1.1 Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау

 

                            Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім 

1. Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау.
2. Келіп түскен құралдардың есебін және оның аналитикалық есебін ұйымдастыру.
3. Негізгі құралдардың кейбір жекелеген түрлерін есептеудің ерекшеліктері.
4. Негізгі құралдардың тозуын және амортизациясын есептеу
5. Негізгі құралдарды есептеп шығару

Қорытынды

 

Пайдаланған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                              КІРІСПЕ

    Кез – келген өндіріс өз қызметіне құрал – жабдықтарын тартса ғана жүреді, ал ол еңбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынған, жартылай фабрикаттар) және еңбек құралдары (машина, станок) болып бөлінеді. Бұл арада еңбек құралдарының құрамы сыртқы белгісімен емес,олардың өндіріс процесінде атқаратын роліне қарап анықталады. Мысалы, заводтта дайындалған бу қазаны сол зауыт үшін дайын өнім болып саналады. Ал оны орнату үшін сатып алынған субъект үшін осы қазан еңбек құралы болып табылады.

   Инвертарлық объектілер негізгі құралдардың есеп бірлігі болып табылады. Инвертарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі өқұралдың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады. Егер негізгі құралдар несие арқылы сатып алынған болса, онда төленген проценттер ағымдағы шығыстар болып табылады да объектінің бастапқы құнына қосылады.

  Негізгі құралдардың қабылдау – тапсыру (орнына ауыстыру ) актісі негізгі құралдар құрамына жекелеген объектілерді енгізу үшін қолданып жүрген заңға сәйкес. Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт тапсырушы және қабылдаушы объектілер үшін екі дана етіп жасалады.

  Негізгі құралдар бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, тнхникалық сипаттамасы және  құны бірдей шаруашылық мүліктің бір типті заттармен, құрал - сайманнан тұрса, олар бухгалтерияда бір мүліктік карточкада жүргізіледі.

  Қазақстан Республикасында  жердің мемлекеттік те, жеке меншік  те түрлері бірдей қозғалып  және танылады. Кез – келген  меншік иесі заңға қайшы келмейтін  кез – келген мәмілені жасауына болады.

   Жерді қысқа мерзімді пайдалану үшін 5 жылға дейін, ал ұзақ мерзімді пайдалану үшін 5 жылдан 49 жылға дейін алады. Жерді қысқа мерзімге пайдалану үшін, оның пайдалану мақсаты көрсетілді.                                                                            

  

 

                                                                                                                                         2

Келісім шарттың жағдайы  бойынша жал ақысы резиденттің  алатын табысынан табыс салығы шегерілген сомадан төленетін болып келісілген.

   Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысушымен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану процесінде біртіндеп тозады. Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі келгенге дейін негңзгі құрал жабдықтар түріне орналастырады. Моральдық тозуды болдырмау мақсатындаи негізгі құрал – жабдықтар объектілерін қайта құрып, жаңарту жұмыстарын жүргізеді. Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға беру шартының немесе шарт талаптарына сай  жалға алушы жасайды.

   Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген амортизациялық нормасының шегінде. Шаруашылық жүргізуші субъектісіндегі белгіленген нормалар, салық заңдылығының  нормасынан аспауы тиіс. Қозғалыстағы мүліктер қойылған кепілдік ретінде міндетті түрде мемлекеттік тіркеуге жатады. Лизинг нәрсесін сатушы тікелей лизинг – алушының да, лизинг берушінің де сатушылармен қарым – қатынасы, ынтымақтасқан кредиторлар ретінде жүреді.

   Бухгалтерлік есепте қаржылық лизинг бойында жасалатын операциялар онда қарастырылған келісім – шарттың жағдайына байланысты көрініс табады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                                    3

                      I . НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ.

                    1.1 Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау

Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.

Негізгі өндіріс құралдарына  өндіріс процесіне тікелей қатысатын  обьектілер жатады,олардың көмегімен  өнімді әзірлеген кезде еңбек  құралдарына әсер ету жүзеге  асады немесе өндірісті жүргізу  үшін қажет материалдық жағдайын жасайды. Негізгі өндірістік құралдардың пайдалануын сипаттайтын шолушы экономикалық көрсеткіші – қор қайтарымы болып табылады, ол негізгі құралдардың бір өлшеміне шыққандығы өндірілетін заттай немесе ақшалай түріндегі өнімді көрсетеді.

Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықтар – тұтынуға арналған құрал- жабдықтар. Олар ұғымның мәдени-тұрмыстық қажеттіліктерін ұзақ мерзім бойы өтуге арналған. 

Игілігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға арнаған болып  бөлінеді.

Меншік дегеніміз – субьектіге тиесілі және оның балансында көрініс табатын негізгі құралдар. Белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа субьектіден алынған негізгі құралдар, жалға алынған құралдар болып саналады.Оларды жалға берушінің балансынада есептейді, жалға алушы 001-ші " Жалға алынған негізіг құралдар" баланстан тыс шотынада есептейді. Жалға алу мерзімі аяқталған соң немесе ол аяқталмай тұрып, жалға алушы келісілген бағамен сатып алуына болады. Оларды 2411-ші " Жер ", 2412-ші " Үйлер мен ғимараттар ", 2413 "Меншік және құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар", 2414-ші "Көлік құралдары", 2415-ші "Басқа да негізгі құралдар" шоттарының тиісті аралық шоттарында есептейді.

Пайдалану сипатына қарай негізгі  құралдар жұмыс істеп тұрған болып  бөлінеді.Қолданыстағы жұмыс істеп  тұрған негізіг құралдар, әрекет етіп тұрған болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар – бұл жұмысы тоқтатылған немесе басқа жағдайларға байланысты    

                                                                                                                                                                    4

Амортизация ( латының өтеу деген  сөзінен) – тозудың құндық көрінісін  білдіреді.

№ 6 – шы «Негізгі құралдардың есебі» бухгалтерлік есеп стандартына (БЕС) сәйкес, амортизация – активтің қызмет еткен мерзім бойына амлортизацияланған құнды тарту процесі.

Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар әрбір есептік  кезеңнің шығысы ретінде танылады.

Жанадан пайдалануға берілген негізгі  құралдар бойынша амортизация есептеу  келіп түскен айдан кейін айдың бірінші күнінен басталады, ал шығып кеткен негізгі құралдар бойынша – шыққан айдан кейінгі айдың бірінші күнінін бастап тоқтатылады.

Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға беру шатының немесе шарт талаптарна сай жалға беруші немесе жалға алушы жасайды.

         Негізгі  құралдардың тозуын есептеу үшін 13 « Негізгі құралдадың тозуы  » бөлімшесінің мынандай  синтетикалық  шоттары: 2421 « Үйлер мен ғимараттардың  тозуы », 2423 « Машиналар мен жабдықтардың, өткізгіш тетіктердің тозуы », 2427 « Басқа негізгі құралдардың тозуы » пайдаланылады. 12 бөлімшенің шоттарында (2412 – 2415 шоттар) есептелген негізгі құралдар ай сайын амортизацияланады.

        Ұзақ мерзімге  жалға алынған негізгі құралдар  бойынша амортизациялық аударымдарды жалға алушы жасайды. Амортизация сомасы өндіріс шығындарының есебін жүргізуші 2930, 8045,     7210 шоттардың дебетінде және 13-ші 2421, 2423, 2425, 2427 шоттарының 2-ші « Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдардың тозуы » деп аталатын аралық шотының кредитінде көрініс табады.

      Сатып алу құнын  төлегеннен кейін ұзақ мерзімге  жалға алынған негізгі құралдар  жалға алушының меншігіне айналады. Мұндай жағдайда ұзақ мерзімге  жалға алынған негізгі құралдардың тозуы 13-ші бөлімшенің 2 – ші

                                                                                                                                      

                                                                                                                                          19

     Қолданыстағы нормалар бойынша есептелген тозудың сомасына 7470-ші « Негізгі емес қызмет бойынша басқа да шығыстар » шоты дебеттеліп,  2421 – 2427 «Негізгі құралдардың тозуы» деген қосалқы шоты кредиттеледі. Негізгі құралдарды әкелгеннен кейін 2421-2427 шотының, 4-ші субшотындағы сомасы дебеттеліп және 2421-2427 шотының, 1-ші « Меншік құралдардың тозуы» қосалқы шоты кредиттеледі.

    Егер шаруашылық  жүргізуші субъект шетел  компаниясының  құрылымдық бөлімшесі болып табылмаса  әкелінген негізгі құрал баланстан тыс шотта есепке алынады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                                  18

қабылдау  комисиясы көп жағдайда көзбен ( визуально ) анықтайды, не болмаса бастапқы  құнының 0,01 – ден 2,0 % - ке дейінгі сомасы алынады.

   Негізгі құралдардың  кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын  рәсімдеу үшін актіні екі дана  етіп тапсырушы цех қызметкері  толтырады. Алушының және тапсырушының қолддары қойылған бірінші данасы бухгалтериаға тапсырылады, ал екінші тапсырушы цехта қалады.

   Негізгі құралдардың ақысыз төлеу кезінде акт екі дана етіп жасалынады.

   Негізгі құралдарды  басқа субъектіге сату кезінде  актігнің үш данасы жазылады: алғашқы екеуі өткізгіш субъектіде қалады, үшінші дана негізгі құралдарды қабылдаушы адамға беріледі.

  Негізгі құралдар бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық сипаттамасы және бірдей шаруашылық мүліктің бір типті заттарымен, құрал-сайманнан тұрса, олар бухгалтерияда бір мүліктік карточкада жүргізіледі. Бухгалтерия келіп түскен объектіні материалдық жауапты адамға бекітіп, мүліктік карточка ашады, объектіге мүліктік тізімдеу нөмерін беріп, мүліктік тізімге алынады, негізгі құралдарды алу туралы жазбасы жасалынады. Негізгі құралдар келіп түскен кезде, мына төмендегідей шоттар корреспонденциясы жасалынады.

№	Шаруашылық операцияларының  мазмұны	Сома,тенге	Шоттар корресп-сы
			дебет	Кредит
1	Негізгі құралдарды кәсіпорының  өз ішінде орын ауыстыру	200000	2411-2415	2411-2415
2	Негізігі құралдар басқа  заңды немесе жеке тұлғалардан алынды: келісім шарттық құнына ҚҚС сомасына ( тұрғын үй ғимараттарын және жеңіл автомобиль транспорттарын қоспағанда)	150000   24000	2412-2415   1420	3310   3310

 

 

                                                                                                                                  10

3	Құрылтайшылардың кәсіпорынның жарғылық   капиталына салған салымдарына салған негізгі құралдар кіріске алынды	600000	2411-2415	5020
4	Негізігі құралдар серіктестік, тәуелді және бірлесіп бақыланатын  кәсіпорындар алынды: баланстық құнына ҚҚС (16%) Беруші жақтың есептеген тозу сомасы	250000 40000 100000	2412-2415 1420 2412-2415	3320-3330 3320-3330 2421-2427
	Жиыны (бастапқы  құны)	350000	х	х
5	Тегін алынған негізгі  құралдар кірістелді: баланстық құнына берілген күніне дейін есептелінген тозу соммасы	132000 28000	2412-2415 2412-2415	6220 2421-2427
	Барлығы (бастапқы  құны)	160000	х	х
6	Түгендеу барысында  есепке алынбаған негізгі құралдар анықталды: негізгі құралдардың эксперттік жолмен анықталған қалдық құнына негізгі құралдардың эксперттік жолмен анықталған, бірақ есепке алынбаған тозу сомасына	64000   18000	2412-1215   2412-1215	6220   2421-2427
	Барлығы ( эксперттік жолмен анықталған бастапқы құн )	82000	х	х
7	Кәсіпорынның өзі дайындалған  негізгі құралдары: -негізгі өндіріс цехында -көмекші өндіріс цехында	300000 200000	2412-1215 2412-1215	8110
	Барлығы ( өндірістің өзі дайындаған негізгі құралдар)	500000	х	Х