Инфляция, оның түрлері мен себептері және салдарлары. Инфляцияны реттеу. Инфляцияға қарсы саясат

Инфляциямен күресу және инфляцияға қарсы арнайы бағдарламаны жетілдіру экономиканы  тұрақтандырудың қажетті элементі болып табылады. Инфляцияға қарсы стратегия ақша-кредит, бюджеттік, радикалды ақша реформаларын өткізгенге дейін салықтық шаралардың кең жиынтығын көрсетеді.

 -Дефляция (латынша «deflatio», «үрлеп шығару» деген мағына береді) саясаты ақша жиынының, кредиттердің, жалақылардың шектелуімен байланысты.

-Табыстар  саясаты стагдефляция кезінде  қолданылады,мемлекеттің бақылауымен  жалақылармен бағалардың өсу  қарқынының үйлесімімен келісімін  анықтап көрсетеді.

-Инфляцияға  қарсы саясаттың түрлері елдегі  жағдайларға және осы немесе  басқа кезең уақытында халық  шаруашылығындағы басымдылықтарға  байланысты таңдалады.

-Қазақстан  экономиканы реформалау, орталықтандырылған  тәртіптен директивті нарықтық  экономикаға өту кезеңінде инфляцияның  барлық түрлерінен өтті.

 Ақша  айналымын тұрақтандыруға және  инфляцияны шектеуге ақша реформалары  да бағытталған.

 Қазақстандағы  1993 жылғы ақша реформасы.

Ақша реформасы  валюталардың тұрақтылығын, ақша айналымын  күшейту және реттеу мақсатымен мемлекет жүргізетін ақша жүйесінің жаңғыртылуын көрсетеді. Әлемдік тәжірибеде ақша реформасы нуллификация, ревальвация, девальвация және деноминация әдістерін қолдануды қамтиды.

 Латынның  «nullificatio» сөзінен нуллификация  шығады және ол «жою» деген  мағынаны білдіреді. Нуллификация  кезінде айналымдағы бұрынғы  өте құнсызданған ақша белгілері  жойылып, оның орнына жаңалары  негізілді.

 Девальвация  латынша «de»-төмендеу, «valko»- тұрмын  дейтін сөздерден туындайды.

 Ревальвация  латынша «re»-жаңару және «valko»-  тұрмын дейтін сөздерден туындайды. 

 Латынның  «denominatio» сөзін аударғанда деноминация  «қайта атау» дегенді білдіреді  және ара-қатынасы бойынша жаңа  ақша бірліктеріне ауыстыру жолымен  ақша белгілерінің көрсетулі  құнын ірілендіруді көрсетеді.

Қазақстандағы инфляция жағдайы және оның салдары.

1992 жылға  дейін Қазақстан Республикасында  жасырын инфляция орын алып  келді, ол біртіндеп ашық сипат  алып жоғарылай отырып гиперинфляция  сипатын алды. Солтүстік Қазақстан  облысындағы инфляция динамикасы  келесідей: 1992 жылы – 3060,8;

1993 жылы - 2417,4; 1994 жылы – 1308,5; 1995 жылы – 150,2;

1996 жылы –  128,4; 1997 жылы - 114,1; 1998 жылы – 99,1;

1999 жылы-121,3 %; 2000 жылы – 110,8 %:

Қарастыралған кезеңдегі  облыстық ИПЦ көрсеткіші 1995жылы , 1996жылы және 1998 жылдары ғана Республикалық  көрсеткіштен төмен болды. Инфляция философиясы мынада, ұдайы өндіріс  процесінің тежелуінде экономиканың бас  көтеруінің уақытша факторына айналатындығында. Экономикалық өсудің қарқынына төмендеп, пропорциясы бұзылады, қаржылық валюталық  және ақша – несие механизмі босаңсады,әлеуметтік – экономикалық тұрақсыздық күшейеді. Ол халықаралық экономикалық қатынастарды, жұмыс күшінің ұдайы өндіріс  жағдайын қиындатады, экономикалық қылмыс пен көлеңкелі экономиканы және т.б активтелді.

Инфляция  жағдайында несие беруші банкілер мен  мекемелер жоғалтулар жүктейді. Әлеуметтік салдары ретінде ол ұлттық табысты  қайта бөлуді жүргізеді, және тауарлар мен қызметтерге бағаның кенеттен өсуінен нақты, сондай – ақ номиналды  еңбекақының өсу қарқынының қалуына  мүмкіндік жасайды. Инфляциядан  жалдамалы жұмысшылардың барлық категориялары; бос маманды тұлғалар, зейнеткерлердің табысы инфляция қарқынына  қарағанда өз мөлшерде жоғарылайтындықтан зиян шегеді.

Орталықтандырылған  экономиканы реформалау жағдайында инфляцияны басқару апробировалық  сияқты инфляция табиғатын, оның болу себептері мен шараларды қолдануды  жөн көреді.

Көптеген  елдердің экономикасында кейде мынадай  жағдай қалыптасады, бағаның жалпы  деңгейінің өсуі өндіріс көлемінің  қысқаруымен бір мезгілде болады. Экономиканың мұндай жағдайын стагфляция деп атайды. Көптеген зерттеушілер стагфляцияның болу себебін инфляциялық  күтумен байланыстырады. Сұраным  инфляциясы жағдайында өндіріс факторларының  қожайындары өздерінің табыстарының инфляцияға байланысты азаюының мүмкін екендігін ескере отырып өздерінің  қызметтерінің құнын көтере бастайды.