1.1 Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау

Негізгі   құрал- жабдықтардың    кейбірі    түрлерін  баланстан    шығарғанда  комиссияға арнайы  салалық   мамандар    да   қатыстырылады.

          Тұрақты   жұмыс    істейтін   комиссиялар   есептен   шығарылатын   қажетті    обьектілермен   тікелей  танысып ,  оларды  қайта  қалыпқа   келтіру немесе  одан әрі   пайдалануға    жарамсыздығын ;  есептен  шығару  себептерін , қажетті  жағдайда   обьектілердің   уақытынан  бұрын есептен шығаруға  кінәлі  тұлғаларын;  кейбір  тораптардың ,   тетіктер мен    материалдардың   пайдаланылу мүмкіндіктерін   және   олардың   бағасын   анықтайды;  негізгі  құрал-жабдықтардың   есептен  шығару  актілерін жасайды. Комиссия   актілерді  дайындағанда      төл  құжаттарын ,  этаптық  жоспарларын ,ақау   белгілерінің 

                                                                                                                                         22

тізімін ,  машиналардың     апатқа  ұшырауы  жөніндегі   актілерін   және   тағы 

да   басқа  қолда  бар  құжаттарды   пайдаланылады .                                                     

        Үйлер  мен    ғимараттар     негізгі     құрастырушы   бөлшектері тозғанда, қайта қалпына  келтіріп , жөндеу мүмкін   болмаған  жағдайда немесе тиімсіз болғанда, тракторлар, автомобильдер, өздігінен  жүретін машиналар – тек негізгі тетіктер, тораптары мен агрегаттарының көпшілігі істен шыққанда есептен шығарылады.

Негізгі құрал – жабдықтарды  толық және ішінара есептен шығару пайдаланылатын Негізгі құрал –  жабдықтарды жою туралы Акт арқылы жүзеге асады. Актіні субъектінің басшысы  тағайындаған коммисия немесе соған уәкілетті адам екі дана етіп жасайды.  Актінің  1-ші   данасы   бухгалтерияға   беріледі де ,  екіншісі   негізгі   құрал -   жабдықтардың    сақталуына    жауапты   тұлғада   болады   және  ол  есептен   шығарғаннан   кейін     қалған    қосалғы  бөлшектерді,

материалдарды ,  металл     сынақтарын   және   тағы  басқаларын  қоймаға  өткізуге негіз  болып  табылады .

             Есептен  шығаруға  жұмсалған  , сондай -  ақ    жоюдан   және  үйлерді  ,  ғимараттарды   бұзғаннан ,  құрал -  жабдықтарды    бөлшектегеннен  түскен   материалдық  құндылықтардың    бағасы    актінің  « Обьектіні    есептен шығару нәтижелерінің есебі»  деген бөлімінде қарастырылады .

            Баланыстан   автакөлік   құралдарының    барлық   түрін  есептен  шығару  «Автокөлік  құралдарын    есептен  шығару  актісінде»  көрсетіледі . Актіні комиссия  екі дана етіп дайындап, субъектінің басшысы немесе өкілетті уәкілі бекітеді. Бір данасы бухгалтерияға берілсе, екіншісі құрал – жабдықтардың сақталуына жауапты тұлғаға беріледі де, ол автокөлік техникасын есептен шығарудан кейін қалған материалдық құндылықтар мен металл сынықтарын қомаға тапсыруға негіз болып табылады.

Автокөлік құралдарын жоюдан және бөлшектеуден түскен материалдық  құндылықтар бағасы « Автомобильді есептен шығару нәтижесінің есебі » деген бөлімшесінде көрсетіледі.

                                                                                                                                          23

Объектіні есептен шығарған кезде, оған қысқаша сипаттама беріледі, және оның есептен шығу себептері, негізгі запас бөлшектерінің жағдайы көрсетіледі және олардың жөндеуге жарамдылығы да айтылады. Егер де объект табиғат апаттарының, аварияның және тағы басқа күтпенген жағдайдың салдарынан есептен шығарылатын болса, онда актіге қоса тиісті құжаттары да бірге тіркеледі. Актіні кәсіпорын басшысы бекітеді. Тек бекігеннен  кейін объектіні жоюға кіріседі. Жоюдан алынған запас бөлшектері пайдалануы мүмкін болатын бағасы бойынша құндылықтар тиісті шоттар бойынша кірістеледі.

Негізгі құралдарды есептен  шығарудың қабылданған тәртібін бұзған жағдайда жою нәтижесінде  алынған материалдық құндылықтарға  жауапсыздықпен қарау анықталса, онда оған кінәлі лауазымды адамдар белгіленген  тәртіпте жауапқа тартылады.

Басы артық, пайданылатын құрал – жабдықтарды, көлік құралдарын, приборларды, құрал – саймандарды, мүлікті, жұмысқа пайдаланылатын және өнім алатын малдарды заңды немесе жеке тұлғаларға сатуға болады.

Негізгі құрал – жабдықтарды  бір кәсіпорыннан екінші бір кәсіпорынға беру кезінде екі дана етіп акт жасайды. Акт негізінде мүліктік түгендеу карточкалары мен негізгі құрал – жабдықтардың кәсіпорын балансынан шығарылғаны туралы белгі соғады.

Негізгі құралдар субъектінің  өз ішінде орын ауыстыруы кезінде, орын ауыстыру актісімен рәсімделеді. Оның негізінде негізгі құрал – жабдықтардың  бір орыннан екінші орынға көшуі туралы объектілердің тұрған жеріндегі мүліктік түгендеу карточкаларына белгі соғылады. Негізгі құралдар шаруашылық ішінде орын ауыстырғанда 12 « Негізгі құралдар » бөлімшесі шоттарының дебеті мен кредиті бойынша бухгалтерлік  жазулар жазылады.  

 

          

 

              

                                                                                                                                         24

               Қорытынды

Мен осы курстық жұмысымды қортындылай  келе, мынадай тұжырымда жасамға  келеді.

Негізі құралдар материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да ұзақ уақыт бойы қызмет етеді. Осы негізгі  құралдарға ; жер; үйлер; ғимараттар;  көп жылдық  екпе ағаштары ;машиналар және  құрал – жабдықтар  ( соның ішінде  автоматты машиналар және  құрал – жабдық );  машиналар және жабдықтар ; өлшеу және  реттеу  аспаптары және қондырғылар   мен лобариториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа машиналар мен құрал – жабдықтар; көлік құралдары; құрал – сайман; өндірістік мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлік; жұмысшы және өнім беретін мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді ақсартуға шыққан күрделі шығын; басқа да негізгі құралдар жатады.

Кәсіпорында негізгі  құралдардың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесі анықтайды.

Негізгі құрал өндіріс  процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану процесінде біртіндеп тозады. Тозудың екі түрі болады: табиғи және сапалық ( моральдық ) ( заман талабына сай келмеуі ).

Негізгі қорлардың табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне қатысу нәтижесінен және негізгі құралдардың пайдалануға тікелей қатыспай – ақ, түрлі сыртқы факторлардың әсерінен: ылғалдан, атмосфералық құбылыстар нәтижесінен, металдардың тот басуынан, ескеруінен пайда болады.

Негізгі құралдардың  тозуын есептеу үшін 13 « Негізгі  құралдардың тозуы » бөлімшесінің мынандай синтетикалық шоттары: 2421 « Үйлер мен ғимараттардың тозуы », 2423 « Машиналар мен жабдықтардың, өткізгіш тетіктердің тозуы », 2425 « Көлік құралдарының тозуы », 2427 « Басқа негізгі құралдардың тозуы » пайдаланылады. 12 –ші бөлімшенің шоттарында ( 2412 – 2415 шоттар ) есептелген негізгі құралдар 5 жылдан бір рет амортизацияланады.

 

 

                                                                                                                                       25

Шаруашылықты жүргізуші  субъект қолданылып жүрген заңдарға сәйкес, өзіне тиісті үйлерді, ғимараттарды, құрал – жабдықтарды, көлік құралдары мен құрал саймандарды басқа субъектілерге беруге, айырбастауға, жалға беруге, уақытша тегін пайдалануға беруге, сондай – ақ баланстан шығарып тастауына болады.

Негізгі құралдарды есептен шығару: табиғи және моральдық тозуына байланысты жою қажет болғанда; құрылыс жүргізгенде; кәсіпорында, цехтерда немесе басқа объектілерді техникалық жағынан қайта жабдықтағанда; кеңейіткенде; негізгі табынан малдарды  жарамсыз деп тапқанда; табиғи өзгергенде; баланстан тегін бергенде; сыйлағанда; шаруашылықаралық және басқа кәсіпорындарға, қоғамдық ұйымдарға бергенде ( сатқанда ),  өткізгенде және айырбастағанда жүзеге асады.

Тұрақты жұмыс істейтін комиссиялар есепиен шығарылатын  қажетті объектілер мен тікелей танысып, оларды қайта қалыпқа келтіру немесе одан әрі пайдалануға жарамсыздығын;  есептен  шығару себептерін, қажетті жағдайда объектілердің уақытынан бұрын есептен шығаруға кінәлі тұлғаларын; кейбір тораптардың тетіктер мен материалдардың пайдалануы мүмкіндіктерін және олардың бағасын анықтайды; негізгі құрал – жабдықтардың есептен шығару актілерін жасайды. Комиссия актілерді дайындағанда төл құжаттарын, этаптық жоспарларын, ақау белгілерінің тізімін, машиналардың апатқа ұшырауы жөніндегі актілерін және тағы да басқа қолда бар құжаттардыпайдаланылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         26

Пайдаланған әдебиет:

1. « Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есеп »

          авторы: Е.Т Төлегенова, В.К Радостовец, Л.Г Продан

2. « Бухгалтерлік есеп принциптері »

авторы: Б.Е Укашев, З.Н.Әзірбаева, Н.А. Құдайбергенов.

3. «Субьектінің қаржы – шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп    

шоттарының корреспонденциясы»

авторы: Қ.К. Келімжанов, Э.Т.Төлегенов, М.Б. Байдаулетов.

4. « Бухгалтерлік есеп стандарт» Алматы, 1999
5. « Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп»

авторы: В.К.Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт

6. « Бухгалтерлік есеп теориясы»

авторы: З.Н.Әзібаева Б.Е.Укашев

7. «Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру»

авторы: Т.Ә.Әбдіқалымов, А.А.Сатмурзаев.

8. «Қаржы есебі» Алматы, Дәуір 1998

авторы: Т.А.Тасмағамбетова,  В.К. Радостовец

9. «Теория аудита» Алматы, 1994

авторы: К.Ш.Дюсембаев

10. «Справочник по аудиту» М,1999
11. «Есеп саясаты» . Алматы , 1998

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                          27

     Қазақстан  Республикасының  Ғылым және  Білім министрлігі

    Атырау Инженерлік  – Гуманитарлық институтының  колледжі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

Пәні: Бухгалтерлік есеп

Тақырыбы:Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                   Орындаған: Меңдіғалиева А.Т

                                                                                            Эк 3\1

                                                   Тексерген: Құспанова С

 

 

 

 

 

 

                             Атырау – 2007

 

Қазақстан Республикасының  Ғылым және Білім министрлігі 

Атырау Инженерлік –  гуманитарлық  институтының колледжі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                          Рецензия

                      ( курстық жұмыстан)

 

Студенті: Меңдіғалиева Айнагүл

Мамандығы: 0703002 экономика

Курстық жұмыстың тақырыбы: Негізігі құралдар, оларды жіктеу және бағалау_____________________________________________

 

Курстық жұмыс бойынша  ескертулер:____________________

_____________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

 

Рецензент_________________________________________________

 

"____" ______________ 2007 ж