Валюталық курс өзгеріс әсерін жетілдірудің бағыттары

    Талап етуге дейiнгi салымдардың еншiсi ағымында үш келесi жылдар 2007 26 жылдың қаңтарында үнемi төмендеп жеттi, 6%.0 Жедел  үлестердiң меншiктi салмағы 52, 3%тен 73, 4%ке дейiн керiсiнше өсiрдi. Бiрiншiден, анық, құралдардың ақшалай қорлануына салымшылардың әл-ауқатының өсуi және олардың көздегендiгi және проценттi табыстың шығаруына бұл ненi қамтып көрсетедi - екiншiден.

    Сауда банктерiнiң жеке тұлға-салымшылары  жеке тұлға сонымен бiрге - үкiмет  те, ұлттық банк те мүлде сенбейдi. Григорий Марченконың банкасының басқаруды  төрағасының ұсыныстары неткенмен  ұлттық валютаға, бұл кеңестерге өз ақшалары ұстасын қазақстандықтар  және резидент еместердiң барлық кiшiрек  саны шығады. Демек, егер теңгеге үлестерiнiң  еншi 2005 жылдың қаңтарында 69, 8% құраса, онда ол 2007 жылдың қаңтарында 34, 4%ке дейiн  тегiс екi рет құлады. Сквке депозиттердiң  дара салмақтары сонда 30, 2%тен 65, 6%ке дейiн  өсiрдi.

    Парадоксты, бiрақ үлестердiң тенговыхы еншiнi теңгенiң курсiнiң еркiн құрастыруына 2005 жылдың сәуiрiндегi өткелден кейiн  азын-аулақ азаййды. 2005 жылдың қарашасында, үкiметтiң ауысымдары, ол iлесе 70, 1% сәуiрде  қарсы 65% құрады. Бiрнеше рет өткен  жылға оның ревальвациясының нақты  байбаламы пайда болғандығыменнен, салымшылар елге экономикалық Қазақстан  жағдайы және валюталық түсулердi үлкеюдiң жақсартулары шара бойынша  бiрақ неге екенi белгiсiз барлық теңгелердi аз сенедi. Тұрпатына қарағанда, ащы  тәжiрибе үйреткен жеке тұлғалар депозиттерге тенговым бойынша биiгiрек пайыздармен  сыйға берiп, тек қана негiзгi соманы бүтiндiктерде сақтауға қалайды.

    Бұл жорамалдар жедел үлестердiң құрылымымен  расталады. Егер депозиттер тенговыеге 2005 жылдың қаңтарында ортақ көлемнен 52, 3% дәл келсе, шет ел валютаға - болса 47, 7% болса, онда теңгенiң пайдасына  емес тегiс ахуалдың үш жылынан кейiн  өзгердi. Бiрiншi жедел үлестердiң  сомаларындағы еншi 2008 жылдың қаңтарында сквке 76, 3% үлестердiң дара салмақтарына қарсы 23, 7%ке дейiн құлады. Қазақстандағы  теңге жүзеге асатындай үндеудi құралды  сияқты қолданылады, бiрақ ешқалай  жинақталу емес. Депозиттердiң динамикасын сұрағанша дәлел ретiнде келтiремiз. Салулардың депозиттердiң бұл дәрежесiнiң сомасындағы тенговых еншi сәйкесiнше 2008 жылдың қаңтарында, бұрынғыша жеткiлiктi ұлы 89% 2005 жылдың қаңтарындадан 63, 9%ке дейiн азаййғандығымен. Жалпы алғанда де-факто Қазақстан республикасы ретiнде екiншi және бас ұлттық валютаның Ақш долларымен қабылдағанын қорытынды жасау мүмкiн. Және Григорий Марченко қашан ол күштi қуланды бiздiң елге арқылы жыл 10 қандай болмасын халықаралық валюта жүйеге қосуымыз керек болатынымызды айтты. АҚШ валюта жүйесiне кiрiп қойылды Қазақстан. Күштi валютадан астам, теңгенi центтердiң оның белгiсiз баламасына айналдыра бiртiндеп ығыстыратын долларды екi валюталы қаржы Қазақстан жүйесiнде. Доллардың өзi елдiң алтын-валюта резервтерiн негiзбен және өз бүкiләлемдiк сатып алушылық қуаты болып табылады қазақстандық ұлттық валютаның айырбастау курсi және орнықтылығын қолдайды. Болуы мүмкiн, бiрақ евро келесi республикада қосылған немесе ресейлiк сомы күмән. Қазақстандық валюта биржада ол бойынша саудалар евро үш жылдық тарихты неткенмен, өндiрiп алмағанында емес, сом өзiмдi валютаға қол астындағы долларға айналдырылғанында. Жарайды және өз қаржы жүйесiмен Қазақстан АҚШқа тiркеулi болғандығы, өндiрiстiк, көлiк және тарихи факторлармен - Ресейге, ол сомнан сияқты азап шегуге төндiрген, сол сияқты доллар, тұрпатына қарағанда, жақсы уақытшаға дейiн.

     3-шi тарау. Валюталық  курстiң өзгерiстерiнiң  ықпалдың әбден  жетiлдiруiнiң бағыттары

    3.1 Валюталық реттеу

    Валюталық реттеу туралы № 54-1 1996 жылдың 24 желтоқсанындағын Қазақстан республикасының заңының 7-шi бабы жариялайды: “Резиденттердiң  арасындағы операциялар бойынша  барлық төлеулер тек қана Қазақстан  республикасының валютасында, Қазақстан  республикасының ұлттық бангiнiң  нормативтiк құқықтық акт ескерiлген кейбiр жайларды ескермегенделер  сонымен бiрге салық және кеден  заңымен өндiрiп алуы керек.

    Валюталық реттеулер резиденттермен мақсаттары үшiн болып табылады: Қазақстан  республикасындағы жеке тұлғалар, орынды тұрақ, соның iшiнде шетелге Қазақстан  республикасының мемлекеттiк қызметiнде  оның шегiнен шыққанда болатын уақытша  болатын; Қазақстан республикасындағы  табылуды орынмен Қазақстан республикасының  заңымен сәйкес жасалған барлық заңды  тұлғалары, сонымен бiрге Қазақстан  республикасындағы олардың филиалдары және табылуды орыны бар өкiлдiк  және оның шегiнен шыққанда; Қазақстан  республикасының дипломаттық, саудалық және басқа ресми өкiлдiктерi қазақстан  республикасының сыртына болатын.

    Қазақстан республикасында резиденттермен және резидент емес өткiзiлетiн N 206, валюталық  операциялар Қазақстан республикасындағы  валюталық операциялардың өткiзулерi, 1997 жылдың 23 мамырындағын Қазақстан  республикасының ұлттық бангiнiң  басқаруының бекiтiлген қаулыларымен ережелермен сәйкес банктiк операциялар, Қазақстан ұлттық бангiнiң нормативтiк  құқықтық акт ескерiлген кейбiр жайларды ескермегенделердi жеке түр орындайтын уәкiлеттi банк және уәкiл ұйымдар  арқылы салық және кеден заңдарымен iске асады.

    Заңды тұлға-резиденттерi валюталық операцияларының  өткiзулерi үшiн уәкiлеттi банк валюталық  есебiн ашуы керек. Қазақстан республикасының  ұлттық бангiнiң нормативтiк құқықтық акттерiне шетелдiк валютасындағы  ретте өндiрiп алуға уәкiлеттi банк есептерiнiң заңды тұлға-резиденттерiмен  жабуы ашу, жүргiзу.

    Лицензиялауға валюталық құн қолдануға қатысты  операциялардың келесi түрлерiн жатады: 1 ) нақты шетелдiк валютаға бөлшек сауданың жүзеге асыруы және қызмет түрлерiн  ұсыну;

    2 ) шетелдiк банктер және оларда  тiркелген мемлекеттердiң заңы  бойынша тиiстi құқық болатын басқа  қаржы институттарындағы (Қазақстан  республикасының валютасындағы  есептi қоса) есептердiң резиденттерiмен  ашу;

    3) резиденттердiң инвестициялары (қоспағанда делдалдық - банктердiң дилерлiк қызметi) шетелге;

    4) төлеуге резидент еместердiң пайдаларына резиденттерiнiң аудармалары мүлiктiк жылжымайтын мүлiкке дұрыс айтады;

    5) аванстық төлеу тауарларда, мерзiмге жұмыс және қызмет 120 күннен астам ескеретiн импорттық мәмiлелерге сонымен бiрге 120 күннен астам (жұмыстар, қызметтер) тауарлардың экспорттың датасынан резиденттердiң (жұмыстар, қызметтер) тауарлардың экспортының төлеуiне валюталық көмек көрсетудi алуды мерзiмнiң асып кетуi арналған есептеулердiң жүзеге асыруы үшiн резидент еместердiң пайдаларына резиденттерiнiң аудармалары;

    6) мерзiмге қарыздардың резидент еместерiне резиденттермен беру 120 күннен астам;

     7) резидент емес, үшiншi тараптардың есебiнде қарыз ретiнде шетелдiк валютаның алуы, алынатын резидентпен.

    Бұл сұрақтар (N 130-шi 1997 жылдың 24 көкегiндегiн  ҚРдың мемлекеттiк бангiнiң басқаруын  қаулысымен нығайтылған) валюталық  құндар және (N 204-шi 1998 жылдың 27 қазанындағын Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң басқаруын қаулысымен нығайтылған) капитал қозғалысқа қатысты валюталық операциялардың тiркеудiң ереже қолдануға қатысты қызметтiң лицензиялауының ережелерiн реттейдi. 2001 жылдың 2 ақпанынан (бұдан әрi - заң) 30.01.01 жылдан № 154-11 ҚР заңы "Валюталық реттеудiң сұрақтары бойынша Қазақстан республикасының кейбiр заң акттерiнде өзгерiстер және қосымшалардың енгiзуi туралы" Қазақстан республикасының заңы қолданысқа енгiзген. Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң валюталық операциялардың өткiзуi және заңның нормаларының бiркелкi қолдануын жаңа тәртiпке Қазақстан республикасының резиденттерiнiң өткелiнiң жеңiлдiктерi мақсаттардағы келесi түсiндiредi:

1. Демек, бойынша тараптардың мiндеттемелерiнiң орындауы басталатын ағымдағы валюталық операциялар үшiн, бiрақ (2001 жылдың 2 ақпаны) заңның iске асыруын моментке бiтiрмеген, әсерге заңды енгiзудi күнiден 2001 жылдың 3 сәуiрiн қоса 60 күнтiзбелiк күндерiнде олардың аяқтауы үшiн мерзiм лицензияның алуы немесе Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң тiркеу куәлiк қағазысыз бекiтiледi. Мұндай операциялар белгiленген мерзiмге олардың бiтпеуiн жағдайда заңда анықтаумен, мәлiметпен сәйкес капитал қозғалысқа қатысты операцияларды кейiннен сияқты классификациялайды.

     2. Валюталық құндарға ұлттық валюта, бағалы қағаз және номиналы (бұдан әрi - ұлттық валюта) ұлттық валютада бейнеленген төлем құжаттар резиденттермен және резидент еместердiң арасындағы операциялардың оларымен iске асыруды жағдайда жатқан. Капитал резидент еместерге резиденттерiненгi валюталық құндардың ұлттық валютаның қолдануымен өткiзiлетiн (орын ауыстыру ) өткел ескеретiн қозғалысқа қатысты валюталық операциялар келесi жағдайлардағы Қазақстан республикасының ұлттық бангiнде лицензиялауларға жатады: ? арқасында 2001 жылдың 2 ақпанынан кейiн сайысшы барлық шарттарға арналған;2001 жылдың 2 ақпанына дейiн және бойынша мiндеттемелерiнiң орындауы осы хаттың 1-шi тармағымен сәйкес 3 сәуiрге дейiн 2001 жыл бiтiрмеген ағымдағы валюталық операциялардың ескерген өткiзулерi арқасында сайысшы барлық шарттарға арналған;

     2001 жылдың 2 ақпанына дейiн және бойынша қосымша келiсiмдер, өз мiндеттемелерiнiң резиденттi орындауды датасынан 120 күннен кемдi мерзiмге дейiн шетелдiк әрiптестi мiндеттемелердiң атқару мерзiмiнiң қысқарту ескеретiн қоспағанда қосымша келiсiмдердi 2001 жылдың 2 ақпанынан кейiн қол қойылған капитал қозғалысқа қатысты валюталық операциялардың ескеретiн өткiзулерi арқасында сайысшы барлық шарттарға арналған; ? 2001 жылының 2 ақпанындағы күйi сағындырлар бойынша мiндеттемелерiнiң орындауы басталмайтын және бойынша өз мiндеттемелерiнiң резиденттi орындауды датасынан шетелдiк әрiптестi мiндеттемелердiң орындауын мерзiмдi ұзарту 120 күндерден артық ескеретiн қосымша келiсiмдердi 2001 жылдың 2 ақпанынан кейiн қол қойылған ағымдағы валюталық операциялардың ескеретiн өткiзулер 2001 жылдың 2 ақпанына дейiн арқасында сайысшы барлық шарттарына арналған.

2. Экспорттық шарттар бойынша келесi валюталық операциялар Қазақстан республикасының ұлттық бангiнде лицензиялауларға жатады: a. шетелдiк валютадағы көмек көрсетудi алуды мерзiмнiң асып кетуi және 120 күннен астам (жұмыстар, қызметтер) тауарлардың экспорттың датасынан резиденттердiң (жұмыстар, қызметтер) тауарлардың экспортының төлеуiне теңге ескеретiн валюталық операциялар: ? мерзiмге арқасында 2001 жылдың 2 ақпанынан кейiн сайысшы барлық экспорттық шарттар бойынша; b. 2001 жылдың 2 ақпанына дейiн және бойынша мiндеттемелерiнiң орындауы осы хаттың 1-шi тармағымен сәйкес 3 сәуiрге дейiн 2001 жыл бiтiрмеген ағымдағы валюталық операциялардың ескерген өткiзулерi арқасында сайысшы барлық шарттарға арналған; c. бұрын белгiленген тәртiппенмен сәйкес капитал қозғалысқа қатысты операция болатын валюталық операциялар:
3. 2000 жыл және 2001 жылдың 2 ақпанының 1 қазандары аралық арқасында шетелдiк валютадағы көмек көрсетудi алуды мерзiмнiң асып кетуi және 180 күннен астам (жұмыстар, қызметтер) тауарлардың экспорттың датасынан резиденттердiң (жұмыстар, қызметтер) тауарлардың экспортының төлеуiне теңге ескеретiн сайысшы барлық экспорттық шарттар бойынша; ? (жұмыстар, қызметтер) тауарлардың экспорттың датасынан экспорттық көмек көрсетудi түсудi мерзiмдi ұзарту 180 күндерден артық . осы шарт тек қана ағымдағы операциялардың өткiзу бұрын ескерген шарттарға қосымша келiсiмдерге таралуға ескеретiн 2000 жылдардың 1 қазанына дейiн арқасында сайысшы шарттарға мен және келiсiмдердiң 2001 қосымша жылдың 2 ақпаны 200"ден 1 қазанның аралығының экспортшылармен және олардың шетелдiк әрiптестерiн қол қоюда;
4. 2000 жылдың 1 қазанының аралығы және 2001 жылдың 2 ақпанының экспортшылармен және олардың шетелдiк әрiптестерiн қол қоюда, (жұмыстар, қызметтер) тауарлардың экспорттың датасынан экспорттық көмек көрсетудi соманың үлкеюi, мерзiмге түсуге бастауыштары 180 күндерден артық ескеретiн 2000 жылдардың 1 қазанына дейiн арқасында сайысшы шарттарға қосымша келiсiмдерi. Барлық басқа экспорттық шарттар бойынша Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң нормативтiк құқықтық акт бұрын қойылған рет сақтауға керек. 4. Мерзiмге мерзiмге аванстық төлеу резидент еместiң пайдасына (жұмыс, қызмет) тауарларындағы резидентiмен жүзеге асыру 120 күннен астам ескеретiн импорттық операциялар сонымен бiрге резидент еместерге қарыздарының резиденттерiмен беру 120 күннен астам, келесi жағдайлардағы Қазақстан республикасының ұлттық банкiнде лицензиялауларға жатады:
5. мерзiмге арқасында 2001 жылдың 2 ақпанынан кейiн сайысшы барлық шарттарға арналған; ? бойынша мiндеттемелерiнiң орындауы осы хаттың 1-шi тармағымен сәйкес 3 сәуiрге дейiн 2001 жыл бiтiрмеген 2001 жылдың 2 ақпанына дейiн арқасында сайысшы барлық шарттар, ағымдағы валюталық операциялардың ескеретiн өткiзулерi арналған. Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң нормативтiк құқықтық акт бұрын қойылған рет сақтау керек 2001 жылдың 2 ақпанына дейiн арқасында сақтау керек сайысшы барлық басқа шарттар бойынша. 5. Шартқа қосымша келiсiмнiң қол қоюымен операцияның сомасының жоғарыда айтылған жағдайларында, лицензиялауға бастауыштарының Қазақстан республикасының ұлттық бангiнде байланысты, қосымша келiсiмнiң қол қоюын дата орындалмаған мiндеттемелер сонымен бiрге оның қол қоюынан кейiн пайда болатын мiндеттемелердiң сомасынан сүйене анықталады.

2. Қазақстан республикасындағы  валюталық реттеудiң әдiстерi

    Қазақстан ұлттық бангiнiң валюталық реттеудiң  есептерiнiң шешiмдерi үшiн келесi негiзгi әдiстердi қолданады: • субъекттер және валюталық операциялардың объекттерiнiң  анықтау ескеретiн валюталық операциялардың өткiзудi ретiнiң анықтауы валюталық  операциялардың субъекттерiнiң мiндеттерi, валюталық құндардың (иелiк, пайдалану  және ұйғарым) үндеудiң ережелерiнiң валюталық операциялардың классификациясы, анықтауы тағы басқалар да дұрыс айтады.; • валюталық шектеулердi кiрiспе - нақтылы валюталық операциялардың iске асыруға (тыйымдар ) шектеулерi олардың сипаты, субъекттер, объекттер, операциялар көлемi және тағы басқаларға байланысты.; • шетелдiк валюта қолдануға қатысты қызметтiң лицензиялауы; • валюталық операциялардың тiркеуi; • валюталық операциялар туралы жиын және есеп берудi талдау; • валюталық заңды орындалуға бақылау, соның iшiнде экспорттық-импорттық мәмiлелердiң төлқұжат беруiнiң процедураларының анықтауы және (инспекциялар ) тексерулердi өткiзу жолымен;демек, валюталық реттеудiң сұрақтары бойынша халықаралық iстестiк - 1992 Қазақстан жылының ортасынан жеке алғанда мвф мүше болып табылады, мвфтың келiсiмнiң VIII баптарының бабына 1996 Қазақстан жылының 16 шiлдесi, өз валюталарының еркiн аударынғыштықтың ескеретiн ағымдағы қысқа мерзiмдiнен ағымдағы валюталық операциялар бойынша шектеулердi ендiрмеуге қамтамасыз етiлуге қосылды. Валюталық операциялардың өткiзудi ретiнiң анықтауы валюталық реттеудiң сұрақтары бойынша Қазақстан ұлттық бангiнiң тиiстi нормативтiк құқықтық акттерiн шығару жолымен iске асады. Валюталық шектеулер: Қазақстан республикасында дәл қазiр келесi негiзгi валюталық шектеулер жұмыс iстейдi: ? резиденттердiң арасындағы операциялар бойынша барлық төлеулер тек қана Қазақстан республикасының валютасында, Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң нормативтiк құқықтық акт ескерiлген кейбiр жайларды ескермегенделер сонымен бiрге салық және кеден заңымен өндiрiп алуы керек; банктiк операциялардың жеке түр орындайтын уәкiлеттi банк және уәкiл ұйымдар сонымен бiрге олардың айырбастау тармақтары өтiп кете тыйым салынған шетелдiк валютаның сатып алу, сату және айырбасы; ? егер басқа Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң лицензиясында ескерiлмесе тауарларда және қызмет резиденттермен төлеу ретiнде алынатын шетелдiк валюта, сонымен бiрге қарыз ретiнде, уәкiлеттi банк олардың есептерiне сөзсiз алуына жатады.

    Валюталық реттеудің мақсаттары мен міндеттері