Саяси элита

Саяси элита: ұғымы, түрлері, тұжырымдамалары

«Элита» термині француздың elite деген  сөзінен шыққан таңдап алынған, сұрыпталған  деген мағына береді. Элитаның түрлері  өте көп: саяси, басқарушы, экономикалық, рухани, әскери т.б.

«Элита» терминін ғылымға алғаш енгізген Вильфредо Парето (1848-1923). Ол бойынша  элита билік басына алдыңғы қатарлы  идеяны ұсынуның арқасында келеді. Ол идея жүзеге асқанда олардың энергиясы  азайып, ізденісі баяулай бастайды. Олардың орнына жаңа идеямен жаңа элита билік басына келеді. Мұндай алмасу қоғамда әрқашан болмақ. Яғни, бір элита екіншіні алмастырып, жаңарып, қоғамды алға жылжытып оытрады.

Гаэтано Моска (1854-1941) элита теориясын негіздеді. Онда ол қоғам басқарушылар мен бағынушыларға  бөлінеді деді. Оған ұйытқы болатын  қасиеттерге әскери ерлікті, байлықты, діни дәрежені жатқызады.. Осы үш қасиет адамға басқарушылар қатарына енуге  жол ашады.

Саяси элита  дегеніміз қоғамда билікті, байлықты және танымалдылықты иеленген жоғарғы  топ. Қоғамның екіге басқарушыларға және бағынушыларға немесе элита  мен бұқараға бөлінуі табиғи нәрсе, оған әсер еткен бірнеше факторларды  айта кетуге болады. Олар:

Еңбектік  бөлінуі;

Әлеуметтік  құрылымның иерархиялы түрде болуы;

Басқарушы қызметтің жақсы сипатты иеленуі;

Көпшіліктің билікке, саясатқа  қызықпауы.

Саяси элита  бірнеше түрге бөлінеді. Олар:

Жоғарғы элита;

Ортаңғы элита;

Әкімшілік элита.

Саяси элитаның қалыптасуына байланысты екі жүйе қалыптасқан. Гильдия және антрепренерлік.

Антрепренерлік  түрде басқарушы қызметке үміткердің ерекше қасиеттері, көпшілік жұртқа ұнай білу қабылеті басты орын алады. Мұнда  кандидаттың байлығына. Кәсібіне, біліміне, мамандығына онша мән берілмейді. Жеке басының ерекше қабылеті мен  қасиеттері арқасында элита құрамына өте алады. Элита да ол кандидаттың  жеке принциптері мен көзқарастарына тосқауыл қоймайды.

Гильдия жүйесінде үміткер билік сатысы бойынша баяу болса да анық көтеріліп  отырады. Мұнда жоғары лауазымды  қызметке үміткерге көптеген талаптар қойылады.

Оған кандидаттық  білімі, адамдар арасындағы жұмыс  тәжірибесі, партиялық стажы және т.с.с. жатуы мүмкін. Егер элитаның идеясына қарсы пікірлері болса ол кандидаттың  элитаға өтпей қалуы мүмкін.

Антрепренерлік  жүйе көбіне демократиялық қоғамда  қалыптасса, гильдия жүйесі авторитарлық және тоталитарлық қоғамдарды кең таралған.

12- т а  қ ы р ы п 

САЯСАТ  СУБЪЕКТІЛЕРІ: ТҰЛҒА, ӘЛЕУМЕТТІК ТОПТАР, ӘЛЕУМЕТТІК ҚАУЫМ

Ж о с  п а р ы:

Тұлға саясаттың  объектісі және субъектісі ретінде

Қоғамның  жіктелуі және оның саясатқа әсері

Тұлға саясаттың объектісі және субъектісі ретінде

Тұлға саяси  субъект те, объект те бола алады. Адамдардың өз бойында мұндай қасиеттерді орнықтыруы үшін  қоғамның құрылымында да қажетті  өзгерістер жүзеге асуы тиіс. Адамның  өзін еркін сезінуі, бостандығы тікелей  заң жүзінде бекітілген құқығымен  қорғалады. Адамның бостандыққа  деген құқы іс жүзінде адамның  жеке меншік құқымен өлшенеді. Адамның  өмір сүруін қамтамасыз ететін жеке меншігі  болмайынша, өзін емін-еркін сезіне алмайды. Қазір бізде меншікке деген  көзқарастың өзгеруі, меншіктің  түрлі формаларының өмір сүруіне  еркіндік алуы азаматтық қоғамды  қалыптастыруға қолайлы алғышарттар  жасауда.

Биік  парасатты адам қоғам алдындағы  өзінің жауапкершілігін де жете түсінеді, соның нәтижесінде ол қоғам мүшелеріне міндетті деп танылған барлық талаптар мен міндеттерді бұлжытпай орындауға, қоғам, мемлекет алдындағы жауапкершіліктерін мүлтіксіз жүзеге асыруға, парыздарын өтеуге әрдайым бейім тұрады.

Әрбір адамда саяси, әлеуметтік, экономикалық құқықтары  болады.

Қоғамның  әлеуметтік құрылымы мен жіктелуін  оқып-білудің маңызы өте зор. Себебі, қоғам өзінің қандай әлеуметтік топтардан, ал олар қандай жай-күй, жағдайда тұратындығын білуі керек. Олардың іс-әрекеті  барлық қоғам институттарының  қызмет ету сапасын, қоғам дамуының бағытын  анықтайды. Қоғамның тұрпаты, саяси  және мемлекеттік құрылымы оның қандай әлеуметтік топтардан тұратындығына, олардың қайсысы жетекшілік, қайсысы  тәуелді жағдайда екендігіне  байланысты.