Компания капиталының құрылымы мен құрамы

Мазмұны 

Кіріспе бөлім 

1.Компания  капиталының құрылымы мен құнын  анықтау. 

1.1.Компания  капиталының құрамы мен оның  тиімді құрылымын анықтау тәсілдері. 

1.2. Компания капиталының құнын анықтау  әдістері. 

2.Компания  капиталының құрылымын оңтайландыру. 

2.1.Компания  капиталын оңтайландыруда қаржылық  тұтқаны пайдалану. 

2.2.«Батыс  Транзит» АҚ тәжірибесі шегінде компанияның капиталының құрылымына талдау. 

3.Ағымдағы  шаруашылық субъектілерінің капиталын  құрудың проблемалары және оны  шешу жолдары. 

Қорытынды. 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.  
  
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ      

Еліміздің қазіргі кездегі экономикасының басты тұтқасы - корпорациялардың қаржылық жағдайымен тікелей байланысты. Яғни шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық тұтқасы неғұрлым берік, рентабельділігі және  төлемқабілеттілік деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын оның экономикасын оңтайландыру ықтималдығы арта түспек. Қазіргі корпоративтік қаржы теориясының базалық ережелеріне сәйкес, құнды басқару тұжырымдамасының негізін екі іргелі принцип құрайды:

    - біріншісі - компанияны қаржылық басқарудың мақсаты оның негізгі нарықтық құнын барынша көтеру болып табылады;

    - екіншісі  — компанияның құны оның келешекте басқара алатын, табыстылық мөлшерлемесі бойынша дисконтталған, компанияның барлық активтерінің жиынтық тәуекелін ескеретін ақша ағынымен анықталады.      

Капиталдың оңтайлы құрылымын  анықтау үшін онда қаржылық тәуелділіктің  оңтайлы деңгейі барлығынан және осы өндірістік секторға тән іскер тәуекел дәрежесіне үлкен тәуелді болатындығынан бастау керек. Нақты бір компанияның қызметін есепке алған, өйткені бір сала компанияларында капиталдың оңтайлы құрылымдары әр түрлі болуы мүмкін. Компанияның операциялық қызметінің салалық ерекшеліктері оларды есепке алу капитал құрылымын мақсатты түрде қалыптастыруға мүмкіндік беретін факторлардың бірі болып табылады.     

Курстық жұмыстың мақсаты – корпорациялардың қаржылық жағдайын тұрақтандыру үшін капиталдың оңтайлы құрылымын таңдап алу, яғни меншікті және ұзақ мерзімді қарыз арақатынысын анықтау,компанияның нарықтық құнын барынша көбейтіп инвесторлар үшін тартымды капитал комбинациясын таңдау жолдары мен әдістерін көрсету болып табылады.     

Осы мақсаттарға сәйкес мынадай міндеттер қойылған:

• компания капиталының құрамы мен оның тиімді құрылымын анықтау тәсілдері;
• компания кпиталының құнын анықтау әдістері;
• компания капиталының құрылымын оңтайландыру;
• капитал құрылымын оңтайландыруда қаржылық тұтқаны пайдалану;
• «Батыс транзит» АҚ тәжірибесі негізінде компания капиталының құрылымына талдау жасау:
• капитал құнын арттырудың проблемалары және оны шешу жолдары.

 

     Тақырыптың  өзектілігі – еліміздегі қандай да болсын компания қызметін бірнеше түрлі көздерден қаржыландырады. Әр қаржыландыру көзінің құны әр түрлі болғандықтан олардың ішіндегі ең тиімдісін таңдау қазіргі таңның ең өзекті мәселесі.     

Курстық жұмыс үш бөлімнен: кіріспе бөлім, негізгі бөлім, қорытындыдан және пайдаланылған  әдебиеттер тізімінен тұрады. 

 

 

 

Компания  капиталының құрылымы мен құнын

анықтау.

 

1.1.Компания капиталының  құрамы және оның тиімді құрылымын  анықтау тәсілдері.

 

 

     Капитал құны фирманың стратегиясының даму позициясына қарай капитал  құны деген түсінік пайда болды. Мұнда капитал және құн терминдері жеке қарастырылады. Сандық өлшем позициясы бойынша көбінде капитал құны дегеніміз – ол пайыздық мөлшерлеме. Сондықтан капитал құнын анықтау барысында осы терминді пайдалану кезінде мұқият болу керек.      

«Капиталды бағалау», «капитал мөлшері», «капитал» терминдерімен пайдаланған жөн.      

Капитал бағасы, құны, капитал  құндылығы  деген анықтамалар жиі кездеседі.       

Капитал теориясында капитал құнының концепциясы негізгілерінің бірі. Ол инвестицияланған капиталдың рентабельділік деңгейін сипаттайды. Капитал иелеріне ақшалай төлемдердің мөлшерін анықтауды қарастырады. Фирманың капитал құны – қаражаттар көзін сипаттайды.Капитал құнының санды мөлшері меншік иелері мен инвесторлар алдындағы қарыздарды өтейтін процентпен өлшенетін шығындар көрсеткіші.

Капитал құрылымын анықтағанда:      

біріншіден, ұзақмерзімді перспективалар позициясынан коммерциялық ұйымның қызметін сипаттайды. Себебі коммерциялық ұйымның меншікті капитал құны инвесторлар тарту үшін маңызды. Кейбір қарыз көздерінің құны компанияның ұзақмерзімді капиталды тарта алатын мүмкіншілігін сипаттайды;     

екіншіден, фирманың орташа салмақты капитал құны күрделі салымдар бюджетін құру кезіндегі  маңызды көрсеткіш.      

Қандай  да болсын компания қызметін бірнеше  түрлі көздерден қаржыландырылады. Әр қаржыландыру көзінің құны әр түрлі  болғандықтан компанияның капитал  құнының орташа салмақталған арифметикалық формула бойынша анықталады.     

Компания  капитал құрылымының теориясы: Модильяни-Миллер үлгісі. Модильяни және Миллер Нобель премиясының лауреаттары. Олардың пікірлері бойынша қандац да болса кәсіпорынның құны оның болашақтағы табысымен анықталады. Яғни капитал құрылымынан тәуелсіз(меншік және қарыз қаражаттарының арақатынасы). Ол мінсіз капитал нарығының концепциясына негізделеді. Әрі қарай табыс салығының әсерін ескере осы теорияға байланысты мына тұжырымға келді: «Кәсіпорынның акция құны үзіліссіз қарыз капиталының өсуіне байланысты өсуге тиісті».     

Модельге  осындай факторды (қаржылық қиыншылықтардың шығындары пайда болу капитал құрылымының қолайсыз болуына байланысты) белгіленген мөлшерге дейін қарыз капиталының үлесінің өсуіне салықтық төлемдердің үнемі есебінен қамтамасыз етіледі.     

Қарыз капиталының өсу барысында белгілі бір сәтте кәсіпорынның құны төмендей бастайды. Себебі салықтық үнем қаражаттар көзінің құрылымының тәуекелділігімен байланысты шығындарға әкеледі. Модификацияланған теория мынаны білдіреді:

1.Қарыз капиталының белгіленген  үлесінің болуы кәсіпорынға пайдалы.

2.Қарыз капиталын аса  көп мөлшерде пайдалану зиянды.

3.Әр кәсіпорын үшін қарыз капиталының оптималды мөлшері болады.     

Модильяни және Миллер дивидендтер теориялары бойынша капиталдың мінсіз нарығының  болуынан басқа келесілерді қарастырады:

1.Дивидендтерді төлеу  саясаты кәсіпорынның капитал салымы бюджетіне әсер етпейді.

2.Инвесторлардың барлық  іс- әрекеттері рационалды. Өйткені олар байлықтың төмендеуі емес, өсуін қалайды. 

R(t)=P(t)-I(t)+V(t+1) 

R(t) –  t кезеңіндегі акционерлердің жалпы табысы;

P(t) – t кезкңіндегі компанияның  табысы;

I(t) –  t кезеңіндегі инвестициялар;

V(t+1) –  (t+1) кезеңіндегі барлық акциялардың құны.     

Компания  қызметінің нәтижелілігі пайдаланылатын капитал құрылымына айтарлықтай дәрежеде тәуелді. Капитал құрылымы дегеніміз компания өз кызметінде пайдаланатын меншікті жене қарыз қаржы қуралдарының арақатынасы. Меншікті және қарыз қаржы құралдарының арақатынасы компанияның нарықтық құнын барынша арттыруға мүмкіндік беретін басты факторлардың бірі болып табылады.     

Меншікті капиталдың темендегідей негізгі кемшіліктері бар:

• тарту көлемінің шектеулілігі;
• капитал қалыптастырудың баламалы қарыз көздерімен салыстырғанда құнның жоғарылығы;
• меншікті калиталдың пайдалылык коэффициентінің қарыз қаржы құралдарын тарту есебінен өсу мумкіндігінің пайдаланылмауы.

 

     Сөйтіп, тек өз мєншікті капиталын ғана пайдаланатын компания қаржылық жағынан ең тұрақты болады, бірақ өзінің даму қарқынын шектейді және салынған капиталға пайданың, өсуі қаржылық мүмкіндігін пайдаланбайды, Қарыз капиталдың төмендегідей жақсы ерекшеліктері бар:

• компанияның әсіресе жоғары несиелік рейтингі, кепілзаты немесе кепілдемесі бар кезінде мүмкіндіктері барынша мол; ј
• оның активтерін айтарлыктай кеңейту және онын шаруашылык кызметі көлемінің. өсу қарқының арттыру қажет болғанда компаниянын қаржылық қуатынын, өсуін камтамасыз етеді;
• «салықтық қалқан» тиімділігін камтамасыз ету есебінен меншікті капиталмен;  
  салыстырғанда құны неғұрлым төмен;
• қаржылық   пайдалылықтың   өсімін   жинақтау   қабілеттілігі   (меншікті   капитал пайдалылығының коэффициенті).

 

     Өз кезегінде қарыз капиталын  пайдаланудың, мынандай кемшіліктері бар:

• бұл капиталды пайдалану компанияның шаруашылық қызметінде неғұрлым қауіпті қаржылық тәуекелдерді - қаржылық тұрақтылықты азайту және төлемқабілеттілігін| жоғалту тәуекелдерін жинактайды; Ј
• қарыз капиталының есебінен қалыптасқан активтер төленетін пайыз сомасына азаятын төмен пайда нормасын жинақтайды;
• қарыз капиталының қаржы нарығы жағдайының құбылысына барынша тәуелділігі.  
  Кейбір жағдайда, нарықта орташа пайыз мөлшерлемесінің төмендеуінен бұрын алынған несиені (әсіресе ұзақ мерзімді негізде) пайдалану - неғұрлым арзан баламалы несие ресурстарының көзі болуына байланысты кәсіпорынға пайдасыз болып шығады;
• қарыз капиталын тарту рәсімінің қиындығы (әсіресе үлкен көлемде алғанда).

 

  Дегенмен  қарыз капиталын пайдаланушы компаниялардың қаржылық даму әлуеті және кызметінің қаржылық пайдалылығының өсу мүмкіндіктері жоғары, алайда қарыз капиталың пайдаланбайтын компанияларға қараганда қаржылық тэуекелі мен банкрот болу каупі жоғары мөлшерде жинақталады. Сондықтан қаржы менеджментінің теориясы мен практикасының өзекті міндеттерінің бірі - капиталдың оңтайлы құрылымын таңдап алу, яғни меншікті және ұзақ мерзімді қарыз арақатынасын анықтау болып табылады.      

Капиталдың оңтайлы құрылымы деп әдетте компанияның, нарықтық құнын  барынша көбейтетін, демек инвесторлар  үшін барынша тартымды капитал комбинациясын  айтамыз.     

Мақсатты көрсеткіш ретінде  компанияның нарықтық құны пайдаланылатын себептер бірнешеу:

• Көрсеткіш ақша ағынын дисконттау әдісімен есептелуі мүмкін, бұл компанияның барлық ақша ағынын ескеруге және басқаруға мүмкіндік береді;
• Көрсеткіш қаржыландыру тәуекелін ескеруге мүмкіндік береді:
• көрсеткіш компанияны баскарудың ұзак мерзімді (стратегиялық) жоспарында оңтайлы шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді;
• көрсеткішті пайдалану акционерлердің ғана емес, басқа да мүдделі тараптар: инвесторлар, несиегерлер, компания қызметшілерінің де тұрмыс жағдайының жақсаруына көмектеседі;
• •көрсеткіш компания менеджментінің қызметін объективті бағалауға мүмкіндік береді.

 

     Капиталдың  оңтайлы құрылымын негіздеу үшін әр  түрлі әдістер пайдаланылады.  

 

 

                                                           Сурет 1.  
      

      

Капитал құрылымының үлгілері.       

Капиталдың оңтайлы құрылымын  анықтау үшін онда қаржылық тәуелділіктің  оңтайлы деңгейі барлығынан және осы өндірістік секторға тән іскер тәуекел дәрежесіне үлкен тәуелді болатындығынан бастау керек. Нақты бір компанияның қызметін есепке алған, өйткені бір сала компанияларында капиталдың оңтайлы құрылымдары әр түрлі болуы мүмкін. Компанияның операциялық қызметінің салалық ерекшеліктері оларды есепке алу капитал құрылымын мақсатты түрде қалыптастыруға мүмкіндік беретін факторлардың бірі болып табылады. Қаржы нарығы жағдаятының деңгейі қарыз капиталының құнындағы өзгерістерді назарда ұстауға мүмкіндік береді. Операциялық қызмет пайдалылығының  деңгейі компанияның несиелік рейтингін қалыптастырады. Пайдаға салық салу деңгейі меншікті және қарыз капиталы құнының айырмашылығына себепші болады.

Іс  жүзінде капитал құрылымының  статистикалық үлгілері көп қолданылады, осы үлгілермен сипаттаймыз.     

Капитал құрылымының статистикалық үлгілері.                                                                  

Кесте 1.

Белгісі	Дәстурлі үлгі	Модильяни-Миллер үлгісі	Ымыралы үлгі	Иерархия үлгісі
Ғылыми  негіздеме	Жоқ. Оңтайлы  құрылым әрбір жеке компанияның тәжірибесі арқылы анықталады	Ғылыми неґіздел- ген жалғыз теория болып есептеледі	Ғылыми негізі болмайды	Ғылыми негізі болмайды
Шектеулердің, болуы	Капиталдың  онтайлы құрылымын калыптастыру жөнінде нақты шектеулері  жоқ	Біркатар қатаң шектеулер сақталған жағдайда болады	Капиталдын, оңтайлы құрылымын қалыптастыру жөнінде нақты шектеулері  жоқ.	Капиталдыи  оңтайлы құрылымын қалыптастыру жөніндє накты шектеулері  жоқ;
Теуекелдерді  ескеруі	Қаржылық  және іскерлік тәуекелдерді ескереді	Капитал тартуға  байланысты Тәуекелдерді ескереді	Қарыз капиталын  тарту кезіндегі тәуекелдерді ескереді.	Компания  тэуекелдерін  ба- рынша азайтады
Оңтайлы құрылымды іздеу ұсыныстары	Оңтайлы құрылымнын. барлығын көрсетеді, бірақ осы құрылымды іздестіруге нақты ұсыныстэр бер- мейді	Капиталдың  оңтайлы құрылымын іздеу жөнінде ұсыныстар береді	Нақты компанияға меншікті  және қарыз капиталының ең жақсы үйлесімін есептеуге мүмкіндік бермейді, бірақ. ше- шім қабылдау үшін жалпы ұсыныстар қалыптастырады	Борыш пен мен- шікті капиталдын, кандай  да бір жоспарлы ара каты насы болмайды
Компания құнын  барынша артты- ру мумкіндіктері	Компанияның жыл сайынғы табысы  мен капиталының	Компания  құнын барын- ша ұлғайтатын қаржыландыру	Акционерлік капиталдын, куны шұғыл есуінен қарыз 100%-	Компания  кунын барынша  ұлғайтуға ұмтылмайды
	бағасын барын- ша ұлғайтатын капиталдың оңтайлы құрылымын анықтайды	тәсілін тандауга мүмкіндік береді	ға жак.ындаган кезде компания капиталының құны барынша көтеріледі
Агенттік  жан- жалды ескеру	Менеджерлер мен акционерлер, акционерлер мен несиегерлер арасындағы жан- жалды ескереді	Менеджерлер мен акционер- лер арасындағы жанжалды  ескескер- мейді	Менеджерлер мен акционер- лер, акционерлер мен несиегерлер арасындағыы жан- жалды ескереді	Менеджерлер мен несиегер- лер арасындагы жанжалды  ескер- мейді