Керамикалық еден плиткалары

 

8 Процессті бақылау және автоматтандыру.

 

Материалдар мен бұйымдарды жылулық өңдеудiн берілген технологиялық тәртiп бойынша өткiзедi, яғни бұзушылығы бұйымдардың ақауына алып келеді. Қойылған тәртiптердегi ауытқулардың ескертулерi үшiн пеш жұмысын әр түрлi бақылап-өлшеу және реттеуiш аспаптар және құрылымдар көмегiмен тұрақты бақылау керек. Бақылаудың негiзгi параметрлерi және технологиялық үдерiстiң реттеулерi болып табылады: температура, қысым, дымқылдық, бастапқы компоненттер шығыны және т.б.

Параметрлердiң өлшемдерiнiң  орыны анықталуы керек. Шектер және қажеттi өлшеу дәлдiгi және реттеулерін анықтайды, мерзiмдiлiк өлшемдер, жазумен немесе жазуысыз көрсеткiштер, құралдарды және т.б. Алғашқы құралдар және көрсететiн құралдардың қонысы, сонымен бiрге қолданылатын құралдың түрлерi орнатады.

Әрбiр пеш басқа пештерден айырмашылығы болатын өз ерекшелiгi болады. мысалға, құрлұмы, отын бойынша және күйдіретін материал түрі бойынша.

Жүйенi қамтамасыз етедi:

-Күйдiру аймағындағы температураның автоматты реттелуi

- Газ қысымының газ құбырындағы тұрақтануды

-Сиретiлулер тұрақтануды

-Күйдiрудi аймақта ленталы диаграммада тiркеуi бар температураны бақылау

-Жылыту аймағындағы температураны  бақылау

-Суыту аймағындағы температураның  бақылау

- Газа қысымын газ құбырында бақылау

-Негiзгi технологиялық параметрлердiң жарық және дыбыстық сигнализациясын

- Авария ахуалдарында дистанциялық және автоматты газ ажырату

 

 

 

 

 

9  Қоршау алаңды   қорғау шаралары

 

Біздің ғаламшарды, яғни жер шарын атмосфералық қабат  қаптап тұрады. Сондықтан атмосфера  қабатының биосферадағы табиғи үрдістер рөлінде мәні зор. Жер шарының  айналасындағы атмосфера, біздің планетамыздың  бетінің жалпы жылулық режимін  анықтайды және оны зиянды ғарыштық және ультрафиолет сәулелерінен қорғайды. Атмосфераның сүзілуі жергілікті климаттық  шарттарға, олар арқылы өзендер режиміне, өсімдік әлеміне және рельеф түзілу үрдістеріне  әсер етеді.

Қарағанды еденге арналған керамикалық плиткалар зауытында  шикізат ретінде иілгіштігі жоғары саздар (саз, каолинит, бентонит), жүдеулеткіштер (кварцты құм, шамот), жанатын қоспалар (күл, дала шпаты),  балқитын қоспалар (шлак) және иілгіштікті жоғарылататын  қоспалар (Соапсток, «Подмыльный щелок», синтетикалық ұнтақ өндірісінің  шығыны) қолданылады.

Бұл шикізаттардың ішінде әртүрлі дәрежедегі, әртүрлі салалар  өнеркәсіптерінің шығындары бар. Мысалы, шлакты шығындар еденге арналған керамикалық  плиткалар өндірісінде  балқитын қоспа ретінде пайдаланады. Ал ЖЭС  әкетілмелі күлдері жанатын қоспа  ретнде пайдаланады. Керамикалық бұйымдарды өндіретін зауыттың шығындары (шамот  – күйдірілген саз)  жүдеулеткіштер ретінде қолданылады. Синтетикалық жуғыш заттарды және майды өндірудің  шығындары (Соапсток, «подмыльный щелок» және ұнтақ өндірісінің шығыны) жобалантын керамикалық зауыттың бұйымдарының иілгіштігіне және беріктілігіне жағымды әсер етеді.

Еденге арналған керамикалық  плиткалар мемлекеттік стандарттардың көптеген шарттарына сәйкес болуы талап  етілетіндіктен, осындай әртүрлі  өндіріс орындарының шығын-қалдықтарын  пайдаланудың кейбір шарттары бар. Бұл  заттар шикізат ретінде өндіріске  енгізілгенге дейін белгілі бір  өңдеу жұмыстарынан өткізілуі керек (кептіру, үгіту, уақтау, сұрыптау, фракциялау және т.б.). Бұл өнім гигиеналық шарттары өте жоғары жерлерге, яғни,  лабораторияларда, емхана бөлімдерінде, операция бөлімдерінде, метро вестибюльдерінде, дүкендерде төселетіндіктен шикізаттар жоғары дисперсті болуы тиіс.

Атмосфера құрамына оттегі, көміртегі газы және азот кіреді. Ол үш элемент ең негізгі газ заттары  болып табылады, және олар   әртүрлі  экожүйелер үшін маңызы зор. Бұл газдар негізгі биогеохимиялық циклдарға  қатысады.

Жер атмосферасының жағымсыз бұзылуы атмосфералық ауаның екінші ретті компоненттерінің бұзылуына  тікелей байланысты.

Атмосфера ластануының басты  екі көзі бар: табиғи және антропогенді.. Атмосфера ластануының негізгі  антропогенді түріне отын-энергетика кешенді өндіріс орындары, көлік, әртүрлі машина жасау кәсіпорындары кіреді.

Ғалымдардың есептемесі бойынша  әлемде жыл сайын адам әрекетінің нәтежесінде атмосфераға 25,5 млрд т  көміртегі оксиді, 190 млн т күкірт оксиді, 65 млн т азот оксиді, 1,4 млн  т хлорфторкөміртек (фреондар), қорғасынның  органикалық қосылыстары, көмірсутегі, оның ішінде канцерогенді заттар (онкологиялық ауру туғызатындар) келіп түседі.

Газ тәрізді ластаушы заттардан  басқа атмосфераға үлкен көлемде  қатты бөлшектер енеді. Бұл шаң, тозаң және күл. Табиғи ортаның ауқымды  зардабын ауыр металлдармен ластануымен  қауіпті. Қорғасын, кадмий, сынап, мыс, никель, мырыш, хром, ванадий, өндіріс  орталықтар ауасының тұрақты компоненттеріне  айналды.

Бүкіл әлемді атмосфера ауасының ластану жағдайы табиғи экожүйелерге әсерін тигізеді.

Өндіріс, ауылшаруашылық, энергетикалық  өндірістердің, көліктердің планета  ауа бассейніне қатты, сұйық, газ  және бу  тәріздес органикалық пен  бейорганикалық заттар қалдық газдар түрінде келіп түсуі байқалады. Көбінесе   қалдық газдар химиялық құрамы бойынша әртүрлі қосылыстар және агрегаттық жағдайына байланысты ластанушы компоненттер түрінде кездеседі.

Қатты немесе сұйық бөлшектерді  құрайтын екіфазды жүйелер, қалдық газдар, ауа құрамында ұзақ уақыт болуға жарамды, оларды аэрозоль деп атайды. Аэрозольдердің келесі түрлерін ажыратады:

- 5-50 мкм өлшемді қатты  бөлшекті шаңдар;

- 0,1-5 мкм өлшемді қатты  бөлшекті түтіндер;

- 0,3-5 мкм өлшемді сұйық  бөлшекті тұмандар.

Газдар мен аэрозольдердің тазалануына құрылғылардың дұрыс  таңдалуы үшін қатты бөлшектердің келесі қасиеттерін білген жөн: дисперсті  құрамы; тығыздық, сулануы, жабысуы, абразивті  қасиеттері, бөлшектер қабатының  меншікті электр қарсыласуы.

Айтылған қасиеттерден басқа, құрылғыларды дұрыс таңдап алу үшін кейде олардың кейбір арнайы қасисеттерін білген жөн: жарылу қауіптілігі, биологиялық  активтілігі және т.б.

Жоғарыда айтылған қасиеттерден тазалау қондырғысының типі мен  әдісін таңдау кезінде аэрозольдің  дисперсті құрамы өте маңызды. Дисперсті  құрам әртүрлі фракциялы бөлшектердің саны немесе массасы түрінде көрсетіледі. Фракция деп - бөлшектердің төменгі  не жоғарғы шектерде қабылданған, белгілі  интервалда орналасқан қатысты бөлігін  айтамыз.

Өнеркәсіп шығындарының көптонналы жиналмалары қоршаған ортаның ластануы мен табиғатта қалыптасқан экологиялық  байланыстарының бұзылуын туғызады. Сондықтан, қайтарма ресурстарды экономикалық резерв ретінде пайдалану – ең маңызды болып табылады.

Құрылыс ауа бассейніне зиянды газ-шаңды заттар мен әртүрлі  аэродинамикалық қателіктердің  әсерімен суреттеледі.

Құрылыс материалдар мен  конструкциялардың өндірісі атмосфера  ауасының ластануына зор үлесін тигізеді. Өндіріс бөлмелерінде шаңның елеулі бөлінуі, цемент, бетон, силикат және қыш кірпіш, керамикалық плиталар, сондай-ақ, темірбетон, ағаш және металлды құрылыс конструкцияларының өндірісі кезінде байқалады. Сонымен қатар, құрылыс-монтаждау жұмыстары да атмосфералық ауаны ластайды. Ауалық бассейннің жағдайы мына үрдістертерде нашарлайды:

- машиналар, механизм  және басқа құрылыс техникасымен  шығарылған токсикалық түтіндер;

- цемент, әк және басқа  ластаушы заттардың себілуі;

- құрылыс материалдардың  шығындылары мен қалдықтарын  өрттенуі;

- қоқыстар мен шығындыларды  жабық жинақтаушы-бункерлердің қолдауынсыз  қабаттардан лақтырылуы.

Құрылыс алаңдарында қатып  қалған грунтты ерту кезінде, суды қыздырған  кезде, оқшаулағыш материалдарды дайындағанда ауаға газды және аэрозольді заттар бөлінеді.

Сондай-ақ атмосфераның ластануы, автокөліктердің кузовтар мен ашық вагондарда себілмелі минералды  шикізаттардың тасымалдануы кезінде, пайда болады.

Шаң тек жағымсыз ғана емес, сондай-ақ жағымды роль ойнайды. Бөлшектерсіз бұлттар ғана емес тұмандар да болмайды. Дегенмен шаңның ауқымды көлемі жиынтық  радиацияны азайтып, биотикалық қатынастарға жағымсыз әсер ететін, күн энергиясы  мөлшерінің азаюына әкеп соғады. Әрине, шаңның көптеген түрлерінің токсикалығының, олардың ауру туғызатын бактериаларды  тасымалдайтынын ескеру керек.

Құрылыс кезінде атмосфералық ауаның ластануы, әсіресе, құрылыс индустрия  кәсіпорындары, табиғи экожүйелердің  жағдайларының нашарлануына және адамның  әртүрлі ауруларына шалдығуына әкеп соғады.

Құрылыс материалдар өндірісінің  жұмыскерлерінде, (лат. тілінен Silex - кремень) – құрамында (SiO₂) кремний диоксиді бар шаңмен ұзақ уақыт бойы демалатын силикоз ауру кездеседі. Кей уақытта шыны мақтадан болатын пневмокониоз, құрамында кремний диоксиді, марганец, алюминий оксиді, т.б. элементтер болады. Цемент және тас шаңымен демалған кезде өкпе аурулары («цементті» қышыма, экзема, язва және т.б.) қарқынды дамиды. Ұсақ бөлшектердің арасында ең қауіптілері 5 мкм шамасында, олар лимфалық түйіндеріне, өкпе альвеолаларында, сұйық қабықшасында енуге бейім келеді.

Ауалық бассейнді қорғау үшін, оның ішінде халықты құрылыс  индустрия кәсіпорындары мен  құрылыс алаңдардың  зиянды газды-шаңды  қалдықтарынан қорғау мақсатында техникалық, технологиялық және ұйымдастырушы  шаралар кешенін жүзеге асырады.

Олардың ішінде:

- эффективті шаң жұтатын  құрылғылар мен жүйелерді (ротационды, вихревті, батарейлі, инерционды, электрлі  және т.б.) қолдану;

- рационалды шаң жұту  құралдарын таңдау жолымен көп  сатылы ауа тазартатындарды пайдалану;  өндірістің дымқыл тәсілін енгізу (мысалы, керамзит өндіру зауыттары);

- компрессорлардың электрөткізгіштерін,  свай қаққыш агрегаттарын, насостарын, экскаваторларын және басқа машиналарын   кеңінен қолдану;

- сәулет-жоспарлау шаралары, оның ішінде, экологиялық өндіріс  қалдықтарының көздерін арнайы  орналастырып, желдің бағытының  есебімен тұрғылықты жерді анықтау;

- санитарлы-қорғау аймақтарын  орнату, сонымен бірге, өндіріс  ластану көзінен тұрғын және  басқа ғимараттарды бөлетін сызықтар  өткізу. Санитарлы-қорғау аймақтарының  енін, атмосфераға бөлінген заттарды 50-1000 м-ге тең етіп қабылдағандарды,  өндіріс классына, зияндылықтың  дәрежесі мен саны, байланысты  орнатады. Өкінішке орай, қазіргі  технологиялық үрдістердің экологизациясы  толық токсикалық заттардың атмосфераға  шығарылмауына жауапты емес. Сондықтан,  құрылыс индустрия кәсіпорындарында  газдарды әртүрлі тазарту әдістері  қолданады. 

Антропогенді әсерлердің ерекше тобы құрылыс әрекеті тікелей  байланысты, олар аэродинамикалық ақауларды: температуралық қозу бұзылу инверсиясын  құрайды.

Қозу ауалық ағын қозғалысының бағыты мен жылдамдығын өзгертеді. Табиғи қозулардан басқа, мысалы, биік ғимараттар мен үймереттер құрылысы кезінде антропогенді қозулар да болады.

Температуралық инверсия – әртүрлі кәсіпорындардың интенсивті жылу бөліну нәтежесінде болатын, атмосфералық ақаулар түрлерінің бірі болып табылады. Бір аймақтың қызуын кемітіп, оны  басқаларда арттырса, атмосфералық ауаның ластану деңгейін реттеуге болады.

Ауаға ауқымды мөлшерде күлдер, шаңдар, күкірт, азот оксидтері, көміртегтері, сондай-ақ фосфор, фтор, мышьяк, сынап, селен, бор, радионуклидтер және суперэкотоксиканттар көп көлемі келіп түседі.

Өндірісте де, көлікте де, отынның жануына, қалдықтарды суытуға  және тасымалдауға қажетті, ауа негізгі  шикізат көзі болып табылады.

Өнеркәсіпте ауаның ең ластаушылар: энергетика – 28,5%; түсті металлургия  – 21,6%; қара металлургия – 15,2%; мұнай  қазу – 7,9%; мұнай өндіру – 5,1%, және де басқа салаларға 21,7%  келеді.

Түтінді газ өндірістерінің тазалау мәселесі екі жақты: бір  жағынан – бұл адам денсаулығын  қорғау (кейбір мәліметтер бойынша, өлімнің 25% уланған атмосфера), екінші жағынан - өндіріске бағалы заттардың оралу  мүмкіндігі. Өйткені, мысты балқытқан  кезде ауаға түсетін бір тонна  шаңнан 100 кг мыс алуға болады.

Норильскідегі ошақ-утилизатор қондырғысы бірінші кезек технологтарды  қызықтырды, одан кейін энергетиктерді, себебі мұндай туннель типті ошақ-утилизаторлар, құрамында бағалы металлдардың үлкен  көлемі бар пештертердің шаң ұстушы рөлін атқарады.

Газды шығарулар қатты, сұйық, газ тәрізді, периодты және тұйықталған, ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған  болады. Ең қауіптілері құрылғылардың  герметизациясы бұзылған, не газдышаңды тазартқыш аппараттардың болмауы  немесе қанағаттанарсыз жұмысының  нәтежесінде болатын  ұйымдаспаған шығарулар.

Атмосфера ластануының көздері  келесідей жіктеледі:

- тағайындалуы бойынша  – технологиялық және желдеткішті  шығарулар;

- жұмыс тәртібі бойынша  – үздіксіз әрекетті, периодты  немесе тұйықталған;

- орналасу орыны бойынша  – жоғары (мұржалар), төмен, жер  асты;

- герметикалық формасына  бойынша – нүктелік және сызықты;

- шығарулардың алыстық  жайылуы бойынша (мысалы, ғарыштан  көп километрлі сары «түлкі  құйрықтары» көрінеді. Шаң құрамында әртүрлі минералдар (гипс, асбест және т.б.), 20% жуық темір оксиді, 5% күйе және басқа заттар кездеседі. Шаң күн радиациясына экран құрайды, ластану әсерінен ірі қалалар 15%-ке кем күн сәулесін алады. Атмосферадағы шаң респираторлы және өкпе аурулардың туу мен қозуына әкеп соғады.

Жарылыс кезінде қоршаған ортаға газдышаңды шығарулармен бірге  токсикалық әсері заттар бөлініп  шығады.