұйық бөлігіндегі ортасын тұрақтандыруға бағытталған бірқатар шаралар да қолға алынды. Ғылыми зеттеулер көрсеткендей, қатты жел соғу жағдайында ауадағы Pb-210 қорғасын изотопының концентрациясы фондық көрсеткіштен 15 есе көп.

Никель, цинк, мыс, хром жəне вольфрам да қойманың маңындағы ауа құрамында табылған болатын. Маңайдағы Ақшұқыр, Баянды, Қызылтөбе елді-мекендерінде жəне Маңғыстау теміржол станциясының тұсынан алынған топырақтың құрамындағы ауыр эелменттердің концентрациясы өлшенді. Осы сияқты улы жəне радиоактивті заттардың аса сезімтал келетін Каспий теңізінің қоршаған ортасына түсіретін салмағы əлі де нақты анықталмағандықтан, қосымша зерттеу жұмыстарын жүргізу қажет.

    Қорытынды 

    Таза  табиғат – халық байлығы 

    Қоршаған  ортаны өсімдіктер көмегімен қайта  қалпына келтіру (фиторемедиация) технологиясы соңғы жылдары қарқынды дамуда. Мұндай жұмыстар тек шет елдерде ғана емес қазіргі таңда Қазақстан  үшін де өзекті мәселе қатарынан орын алады. Өйткені, қоршаған ортаның ауыр металдармен, пестицидтермен, радионуклеидті заттармен, автотранспорттың жағар май қалдығы және мұнай өнімінің қалдықтарымен ластануы соңғы жылдары елімізде қарқынды етек алуда.

    Топырақтың  ауыр металдармен ластануы табиғат  ресурстарын тиімсіз пайдалану салдарынан болып отыр. Биосфераның ластануының негізгі көздері – мұнай және газ скважындарын салу; мұнайды тасымалдау, жинау; мұнайды өңдеуге дайындау; мұнай өнімдерін өңдеу мен сақтау және т.б.

      Каспий теңізінің биоалуантүрлілігін сақтау осы өңірдегі тұрақты дамудың бірден – бір басты міндеті, ол үшін теңіз жағалауы елдері келтірген залалдарын нақты есепке ала отырып, өз жауапкершіліктерін сезініп, осы аймақтағы экологиялық қауіпті оқыс геодинамикалық белсенділік жағдайын алдын алу мақсатындағы іс шараларды қабылдау қажет.

     Еліміздің  экономикасын тұрақтандыруда, оның  ішінде Қазақстан халқының әлеуметтік  жағдайын жақсарту, Каспий теңізінің  қазақстандық секторының көмірсутек  қорларын тиімді әрі қауіпсіз  игеру туралы ҚР Президенті Н. Назарбаев бекіткен Каспий теңізінің қазақстандық секторының Мемлекеттік бағдарламасында атап көрсетілген.

     Бұл  бағдарламаның басты міндеттері: көмірсутек қорларын сақтау, тиімді  пайдалану, мұнай – химия өндірісін  дамыту, мұнай – газ кешендерінің тұрақты дамуын қамтамасыз ету, теңізді ұстау үшін құрылыс материалдары мен қондырғылар өндірісін дамыту, машина жасау мекемелері мен көлік жүйесін  жақсарту, теңіздік порттардың ғылыми – техникалық базасын құру және теңіз флотын дамыту, халықтың денсаулығын және қоршаған ортаны қорғау, тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру болып табылады.

    Адам табиғат перзенті . Ал табиғат біз өмір сүретін орта. Онсыз өмір сүру мүмкін емес.Сондықтан әрбір адамның өзі өмір сүрген ортаны қорғауға,аялауға міндетті.Әттең бірақ сол қоршаған ортаға қалай болса-солай қарап,оның ластануына жол беретіндер көп. Біздің міндетіміз қоршаған ортаны ластанудан,бүлінуден қорғау. Менің ұсынысым:

1.Өндіріс орындарында  біртіндеп тазалаушы қондырғыларды  орнату.

2.Зияны аз  деген отын түрлерін пайдалану.

3.Қалдықсыз технологияға  көшу.

4.Табиғи байлықты  тиімді пайдалану.

5.Флора  мен фаунаның жойылып кетуінен  сақтайтын іс-шараларды жедел  түрде ұйымдастыру.

         Сөз соңында айтарым, табиғат ресурстарын тиімді пайдалануды ұйымдастыру үшін экономикалық критерийге негізделген кешенді тәсіл қажет. Жердің сұлулығы мен байлығын қорғауды жан-тәнімен жақтайтын адамдар мен табиғатты кешенді пайдалану идеясын өмірге енгізу мен айналысатын мамандардың арасында жер мен көктей айырмашылық бар. Бұл айырмашылық кәдімгі «істегім келеді» мен «қолдан келеді» деген сөздердің айырмашылығындай. Бүкіл адамзат баласы болып қоршаған ортаның экологиялық тазалығына бір мезгіл көңіл бөлсе, өзіміздің Жер – Анамыздың алдындағы үлкен парыздың орындалғаны болар еді. 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

3. Кіршібаев Е. А., Сәрсенбаев Б. Ә., Сапахова З. Б Кейбір табиғи астық тұқымдас өсімдіктерге ауыр металдардың әсері // Биотехнология, теория и практика.- 2004. - №2. - Б. 90-100.

4.       Грановский Э.И. Проблемы устойчивого  развития города Атырау и Атырауского  региона //Аналитический обзор. - Алматы, 2003.

5.       Палымбетов Б.Экономический потенциал  Атырауской области. . - Алматы, 2001.

6.       Новиков Р.А. Проблематика комплексного  управления устойчивым развитием  городов в прибрежных зонах. - М., 1997.

7. Әлімбеков. Табиғатты пайдалану және оны қорғау негіздері
8. «Табиғаттағы тепе-теңдік ғажайыптары» деген кітап
10. «Батыс Қазақстан» газеті. 22 қараша, 2003 ж.

Қ. Бекішевтің «Жасыл желекті тиімді пайдаланайық»  атты мақаласы