Кедендік саясат

Кеден мәселесi бойынша eкi жақты келiсiмде мемлекеттер ынтымақтастық саласы бекiтедi, кеден саласында тәртiп бұзушылықты болдырмау, тексеру, алдын алу iстерiнде бiр-бiрiне ынтымақтасуға уағдаласады. Осыған байланысты eкi жақ мемлекеттiң де кеден қызметтерi кедендiк баж салығы мен салық бағасы мәселелерiнде өзара ақпарат алмасу, кеден қызметкерлерiн арнайы мамандыққа машықтану iciнe оқытуды iскe асыру, кеден мәселелерi саласында тәжiрибесi бар эксперттер алмасу туралы да келіседі.

Кеден мәселелерi Ресей Федерациясы Үкіметі мен  Қазақстан Республикасы Үкіметі  арасындағы 1995 жылғы 20 қаңтардағы "Сыртқы экономикалық қызметтi реттеудiң бiртұтас тәртiбi туралы " eкi жақты келiсiмде бiршама орын алды.

Халықаралық кеден  нормалары негiзiнде Қазақстан кеден құқығының дамуы және Қазақстанның жаңа халықаралық құқықтық кеден нормаларын дайындауға, халықаралық ынтымақтастыққа белсене араласуы - өзара байланысты және өзара толықтырылымды процесс болып саналады.

Қазақстан Республикасы Кеден кодексiнен республика кеден  заңдылықтарының тұтас күйiнде  халықаралық кеден құқығы принциптерiне сәйкес келетiнi байқалады: ұлттық тәртiп  ұстанымы; қылмыссыздандыру принципi; БКҰ-ғa қатысушылардың құқықтары мен  мiндеттерiнiң теңдiгi; сыртқы сауда  мен кеден саясатының жариялылық принципi; кеден тарифiн мемлекеттiң  сыртқы саудасын реттеушi ретiнде қолдану  принципi.

Қазақстан Республикасының  сауда-кедендiк: ұйымдардың жұмысына қатысуы - Қазақстанның халықаралық кедендiк  ынтымақтастықтағы мәндi каналдарының бiрi болып саналады. Қазақстан Бүкiләлемдiк кеден ұйымдарының қызметiне 1993 жылдың 3 қазанынан бастап оның мүшесi ретінде қатысып келеді.

Елiмiз – халықаралық  өкiметаралық экономикалық ұйым, әpi әртүрлi мемлекеттердiң сыртқы сауда  және кеден ici саласындағы халықаралық  құқықтық келiсiм болып саналатын  ТСБК/БКҰ-да бақылаушы. 1947 жылдың қазанында пайда болған (көп жақты келiсiм 1948 жылдың 1 қаңтарында күшiне ендi) ТСБК мемлекеттердiң кеден ici жөнiндегi әртүрлi бағыттары мен аспектiлерi, кеден саясаты мен зандылықтары бойынша мемлекеттер ынтымақтастығында үлкен әpi құнды тәжiрибе жинақтады.

Қазiргi кезеңде  Қазақстан өзiн тариф пен сауда  туралы Бас келісім және Бүкiләлемдiк сауда ұйымына (БСҰ) мүше ретiнде қабылдауын өтiнiп тiлек бiлдiруде. Қазақстанның ТСБК мен БСҰ -ға мүше болуы оның халықаралық саудада позициясын күшейтiп, ерекше сауда ережелерiн орындай отырып еліміздің көздеген мақсатына жетуге көмектеседі.

Бiрiншiден, Қазақстан неғұрлым қолайлы жағдай туғызу тәртiбiне негiзделген, сауда әрiптестерi оған ешқандай кедергiлер қоя алмайтын кепiлдiкке ие болады, әpi отандық өндiрiс тауарларын ұсынуда теңдiк алады.

Екiнiшден, ТСБК мен БСҰ даулы мәселелердi шешу процестерiне мол мүмкiндiк берегенi соншалық, Қазақстан тәртiп бузушылықты анықтауда қолдау көредi. ТСБК мұндай тәртiп бұзушылыққа жол берген елдерге қарсы.

Үшiншiден, ТСБК мен БСҰ Қазақстанға оның экономикалық мүддесi болатын ымырашылдық саясатын iскe асыруға көмектеседi және қолдаушылық  саясатқа "құлдырап" кету мүмкiндiгi бар eкeнін де ескертедi.

Төртіншіден, ТСБК ережесi нарықтық қатынас үшiн қолайлы жағдай туғызады және сандық шектеудi қолдануды кiдiртедi, әлемдiк балансқа қол жеткiзу үшiн өткiзiлетiн сауда шараларын қолдануды шектейдi.

Қазақстанның  кеден шекарасының жалпы ұзындығы 13000 километрден асады, оның 7000 километрi Ресеймен, 2300 километрi Өзбекстанмен, 400 километрi Typiкмeнcтaнмeн, 100 километрi Қырғызстанмен, 1700 километрi Қытаймен, 1700 километрi теңiзбен шектеседi. Қазақстанның кеден шекарасы арқылы жыл сайын 1 миллионнан аса жеке тұлғалар өтедi.

Кеден саласындағы iстелген жұмыс пен параметрлер  кеден қызметiне қойылатын талапты  күшейту қажеттiлiгiн көрсетедi, оған қoca бюджеттiң кipic бөлiгiне түceтiн түciм үнeмi ұлғаюда.

Кедендiк одаққа қатысушы мемлекеттердiң арқайсысының кеден саясатындағы мaқсaттapы ұқсас, олар: отандық рынокты, өндірушілер  мен тұтынушыларды қopғay, экспортқа  жағдай жасау, шетел тауарларының орнын  ауыстыратын өндірісті қолдау, шетел инвестициясын тарту, сауда саясаты мiндетrерiн шешу және басқа да мaқcaттap.

Бұл күндерi бiздiң  экономикалық қауiпсiздiгiмiзге төнiп  тұрған қауiп-қатер туралы фактiлер жеткiлiктi. Олардың iшiндегi нғұрлым маңыздыларына мыналар жатады: экспортқа шикізаттың көптеп шығарылуы және республиканың халық тұтынатын тауарлар, машиналар мен жабдықтар импортына тәуелділігінің артуы, сыртқы экономикалық қысымнан экономиканың тұйыққа тiрелiп қалу мүмкiндiгiнiң артуы. ТМД арасындағы шекараның ашық болуы сыртқы экономикалық байланысқа қатысы бар қылмыстық бизнестiң өcyiн, контрабандалық тауарларды кiргiзу мен шыға¬руды оңайлатады.

Кеден ұйымдары мемлекетте жүрiп жатқан барлық демографиялық процестерге белсене қатысуда. Олар бiртiндеп стратегиялық, ұзаұ мерзiмдi мiндеттердi белгiлеу мен шешуге бағыт алуда.

Мемлекеттің экономикалық мүддесiн сақтау жұмысының маңызды  бағыты 1997 жылдан бастап өткiзiле бастаған, сыртқы экономикалық қатынастарға қатысушыларды, кедендiк-банктiк валютаны бақылауды iскe асыру болды. 1997 жылдың қыркүйегiнен бастап Алматы қаласында валюталық бақылауды кiргiзу бойынша экономикалық эксперимент басталып, 1997 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстанның бүкiл террито-риясына тарады. Кедендiк-банктiк валюталық бақылау - елдiң бюджетiнiң кipic бөлiгiн толықтыратын маңызды кездердiң бiрi.

Кеден ұйымдары өздерiнiң қызметi арқылы мемлекет қазынасына, кейiн зейнетақы, жердемақы, бюджет саласы қызметкерлерiнiң еңбекақысына төленетiн "тipi ақша" әкеледi.

Республика кеден  ұйымдарының алдында тұpғaн басты мiндет кедендiк баж салығы, салым және түciм жинау арқылы мемлекет бюджетiнiң кipic бөлiгiн толтыру болып табылады. Кеден ұйымдары бюджетке кipic кiргiзетiн қосымша көздердi табуға тырысады.

Валюталық бақылаудың мәнi келiсiмнiң құжатын жасау арқылы тауардың қозғалысын бақылау, валюталық түсiмдi толық бiлiп отыру болып табылады. Қолданылған шаралар кеден төлемдерi мен салықтың жиналуы бойынша жұмыстар динамикасын толық өзгерттi.

Сыртқы экономикалық қызметгi ретгеуде кедендiк одақ пен бiрыңғай тәртiп туралы қолданылып жүрген келiсiмде Кеден одағын құрудың негiзгi шарты болып табылатынбірыңғай кеден тарифiн құру карастырылған.

Кедендiк одақ туралы келiсiмге қатысушы елдердiң тариф саясаты бойынша жүргiзген жұмыстары кеден тарифiн бiрегейлендiрудiң негiзiн қалады, кеден салығының мөлшерi, қатысушы елдердiң барлығында да сәйкес келетiн тауарлар тiзiмiн дайындап, бекiттi.

1997 жылдың наурызынан  бастап ҚР Кеден комитeті әуе және темір жол көлiктерiне кезең-кезеңiмен кедендiк бақылау енгiздi. Бақылаудың сенiмдiлiгiн күшейту мақсатында әуежайға "Rapis kan" типтес рентген аппараты сатып алынып, орнатылды. Кеден салығын төлеуде жеңiлдiктер беру мәселелерiн ретгеу мақсатында Қазақстан Республикасының "Тiкелей инвестицияны мемлекеттiк қолдау туралы" 1997 жылдың 28 ақпанындағы №275-1 Заңы кабылданды. Онда инвестициялық жобаны iскe асыруға арналған шетелдiк жабдықтар, материалдар толығымен немесе жартылай кеден салығынан босатылуы мүмкін екендiгi айтылған.

1997 жылғы 22 қазанда  Кеден одағына қатысушы мемлекеттер  кеден территориясында тауарларды  импорттау мен экспорттаудыңбірыңғай  тәртiбiн бекiту ушiн "Кеден одағын құрудағы тарифтiк емес реттеудiң бірыңғай шаралары туралы" келiсiмге қол қойды.

Өзiнiң тәуелсiз  өмip сүру жылдарында кеден ұйымдарының бiрнеше рет өзгерiске ұшырауы кеденшiлер қызметтерiнiң ұйымдаспаушылығына, тұрақсыздығына әкеп соқтырды. Кеден ici мемлекегтің жеке иелiгiнде, яғни ұлттық кеден саясатын дайындауда және оны iскe асыруда мемлекеттiң ғана ерекше құқығы бар.

Сонымен, кеден ici eкi негiзгi мiндеттi атқарады:

- бұл - елдiң экономикасының өcyi және дамуы ушiн сыртқы экономикалық байланысты пайдалану;

- оны басқа елдердiң сыртқы экономикалық (байланысты) саясатының жағымсыз әсерінен қopfay.

Сыртқы сауданы  мемлекеттiк реттеудiң тарихи формасы - кеден саясаты Қазақстанның экономикалық мүддесiн және қазақстандық өндiрушiлердi қорғаудың жолдарының бiрi - кеден  заңдылықтары қызметi саласына қатысы бар әртүрлi категориядағы субъектiлердiң  бабын таба бiлудi, экспорт-импорт операцияларын  анық әpi толық бақылау элементтерiн  бойына сiңiрген әсерлi әpi икемдi кеден  саясаты болып табылады.

Қазақстанның  экономикалық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жүйесiнде кеден саясаты  маңызды рөл атқарады.

1997 жылдың 22 шiлдесiнде  Қазақстан Республикасы кеден  қызметiнiң бүкiл бесжылдық тарихында  бiрiншi рет Қазaқстан Республикасы қауiпсiздiгi одағының мәжiлiсiнде оның жұмысы қаралды. Қазақстан кеденшiлерi үшiн жаңа есеп беру уақыты, жаңа даму кезеңi басталды.

Бiрiншiден, елiмiздiң  Президентi мемлекеттiк Кеден комитетiнен  бюджеттiң кipic бөлiгiн қамтамасыз ету жұмысын нығайтуды және республиканың кеден ұйымының штат санын көбейтудi талап еттi.

Екiншiден, ол Республика Yкіметінен кеден күзет орнын нығайтуға байланысты кеден қызметiнiң ic-әрекетiн толық жүз пайыз қаржыландыруды қамтамасыз ету шараларын қабылдауды талап еттi.

Үшіншіден, кеден  қызметi жұмысшыларын әлеуметтiк дамыту және материалдық-техникалық қамтамасыз ету қоры қалпына келтірілді.

Төртiншiден, мемлекеттiк  Кеден комитетiне, Қазақстан Республикасы сыртқы iстep министрлiгiне Қазақстан-Ресей, Қазақстан-Өзбекстан, Қазақстан- Typiкмeнcтaн шекарасынан және Каспий теңiзiнiң қазақстандық бөлiгiнен контрабанданы өткiзбеу мақсатында кеден шекарасын нығайту үшін қатал шаралар қолдану тапсырылды.

1997 жылы Қазақстанның  экономикалық дамуында шұғыл  бетбұрыс белгiлендi. Мемлекеттiң инвестициялық саясаты анық ерекшелiктерге ие болды, бiртiндеп ұлттық шаруашылықты қайта құру структурасы ретке келтiрiле бастады. Кеден ұйымдары мемлекеттiк билiктi iскe асырудың бiрден-бiр құралы болды. Кеден комитетiнiң жанынан "Кедентранс-сервиз" шаруашылық төлемді кәсіпорын құрылды. Жолаушылардың жүктері мен қолжүктерін шекарадан кеден арқылы алып өту процестерін іске асыру мақсатында 1998 жылы кден ұйымдарыц монтажы аяқталған бртұтас автоматтандырылған информациялық жүйені енгізді (БАИЖ) енгізді.

Кеден шекарасын  қорғаудағы басты элементтердің  бiрi, кеден ұйымы үшiн жаңа ic-әрекет аясы - күзет және жүктердi тасымалдау бюджетке 700 млн теңге шамасында кіріс кіргізді.

1997 жылы шекара  периметрi бойынша 123 кеден посты, 14 халықаралық, 73 республикалық мөндегi автожолдар, 22 әуежай, 25 темiржол өткелдерi болды.

1997 жылдың 19-21 қыркүйегi аралығында Алматыда елдердiң  Кеден ұйымдары басқармасы - ОЭС  мүшелерiнiң IV мәжiлiсi болып өттi, оның жұмысына Әзiрбайжан, Иран, Қырғызстан, Пәкiстан, Тәжiкстан, Туркия, Typiкменстан, Өзбекстан елдерi катысты. Кездесуде халықаралық сауда қатынасының дамуына әсер еткен және түрлі халықаралық кеден конвенциясына қосылy мүмкiндiгi бар Қазақстан кеденiнiң жүргiзген iстepi туралы айтылды.

IV мәжiлiсте жүктердi  тасымалдау туралы ОЭС-тiң бiртұтас  кұжаты, ДПГ-нi қолдану және толтыру ережесi, ДПГ-нi реттейтiн ереже мен қаулы қарастырылып, қабылданды. Сонымен бiрге контрабандамен және кедендiк алаяқтыққа қарсы күрес мәселесінде өзара түсініктік меморандумының жобасы келiсiлдi.

Кедендер мен  кеден басқармасының көп еңбек етуінің арқасында республика кеден қызметiнiң деңгейi көтерiлдi. Кедендiк бақылау технологиясы деңгейiн арттыру барлық кеден қьiзметiнiң жүйелi жасалған фак-торы, негiзi, баспалдағы болып табылады.

1996 жылдың 9 қазанында  Қазақстан Республикасы Кеден  комитетiнiң басшылығы Қазақстандағы  АҚШ -тың төттенше және Өкiлеттi Елшiсiмен кездесiп, онда АҚШ елшiлiгiмен бiрге Қазақстан Республикасы Кеден комитетiнiң өзара бiрiгiп әрекет жасау тобын кұру туралы шешiм қабылдады.

Жумыс тобыньң  қызметi барысында жумысты Tpainthe Traine's (оқытушылар даярлау) бағдарламасыньң шеңберiнде бастау туралы келiсiмге қол жеткiзiлдi. Кеден қызметiн жолға қоюдьң ең куштi жене тиiмдi жолы - бұл салада маман қызметкерлердiң жумыс iстeyi.

Шетелдiк бизнес өкiлдерi, АҚШ, Канада, Жапония елшiлiктерi, ҚP Кеден комитетi мамандарынан құрылған жумыс тобы "Кеден жаршысын" шығару мен "Байланыс тобын" орнатудан басқа да жетiстiктерге қол жеткiздi. Кеден комитетi кеден мекемелерiне алдын ала және кунбе-кунгi ресми мәлiмдемеқолдануға, кеден қоймасын пайдаланушыларға ыңғайлы жағдай жасауға, құжаттар қабылдау мен бақылауды тексеру процедурасын жеңiлдетуге буйрық, бердi. Бул шаралар ыңғайлы инвестициялық жағдай мен езара пайдалы ынтымақтастық сипатында республика экономикасының мумкiндiгiне сай келедi. Кеден қызметiнiң практикалық қадамдары арқылы Қазақстандағы шетел бизнесi мәселелерi бiртiндеп шешiлуде.

Кедендiк бақылауды  толық іске асырушы кеденде қолданылатын, 1996 жылы 1 желтоқсанда қабылданған жүк кеден декларациясы (ЖКД) болып табылады.

Кiргiзiлген тауарлардың кедендiк баж салығы мөлшерiн жуйелендiру жене оның Букiләлемдiк сауда мекемесінің принциптерi мен ережелерiне сай келуiн қамтамасыз ету мақсатыда, 1996 жылдың 14 қарашасында №1389 "Кiргiзiлген тауарлардың кедендiк баж салығы мөлшерi" деген қаулы кабылданды. Бұған дейiн де Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1995 жылғы 15 тамызында №1125 "Кiргiзiлген тауарлардың кедендiк баж салығы мелшерi" қаулысы қабылданған болатын.