Ауыл шаруашылық өндірісі

Зиянкестерге қарсы  биологиялық күресу әдістері-нің  артықшылығы олардың тек белгілі  бір, агро-ценоз үшін зиянды түрлерге таңдамалы әсер етуі болыи табылады. Нәтижеде улы химикаттарды аай-даланудың қажеттілігі болмайды, қоршаган ортаның ластануына жол берілмейді және иайдалы фауна — тозаңдандырушылар, жыртқыштар мен паразиттер сақталады. Биологиялық әдісті қолданғанда жаңажыртқыштар    мен    зиянкестердің    иаразитерінің    сырттан альш   келуі   мен    акклиматизациясы   іске   асырылады. Бұл   жергілікті   түрлердің   көбеюіне   зиянкес   бунаңде-нелілердің   ең   тиімді   жауларьш   қолдан   өсіруге   жаг-дай    жасайды,    Мысалы,    үсақ    жаргаққанаттылар    — трихограммаларды   әдейі   қолдан   өсіреді,   олардың   дер-нәсілдері     басқа     бунақценелілердің     жүмыртқасында наразитті   тіршілік   етеді.   Трихограмма   мәдени   даңыл-дардың    қауіиті    зиянкесі    ңыстық    ңоңыр    көбелекке ңарсы   қолданылады.

Аз   мөлшердегі   жапыраң   кеміруші   бунақденелілер мәдени    өсмдіктер    үшін    пайдалы.    Олардың    ңызметі нәтижесінде  жапырақтардың  көлеңкесін  кемітіи,  фото-синтез     үшін     жарың     режимін     жақсартады.     Егер заңымдану   көи   болмаса,   өсімдіктер   желінген   жамы-раңты,    жалиы    өнімділікті    төмендетией-аң    ңалпына келтіреді.   Мәдени    өсімдіктермен    қоректенетін    бунаң-денелілердің  түрлері,  олардың  саны  белгілі  бір  шама-дан   артыа   кетсе   және   өнімді   төмендетсе   гана   зиян-кестер  ңатарына  жатқызылады.

Мәдени өсімдіктер арамшөптер мен ластануга түраңтылығына  байланыоты ерекіпеленеді. Бір түр  үшін зиянды арамшөатердің саны, басңасы үшін ешқандай әсер етиеуі мумкін. Арамшөитерге ең төзімді даңыл — бидай болын табылады.

Ауыл шаруашылығыньщ әлеуметгік - экономикалық

мәселелері

Қазіргі ғылыми техниканың өрлеу заманында аграрлық экожүйелерде тыңайтқыштар қолданбай тиімді ауыл шаруа-шылық өнімін алу мүмкін емес. Бүл аксиома. Бірақ минерал-дық тыңайтқыштарды ұзақ мерзімде жэне оларды шамадан тыс көп мөлшерде қолдану агроценоздың табиғи көрінісін өзгертіп, топырақ қүдарлылығын күрт төмендетті. Мысалы, республикамыздың оңтүстік аймақтары топырақтарының құра-мындағы қарашіріктің мөлшері бүдан 30-40 жыл ғана бүрын 7-8%, тіпті кейбір региондарда 10% болса, қазіргі кезде 1%-ға да жетпей қалды.

Ауыл шаруашылық дақылдарына  қажетті деңгейден көп мөлшерде топыраққа түскен минералдьщ тыңайтқыштар топырақтың қышқылдануына экеліп, нэтижесінде қарашіріктің қарқынды ыдырауына жэне топырақтағы органикалық қосы-лыстардың азотының минералдану процестерінің белсенділігі артуына жағдай жасайды.

Минералдық тыңайтқыштарды кең көлемде қолданудың осындай негативті эсері, көптеген елдердің (АҚШ, Канада, ¥лыбритания, Ресей, ФРГ) ғалымдарын ойландырып, олар соңғы кезде жиі айтылып жүрген биологиялық егіншілік жүйесіне кешудің жолдарын іздестіруде.

Олар ұсынған биологиялық  егін шаруашылығының негізгі жақтары: минералдық тыңайтқыштардың оптимальды мөлшерін қатаң түрде қолдану немесе оларды және өсімдік қорғаудың химиялық жолын пайдалануды мүлдем тоқтату, минералдық тыңайтқыштарды органикалық тыңайтқыштармен косып пайдалану, топырақты минимальды механикалық еңдеу, топырақта жүретін микробиологиялық процестерді ынталан-дыру болып табылады.

Топырақтағы қарашірік  мөлшерінің қауіпті деңгейге дейін  азаюы, негізінен минералдық тыңайтқыштарды жеке және шамадан тыс көп мөлшерде пайдаланудан туындап отыр. Осыған байланысты топырақтың табиғи қүларлылығын сақтап қалуда жэне ол үшін минералдық тыңайтқыштардың тиім-ділігін арттыруда өсімдік қалдықтарын жэне органикалық тың-ңайтқыштарды пайдалану - топырақтың қарашірігінің мөлшерін жоғарылатудың негізгі жолы болып табылады.

Топырақты минералдық жэне органикалық тыңайтқыштар-мен қосып  өңдеу ондағы микроорганизмдер популяциясының тіршілігін жандандырып, нэтижесінде  топырақтың биология-лық белсенділігі артып, соған сэйкес қарашірік мөлшері  де үлғаяды. Топырақтағы қарашіріктену  процесі қарқынды жүруі үшін онда органикалық заттар жеткілікті болуы керек. Органо -минералдық тыңайтқыштардың синергизмі топырақтағы биологиялық жэне биохимиялық процестерді белсендіріп, топырақтың табиғи құларлылығын, структурасын, су-ауа тепе-теңдігін жақсартып, оны эрозиядан сақтайды.

Сонымен қатар жерді  дұрыс пайдаланбау, суару нормасын сақтамау, сол сияқты жайылымдарды жаппай пайдалану жердің деградациялануына, қүларлылығының азаюына себеп болатын  негізгі катастрофалық факторлар  болып табылады.

XX ғасырдың екінші жартысында техникалық прогрестің дамуына байланысты табиғатқа жағымсыз эсерлер көбейді. Табиғат өздігінен қалпына келу қабілетін жоғалта бастады. Пестицидтерді пайдаланудан туындайтын элеуметтік проблема-ларды шешудің жолы - олардың қоршаған ортадағы жэне азық-түлік өнімдеріндегі концентрациясын анықтап, бақылауға алу.

Ауыл шаруашылық өндіріс  көлемі бойынша АҚШ әлемде бірінші  орында тұрады. Қазіргі уақытта АҚШ  ауыл шаруашылығында 3,1 млн. адам еңбек  етеді ол барлық тұрғындардың 1,7 %  құрайды. Әр жылы онда 1 млн. гектар жер ауыл шаруашылық айналымынан шығып кетеді.

Тың игеру кезінде (1954-1955) Қазақстанда 18 млн га жер жыртылған, жалпы 25 млн  гектар игерілген. Солтүстік Қазақстанның 5 облысы (Қостанай, Көкшетау, Ақмола, СҚО, Павлодар)  600000 км²  аумақта орналасқан.

Қазақстанда жел эрозиясынан қорғауды қажет ететін жерлер 12 млн. гектарды, ал сумен  шайылатын жерлер 5 млн  гектарды құрайды. Суарылмайтын  жерлер (34 млн.га) жалпы Қазақстан жер  қорынан (272,5 млн.га) 12,5 % құрайды.

Соңғы 25-30 жылда жерден пайдалану нәтижесінде топырақтағы қарашірінді мөлшері 25% -ға дейін азайып кеткен.

Қазақстанда жайылым жерлер 185,7 млн. гектарды құрайды, бұл жалпы жер  қоры ауданымен салыстырғанда 68% құрайды. Соның 15 млн.га жері ауыл шаруашылық айналымынан  шығып кеткен.

1996 жылының шілде айында  американың  «Файненшал таймс» газеті бұлай  деп жазған: «Қазіргі уақытта  Қазақстан ауыл шаруашылық өндіріс  жылына 4 млрд доллар пайда алып  келеді. Бұл ЖҰӨ (ВНП)-ның 25% ын  құрайды. Заманауи әдістерді қолдап  және инфрақұрылымды жақсартып ол 20 млн көп  астықты жинап алуы мүмкін».

Бүгінгі күнде  Қазақстанда астық  өнім орташа 1 т/га ға тең. Ал Европалық  бірлестігі елдерінде астық өнімділігі 3,5 т/га –ға тең. Егер Қазақстанда  осының жартысын өндіре алса, онда бидайдың өзінен ғана 25 млн. т дәнді алу мүмкіншілігі бар.

Қоршаған табиғи ортаның бір  бөлігі ретінде жерді қорғауға, ұтымды пайдалануға, ауыл  шаруашылығы  айналымының жердің негізсіз алынып қойылуын болғызбауға, сондай-ақ топырақтың құнарлылығын қалпына келтіру мен  арттыруға бағытталған құқықтық, ұйымдық, экономикалық, технологиялық және басқа іс-шаралар жүйесін қамтитын іс-әркеттер жерді қорғау жұмыстары болып  саналады.