Некені бұзу шарттары

Ерлі-зайыптылардың  біреуінің өтініші бойынша некенің  бұзылуы 

Егер:

1. Сот арқылы еш хабарсыз болып танылса;
2. Сотпен ақылының кемдігінен қабілетсіз болып танылса;
3. Қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан үш жылдан кем емес мерзімге дейін сотталса;
4. Ерлі-зайыптылардың біреуі заңмен белгіленген тәртіп бойынша хабарсыз кеткен болып танылса, қабілетсіз немесе қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан үш жылдан кем емес мерзімге дейін сотталса.

 

Хабарсыз  кеткен, қабілетсіз немесе сотталған  тұлғаның некесін бұзу

Некені бұзу туралы өтінішке сотпен ақылының кемдігінен қабілетсіздігін дәлелдейтін заңды күшке енген сот шешімінің үзіндісі немесе көшірмесі қоса беріледі. Ерлі-зайыптылардың біреуін қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан үш жылдан кем емес мерзімге дейін сотталғанын дәлелдейтін заңды күшке енген сот шешімінің үзіндісі немесе көшірмесі сонымен қатар неке туралы куәлігінің көшірмесі беріледі. Егер сотталған ерлі-зайыптылардың біреуі не қабілетсіз жұбайының жебеушісі балалар туралы, ерлі-зайыптылардың ортақ меншігіндегі мүлкі туралы не қабілетсіз жұбайларының біреуіне төлемақы төлеу туралы талас туғызса, онда неке сот тәртібі бойынша бұзылады.

Шетел азаматтарымен некенің бұзылуы  және Қазақстан Республикасында  шетел азаматтары арасындағы некенің  бұзылуы 

Қазақстан Республикасының территориясынан  тыс жерлерде тұратын Қазақстан  Республикасының азаматы Қазақстан  Республикасының территориясынан  тыс жерде тұратын жұбайымен  азаматтығына қарамастан, Қазақстан  Республикасының сотымен некені бұзуға толық құқығы бар. Қазақстан  Республикасының азаматтары арасында және шетел азаматтарымен немесе азаматтығы жоқ тұлғалармен Қазақстан  Республикасының территориясынан  тыс жерлерде тиісті шетел мемлекетінің заңын сақтауымен некенің бұзылуы  Қазақстан Республикасында заңды  болып табылады.

Некені  бұзу үшін қажетті құжаттар

 Өтініш;

 Неке туралы куәлік;

 Мемлекет салығы Халық банкі бөлімдеріне төленеді:

 Өзара келісім бойынша – 2.184 тг. (200% АЕК);

 Сот шешімімен – 1638 тг. (150% АЕК);

 Хабарсыз кеткен, мүмкіндігі шектеулі немесе бас бостандығынан айырылған орындарда болған жағдайда – 109, 20 тг. (10% АЕК).

 

Мемлекет  салығы ерлі-зайыптылармен сот шешіміне сәйкес төленеді:

 Егер мемлекет салығын төлеу сот тарапынан ерлі-зайыптылардың екеуіне де міндеттелсе, онда неке бұзу тіркеуі кез келгеннің өтініші бойынша жүзеге асырылады бірақ некені бұзу куәлігі тек қана мемлекет салығын

төлеген ерлі-зайыптылардың біреуіне төленеді. Ерлі-зайыптылардың екіншісіне некені бұзу туралы куәлігі мемлекет салығын төлегеннен кейін және түбіртекті ұсынғаннан кейін беріледі.

 Ерлі-зайыптылардың  біреуі мемлекет салығының бекітілген сомасын төлеген жағдайда немесе оны төлеуден босатылса, некені бұзу тіркеуі мемлекет салығын ерлі-зайыптылардың төлеуіне қарамастан жүзеге асырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                         

                               Неке отбасы құқықтарын қорғау

 

Отбасылық құқық тек шартты түрде ғана отбасылық деп атауға болатын өзге де қатынастарды реттейді. Мәселен, немерелері мен әжелерінің арасындаңы қатынастар; өздерінің отбасын құрып, бөлек тұратын кәмелетке толған ағалары мен қарындастарының арасындағы қатынастар. Бұл көрсетілген қатынстардың негізіне көбінесе туыстық жатады, сондақтан да мұндай қатынастарды туыстық қатынастар деп атау керек. Туыстық дегенде бір негізден немесе ортақ бір атадан тарайтын қандас адамдардың байланысы түсініледі. Туыстықтың екі тармағы болады: тікелей және жанама туыстық. Тікелей туыстық адамдардың бір негізден тарайтындығына негізделеді. Туыстық жоғары және төменгі тармаққа ажыратылады. Туыстықтың жоғары тармағы ұрпақтан арғы атаға қарай тарайды (әкеге, шешеге, атаға, атаның атасына және т.б.), төменгі тармақ – арғы атадан ұрпақтарына қарай тарайды (балаға, немереге, шөбереге және т.б.).

Жанама тармақ адамдардың бір атадан тарауына негіздеген. Мысалы, бір атадан тарайтын немере ағалары мен қарындастары; бір  жағдайда ортақ атасы - әкесі, ал енді бір жағдайда – атасы болып табылатын көкесі мен жиені.

Мысалы, азаматтық  құқықта заң бойынша мүлікке  мұрагерлік етуде жақын, сондай –  ақ алыс туысқан да есепке алынады. Бүгінгі күнгі мұрагерлердің  алты кезектілігі анықталған. Оларға: балалары, ерлі – зайыптылар мен  ата – аналарынан басқа (бірінші  кезектілік) мұра қалдырушының туыстары, толық туыстары, толық емес туыс (жақын) ағалары мен қарындастары, сондай – ақ оның әкесі жағынан  және шешесі жағынан келетін атасы  мен әжесі (екінші кезектілік), мұра қалдырушының туған көкесі мен тәтәлері (үшінші кезектілік), мұра қалдырушының алтыншы атасына дейінгі өзге де туыстары (төртінші кезектілік), егер олар мұра қалдырушымен бір ортада кем дегенде ое жыл бірге тұрса туыс ағалары мен қарындастары, өгей әкесі мен шешесі (бесінші кезектілік), мұра қалдырушының еңбекке жарамсыз асырауында болғандар (алтыншы кезектілік) жатады. Заң бойынша мұрагерлер кезегі бойынша мұрагерлікке ие болады. Туған ағалары мен қарындастары толық туыс және толық емес туыс болып бөлінеді. Толық туыстар – бір ортақ ата – анадан тарайтын аға – іні, апа – қарындастар. Егер әкесі мен шешесінің біреуі ғана ортақ болса, онда ағасына іні – қарындастары толық емес туыс деп есептеледі. Егер олардың аналары бір, ал әкелері басқа болса, оларды бір кіндіктен тарағандар (яғни, бір анадан туғандар) деп атайды. Егер олардың әкесі бір, шешелері басқа болса, онда оларды қандастар деп атайды. Қазақстанның отбасылық заңнамасы құқықтық жағынан ағасына іні – қарындастарды толық туыс не толық емес туыс деп айырмайды.

Толық емес туыс аға – қарындастарды ерлі – зайыптылардың бұрынғы некелерінен  немесе некеден тыс туған туыс аға – қарындастарымен шатастыруға  болмайды. Олардың ортақ әкелері  де шешелері де жоқ, демек, олар туыс емес, сүйек жақындар деп танылады. Ері  мен оның тусытары бір жағынан, әйелі мен оның туыстары – екінші жағынан, бұлар да сүйек жақындар. Өгей әке – шешесі және өгей ер бала мен қыз да сүйек жақындар деп есептеледі.

Отбасының толық және толық емес түрлері  болады. Толық отбасында ата –  анасы, балалары және әдетте, әкесі  жағынан да шешесі жағынан да аға ұрпақ өкілдері – атасы мен әжесі болады.

Толық емес отбасы балалардың ата – анасының біреуінің ғана болуымен сипатталады. Соның өзінде балалардың ата – аналары ажырасқан болса, балалары соның қарамағында қалған ата – анаға екінші жағы балаларды және еңбекке жарамсыз ерлі – зайыптыны бағып – қағу үшін алимент төлейді. Егер ерлі – зайыптылардың біреуі қайтыс болып, екіншісінің қарамағында кәмелетке толмаған балалары қалса, онда оған мемлекет жәрдемақы ретінде материалдық көмек көрсетеді. Сөйтіп, толық және толық емес отбасы да тең жағдайда заң және мемлекетарқыы қорғалады.

Неке мен  отбасын қорғау екі түрде жүзеге асрылады: юрисдикциялық және бейюрисдикциялық. Біріншісінде – отбасының құқығы бұзылған немесе дауланатын құқықты қорғау жӛніндегі өкілетті мемлекеттік органдарды қарастыру арқылы жүзеге асырылады. Бұлар сот, прокурор, азаматтық хал актілерін тіркеу (АХАТ) органдары, қамқоршылық органдары, ішкі істер органдары.

Екінші түрі – отбасының құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі азаматтар мен ұйымдардың азаматтар мен ұйымдардың іс - әрекеттері. Азаматтар бұл әрекеттерді мемлекеттік органдардан көмектесуді өтінбей – ақ өздері іске асырады. Мұндай іс - әрекеттерді – құқығын өзі қорғау деп атайды. Мысалы, құқығы бұзылған баланың ата – анасы тәртіп бұзушы баланың ата – анасымен кеңесіп, оған кешірім сұрауға ұсыныс жаайды және т.б.

Сот арқылы қорғау – отбасы құқығын қорғаудың  бір түрі болып табылады. Бұл істе прокуратура, ішкі істер органдары, АХАТ органдары, тәрбиелік мекемелер, атқарушы органдар - әкімдіктер үлкен рөл атқарады. Мысалы, әкімдіктер ата – аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау шараларын қолға алуға, ондай балалары есепке алуды ұйымдастырып, оларды отбасыларға орналастыруға көмектесуге міндетті. Ішкі істер органдары баланы күштеп тартып алуға, сондай – ақ алимент төлеуден жалтарып жүрген адамдарды іздестіруге байланысты шешімдерді күштеп орындауға қатысулары мүмкін.

Заңда неке таңдауға ерік берілген, яғни некеге тұру немесе оны бұзу үшін тараптардың өзара ерікті келісімі қажет. Некеде ерлі – зайыптылардың құқықтары мен міндеттері тең, әйелдердің құқығын шектеуге жол берілмейді. Бұл әйелдердің үй шаруашылығын жүргізумен ғана айналысып қоймай, сондай – ақ ерімен бірге бизнеспен айналысуына, мансапқа талпынуына мүмкіндік береді. Ерлі – зайыптық қатынстар, әдеттегідей ғұмырлық, яки некеге тұру бегілі бір мерзім көрсетілмей жүзеге асырылады.

Қазақстанда мемекеттік АХАТ органында тіркелген  неке ғана танылады.

Қазақстанда некеге тұрған кезде отбасылық қатынастарда әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, тілдік немесе қай дінді ұстанатындығына қарай  азаматтардың құқығын шектеудің  кез келген түрлеріне тыйым салынады.

Ерлі –  зайыптылар қатынастарына туыстарының  араласуына жол берілмейді.

Некеге тұру некеге тұрушы ері мен әйелдің өзара ерікті келісімі және олардың неке жасына жету болып табылады.

Егер неке күш көрсету, алдау, қорқыту жолымен қиылған болса, онда ол жарамсыз деп танылуы мүмкін. Некеге тұру келісімін некені тіркеу рәсімінің барысында некеге тұрушы адамның тікелей өзі ауызша білдіреді және оның қолын қойғызу арқылы расталады. Соның өзінде ата – аналарының немесе туыстарының келісімі талап етілмейді. Дей тұрғанмен, қай жағынан алып қарағанда да ата – анасының құптауы болашақ отбасы үшін өте маңызды екендігі күәмнсіз.

Отбасын құру үшін неке жасына жетудің үлкен маңызы бар. Некеге тұрушылар белгілі бір  рухани және күш – қуат кемелділігіне  ие болуы керек, ол белгілі бір  жаспен байланысты. Біздің заңымызға  сәйкес неке жасы – 18 жас.

АХАТ органдары  дәлелді себептері болған жағдайда неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендете алады. Неке жасына жетпеген адамдардың некеге тұруына ата – аналарының келісімі бойынша ғана рұқсат етіледі. Жүктілік немесе баланың тууы, әскери қызметке шақырылуы, кәмелетке толмағандардың нақты отбасын құруы дәлелді себептердің қатарына жатады. Соның өзінде басқа да длелді себептердің болуы мүмкін.

Некеге тұратын  адамдар медециналық, сондай – ақ медециналық – генетикалық мәселелер  және репродукциялық денсаулық қорғау мәселелері бойынша консультациялар алып, тексеруден өтулеріне болады. Мұндай тексерулер некеге тұратын адамдардың екеуінің келісімімен ғана өткізілуі тиіс. Некеге тұратын адамдарды тексерудің нәтижелері медециналық құпия болып табылады және ол некеге тұруға ниеттенген адамға тексеруден өткен адамның келісімімен ғана хабарлануы мүмкін.

Болашақ ерлі – зайыптылар АХАТ органына өздерінің некеге тұрғысы келетіндіктері туралы бірлесіп жазбаша түрде млімдеуі керек. Ал олардың біреуі АХАТ органына бірге өтініш беру үшін келуге мүмкіндігі болмаған жағдайда қалай істеу керек? Егер ол дәлелді себептермен АХАТ органына келе алмайтын жағдайда ол адамдардың некеге тұруды қалайтындытары жөніндегі нотариус куәландырған өтінішін табыс етуге заң рұқсат береді.

Некеге тұратын  адамның тікелей қатысуымен неке мемлекеттік АХАТ органдарында қиылады. Некені сенімхат бойынша немесе өкілер арқылы қиюға тыйым салынады.

Қамауда немесе бас бостандығынан айырылғандар некеге отыра алады. Алайда оларда мемлекеттік  тіркеу АХАТ – та емес, бас бостандығын  айыру орнында немесе қамауда  отырған жерде жүргізіледі.

Заңда неке қиюға кедергілер де көзделген. Бұл өзге тіркелген некенің болуы, болашақ ерлі – зайыптылардың жақын туыстығы, некеге тұрушылардың біреуінің іс - әрекетке қабілетсіздігі, сондай – ақ бала асырап алушылар мен асырап алғандар арасында неке қию.

                                    

                                    Некелік шарт

 

Некелік шарт – біздің тұрмысымызға салыстырмалы түрде жақында енген ұғым.

Некелік шарт деп – некеге тұратын адамдардың немесе ерлі – зайыптылардың некеде тұрғандағы немесе оны бұзған жағдайдағы мүліктік құқықтары мен міндеттерін  айқындайтын келісімдері танылады. Некелік шарт міндетті түрде жазбаша  жасалуы және нотариуспен куәландырылуы  қажет.

Некелік шартты некеге отыратын адамдардың тікелей өздері, сондай – ақ адвокат не нотариус толтыруы мүмкін екендігін айырықша атап көрсету қажет. Некелік шартты нотариалды куәландыру үшін жекеменшік немесе мемлекеттік нотариусқа жүгіну керек.

Некелік шартты некені тіркегенге дейін, сондай –  ақ некеде тұрған кез келген уақытта  жасасуға болады. Некелік шарттың  субъектілері не ерлі – зайыптылар, не некеге енді тұруға әзірленіп жатқан адамдар болуы мүмкін (күйеу мен  қалыңдық). Ерлі – зайыптылар, яғни АХАТ органдарында тіркелмеген, бірақ бірге тұратын және бір – біріне қамқорлық көрсететін адамдар некелік шарт жасаса алмайды.

Некеге тұратын  кәмелетке толмағандар (18 жасқа дейінгі  адамдар) ата – аналарының немесе қамқоршыларының келісімімен ғана некелік шарт жасаса алады. Бұл кәмелетке толмағандардың өз бетінше некелік шарт жасасуына тыйым салынады деген сөз.

Некелік шарт жасасу – некені тіркеу үшін қажетті  шарт болып табылмайтындағын атап өту керек. Некеге отыратын адамдардың немесе ерлі – зайыптылардың неке шартын жасасуы немесе оған қол қоюдан бас тартуы ерікті түрде шешіледі, өйткені бұл олардың міндеті емес, құқығы болып табылады. Бірақ сонымен бірге неке шартында ерлі – зайыптылардың немесе некеге тұратын адамдардың ортақ еркі білдірілуі тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Сонымен, отбасы дегеніміз – бұл некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиелеуге алудың өзге де нысандарынан туындайтын және отбасылық қатынастарды нығайту мен дамытуға септігін тигізетін, мүліктік және мүікке қатысты емес жекебастың құқықтарымен байланысқан адамдар тобы.

Отбасының заңдық белгілеріне мыналар жатады:

 адамдардың  неке немесе туыстық негізде  бірігуі; 

 өзара имандылық және материалдық қолдау;

 бала  туу және оларды тәрбиелеу; 

 өзара жекебасындық және мүліктік құқықтар.