Компания капиталының құрылымы мен құрамы

Қаржылық тұтқа мен капитал құрылымы түсініктерінің, тағы бір айырмашылығы компания қаржыландырудың баланстан тыс көздерін пайдалану кезінде көрініс табады. Мысалы, ұзақмерзімді, бірақ капиталдандырылмаған және активтерді жалға алу балансында көрсетілмеген активтер Мұндай жалға алу келісім-шарты тікелей ұзақмерзімді несие субституты ретінде де қатысады, сәйкесінше, ол қарыз капиталына теңестірілуі тиіс Яғни, қарыз капиталының(Wd) жэне кредиторлар талап ететін табыстылыКЈык (Kd) үлесі осы қаржыландыру көзін ескеру арқылы қарастырылады Басқаша айтқанда, жалға алу келісім-шарты капиталдандырылады, яғни жалға алынған ресурстар толығымен несиеге сатып алынған активтер ретінде қарастырылады. Пайда ағымын (капиталдан-дыруды) есептеу үшін келісім-шарт мерзімі. жалға алу төлемдерін төлеу, ал капиталдандыру мөлшерлемесін талдау үшін - ұзақмерзімді несиелер бойынша ағымдағы рыноктық пайыздық мөлшерлеме негіз болады. Капиталдандыру сомасы - бұл қарыз капиталының құрамдас бөлігі және несие бойынша күтілетін мөлшерлеме.      

Баланстан тыс баптар үшінші тұлғаларға берілген несиелік кепілдермен байланысты болатын жағдайда бар. Кепіл бергєн компания міндеттемелерінің сапасы үшінші компанияның алынған несиелер бойынша міндеттемелер орындау сапасына тікелей байланысты Қаржылық тұтқаның бухгалтерлік тәсілінде мұндай байланыстар ескерілмейді. Қаржылық тәсілде олар тірек талдауды қажет етеді және қаржылық талдаушы белгілі бір жағдайларда үшінші тұлғаларға берілген кепілдер бойынша төлемдер төлеудің пайда болу ықдималдығы жоғары деп есептеуі мүмкін болғандықтан, «жазбаша міндеттемеге» айналуы мүмкін. Сонымен, капитал құрылымының сандық сипаттамасында екі тәсілдің - бухгалтерлік және қаржылық - арасындағы айырмашылық қаржыландыру үшін облигациялар немесе артықшылығы бар акциялардың конвертациялық шығарылымын қол дану кезінде пайда болуы мүмкін Конвертацияланатын шығарылымның екі түрі де - «жарты қарыздың" бір түрі, оларды меншікті капиталға айырбастау ыктималдылығы төмен болған кезде қарыз капиталы категориясына жатқызады Егер конвертацияланатын қаржылық құралдарды шығаратын компанияның жай акцияларының рыноктық бағамы мен конвертация келісім-шартының орындалу бағамының (конверсиялық бағам) арақатынасы оң болса және рыноктық бағам конверсиялық бағамнан жоғары болса, онда конвертацияланатын кағаздарды жай акцияларға айырбастау мүмкін болады. Бұл жағдайда қарыз капиталының конвертацияланатын бөлігі жойылады, ал меншікті капитал өседі.     

Осылайша, қаржылық тұтқа компанияның қазіргі қаржылық талдауында капитал құрылымы түсінігін барлық жағдайда дұрыс қолдана бермейді. Капитал құрылымын талдауда қарыз және меншікті капитал (D/Е.) арақатынасының қаржылық тәсілінің ережелері келесідей:

• Баламалы шығындар ережесі;
• Қаржыландыру мерзімдерінің капитал пайдалану  
  мақсаттарына сәйкес келу ережесі,
• Күрделі капитал құрылымын өзгерту ережесі;
• Рыноктық бағалау ережесі

Қаржыландыру саясатын дұрыс  қалыптастыру үшін нақты компанияның  капитал құрылымының оңтайлы  мәндерінің аймағын анықтау қажет. Мұндай аймақты іздеу оңтайлы капитал құрылымының сандық жане сапалық талдау тәсілдерімен байланысты Нақты компанияның капитал құрылымын сандық бағалау қаржы саясатын жасау кезінде ескерлуі тиіс макро және микро факторларды анықтауды қажет етеді. Талдаудың бұл түрін сандық бағалаумен ■- компания үшін қарыз және меншікті капиталдың оңтайлы арақатынасын белгілеуге мүмкіндік беретін қаржылық улгілермен толықтыру керек.

Сонымен, капитал құрылымын  біртұтас сандық және сапалық бағалау  нәтижесінде компания құнын арттырудың дұрыс қаржылық саясаты жасалады.  
  
 

3.Ағымдағы шаруашылық  субъектілерінің капиталын құру  проблемалары және оны шешу  жолдары.      

Бүкіләлемдік  дағдарыстың әлем елдері экономикасын құлдыратып жібергені соншалық осы  кезеңдегі көптеген корпорациялар  мен шаруашылық ұйымдар еріксіз  жабылуға мәжбүр болуда.Соның нәтижесінде, корпорацияларды аяққа тұрғызуда капитал құрамы мен құнын оңтайландыру әрбір қаржы менеджерін толғандырып отырған бірден-бір мәселе болып отыр.

Аталған проблеманы шешу үшін кәсіпорындар мен  шаруашылық субъектілері капитал тартуды тек қана банк несиелерін жоғары пайыздық мөлшерлемемен тартуға мәжбүр болып отыр. Мұның бірден-бір себебі, инвесторлардың өздерінің қаржыларын еркін және үлкен сенімділікпен кәсіпорын жобаларына салуларына әзірге тәуекел деңгейі тым жоғары болуы болып отыр.      

Қазіргі корпоративтік қаржы  теориясының базалық ережелеріне  сәйкес, құнды басқару тұжырымдамасының негізін екі іргелі принцип құрайды:       

біріншісі – компанияны қаржылық басқарудың мақсаты оның негізді нарықтық құнын барынша көтеру болып табылады.

екіншісі – компанияның құны оның келешекте басқара алатын, табыстылық мөлшерлемесі бойынша дисконтталған, компанияның барлық активтерінің жиынтық тәуекелін ескеретін ақша ағынымен анықталады.      

Компания  акцияларының нарықтық құны мен меншікті акционерлік кпаитал арасында айырма артқан сайын акционерлердің молшылығы да арта түспек.     

Компания  құнын жасауға бағытталған әрекеттерді төмендегідей топтарға бөлуге болады:

• қолда бар активтерден ақша ағынын көбейту әрекеттері;
• келешекте ақша ағынының өсуін арттыру әрекеттері;
• ақша ағынының өсуі орташа нарықтықтан асқан жағдайда, кезеңнің ұзақтығын уақытша арттыру әрекеті;
• капитал құнын азайту әрекеттері (қаржыландыру шығындарын азайту).

 

     Сату  көлемін арттыру және өндірістік шығындарды азайту түрінде ақша ағындарын арттыру мақсатына жету әдістерінің бірі косылу және жұтылу (М&А) болып табылады. Сондықтан қосылу мен жұтылуға қол қоймастан бұрын, әдетте алдымен осындай бірігулер нәтижесінде пайда болатын құн жасау немесе синергетикалық әсерлер жасау мүмкіндіктерін қарастырады өндірістік үнемділікке қосымша компаниялар қосылуы кезінде өндірістік масштабтағы үнемділік болуы мүмкін. Мұндай үнемділік өндіріс көлемінің өсуіне байланысты орташа шығындар азайған кезде байқалады. Үнемділікті горизонталь біріккен бірлестіктер, яғни қызметтерін (бизнес бағытын) бір ғана өндіріс процесінде жүзеге асыратын компаниялар қосылған кезде, өндірістік қуаттары мен операцияларының жарыса жүргізілуіне жол бермеу есебінен жақсы жүзеге асыруға болады. Вертикаль біріккен компанияларда (яғни, қызметтерін өндіріс процестері кезеңдеріне тікелей байланыста жүзеге асыратын компанияларда) шығынды үнемдеу осылайша бір ізді циклге біріктіру және өндіріс пен өнім өткізудің бірізді кезеңдеріне бақылау жасау есебінен қол жеткізіледі.      

Қатысушылардың  жауапкершілігін анықтаумен қатар жарғылық капиталдың қосымша кызметі бар, ол серіктестіктің өндірюістік базасын және оның айналымдық қаржысын қапыптастыру көзі болып табылады Шын мәнінде корпоративті процедуралар мен салық салу тұрғысынан серіктестіктің жарғылық капиталына қажетті материалдық базаны және өзге активтерді беру серіктестік мүлкін толықтырудың оңтайлы тәсілі болып саналады.     

Сондықтан серіктестікке  қатысушылардың өзі жарғылық капиталдың мөлшерін арттыруға ықылас білдіреді, бұл олардың серіктестік жауапкершілігі бойынша жауапкершілік деңгейін арттырады. Қазақстандық тәжірибеде бұндай жағдайдың таралуы қисынды. Қатысушылар кәсіпорын жұмысының алдын-ала нәтижелерін көре отырып және алдағы перспективаға сене отырып айналымды арттыруға шешім қабылдайды.      

Жарғылык капиталды арттыру  процедурасы көп қадамды және күрделі емес, әсіресе оның бастаушыларында мақсаттарға, іске асыру механизміне, өзара құқықтар мен міндеттемелерге қатысты түсінушілік пен ақылдасушылық ең бастысы - толық өзара сенімділік болса Бұл процедура серіктестікте бір ғана қатысушы болса мүлдем қарапайым.      

Серіктестік қатысушылары жарғылық кпаиталды өзінің капиталымен тәуекелдеп арттыратындай  шешім қабылдаса,келесі жағдайларға  ие болмақ:

1)қатысушылар екеу я  одан да көп;

2)қатысушылар арасында  толық сенімділік жоқ (олар  экономикалық, маркетингтік немесе  өзге мақсаттармен серіктес болды).  
           Жарғылык капиталды арттырудың процедуралық сәттерінде мұқият тоқталайык. Аталған процесстің қатысушыларының мүліктік ыкыластары жағдайы жарғылык капиталды арттыру процедурасының қыр-сырын дұрыс түсіну деңгейіне тікелей тәуелді болатынын келесі талдаудан байқауға болады.     

ҚР  «Шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы» Заңы бойынша, 07.08.2008 ж. соңғы өзгертулері мен толыктыруларымен (әрі карай - ЖШС туралы Заң). жарғылык капиаталды арттыру процедураларын кыскаша келесідей көрсетуге болады.

1.Қатысушылардың жалпы  жиналысында жартылық капиталды  арттыру туралы шешім қабылдау.

2.Мемлекеттік тіркеуін  іске асырған органға жалпы жиналыспен жарғылық капиталды арттыру туралы шешім қабылдағаннан кейінгі үш ай ішінде шешім қабылданғаны жайында хабарлау (әділет органында серіктестік жарғысының өзгеруін тіркеу).     

Бірінші сатының (шешім қабылдау) жеке реңктері жарғылык капиталды арттырудың қатысушы таңдаған тэсіліне тәуелді (тәсілдер тізімі ЖШС туралы Заңның 26 б. 2 п. анықталған):

1)серіктестіктің барлық  қатысушыларының қосымша үйлесімді  салымдары;

2)серіктестіктің жеке  капиталы есебінде. оның ішінде  резервті капиталының есебінде  жарғылық капитал көлемін арттыру;

3) қалған қатысушылар  келіскен жағдайда бір немесе бірнеше қатысушының қосымша салымдар салуы;

4) серіктестік  құрамына жаңа қатысушыларды қабылдау.     

Бұл жерде жарғылық капиталды  арттырудағы бар катысушылардың қарым-қатынасын талдағанымыздықтан, бірінші және үшінші тәсілдерді зерттеуге тоқталайық.         

 Жарғылық капиталды  аталған тәсілдермен арттырудың  ұтымды нәтижесі ретінде жарғылық  капиталға қосымша салымдардын толық сомасын нақты енгізуді және серіктестік жарғысынын, өзгеруін әділет органдарында тіркеуді атауға болады.     

Тәжірибе көрсеткендей, бұл  процедураның жиі үзілу себебі серіктестіктің бір немесе бірнеше қатысушысы салымның бәрін немесе едәуір бөлігін енгізбеуінде.      

Бұндай орындамаушылықтың  салдарына ЖШС туралы Заң 26 б. 6 п баяндалған жалғыз норманы арнайды.     

Егер жарғылық капиталды  арттыру орындалмаса қатысушы немесе серіктестікке кіруге ықылас білдірген, өз салымын салған үшінші жақ серіктестіктен Қазақстан Республикасы Азаматтық  кодексінің (толық бөлімі) (әрі қарай - АК) 353-бабына сәйкес салымды қайтаруды және тұрақсыздық айыбын төлеуді немесе шығынды өтеуді, оның ішінде салым ретінде енгізілген мүлікті пайдалану мүмкіндігін жоғалту нәтижесінде жіберілген пайданы өтеуді талап етуге құқылы.     

Сәйкесінше, ЖШС туралы Заң жарғылық капиталды  арттыру бойынша процедураның орындалмауының бір жағын ғана қадағалайды - қосымша салымдарды енгізу бойынша міндетті атқарған қатысушылардың ең төменгі ықылас деңгейін камтамасыз ету.     

Осылайша,ЖШС  туралы Заң бұл сураққа бір  қырынан ғана қарайды, жарғылық капиталды арттыру орындалмауымен бзйланысты қатысушылар мен серіктестікке қандай шара қолдануға болатынын нақтыламайды.  
  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ      

Қорыта  келгенде, компанияны қаржыландыру саясатын дұрыс қалыптастыру үшін нақты компанияның капитал құрылымының оңтайлы мәндерінің аймағын анықтау қажет. Мұндай аймақты іздеу оңтайлы капитал құрылымының сандық жане сапалық талдау тәсілдерімен байланысты Нақты компанияның капитал құрылымын сандық бағалау қаржы саясатын жасау кезінде ескерлуі тиіс макро және микро факторларды анықтауды қажет етеді. Талдаудың бұл түрін сандық бағалаумен ■- компания үшін қарыз және меншікті капиталдың оңтайлы арақатынасын белгілеуге мүмкіндік беретін қаржылық улгілермен толықтыру керек.      

Компания  қызметінің нәтижелілігі пайдаланылатын капитал құрылымына айтарлықтай дәрежеде тәуелді. Капитал құрылымы дегеннің өзі өз қызметінде пайдаланатын меншікті және қарыз құралдарының арақатынасы компанияның нарықтық құнын барынша арттыруға мүмкіндік беретін басты факторлардың бірі болып табылады.      

Компания  капиталының құрылымын оңтайландыру бойынша курстық жұмыстың ұсыныстары мынадай:

1)Капитал тартуда оңтайлысын  қабылдау  үшін сауатты қаржы менеджерлерін тарту;

2)Инвесторларды қызықтыру  үшін жобаларды жасау кезінде  қайталанбаған және әлемдік стандартқа  сай етіп жасау;

3)Бағалы қағаздар эмиссиялағанда эмитент өз репутациясын тәуекел деңгейін төмендету үшін қолдану;

4)Тапқан пайдасын айналымға  көп салудың орнына, кпаитал құрылымын күрделендіруге жұмсау, себебі кпаитал құны инвестицияларды көптеп тарту үшін маңызды

5)Әр кәсіпорын капитал құру барысында модификацияланған теорияға сүйенгендері абзал.