Елдңің экономикасының дамуындағы бюджет ролі

    Содан соң, осы көрсеткіштер және өздерінің  болжамдық мәліметтері, яғни аумақтар бойынша жасалған олардың даму болжамдары мен бағдарламалары негізінде, жергілікті атқарушы органдар келесі қаржылық жынға  өз бюджеттерінің болжамдық көлемдерін дербес анықтайды. Осы маңда облыс  және аудан арасындағы салықтар мен  кірістерді бөлуді облыс өкілдікті  органның келесі қаржы жыддың облыс  бюджеті жөніндегі шешімі-не сәйкес сол облыстың өкілдік органы белгілейді.

    Тиісті  жергілікті бюджеттердің кірістері  мен шығыстарының теңестілігі үшін жауапкершілік толығымен жергілікті өкілдік және атқарушы органдарға жүктеледі, сондай-ақ төменгі бюджеттер-ді құру, бекіту және атқару процесіне мемлекеттік орталық және жергілікті атқарушы органдардың араласуы жіберілмейді. Жер-гілікті бюджеттердің барлық параметрлері бірыңғай бюджеттік жіктелуге сәйкес анықталады.

    Облыстар, Астана мен Алматы қалаларының келесі қаржы жылдың бюджеттерінің жобасы тиісті маслихаттар талқылауға

    ағымдағы  жылдың қазан айының 15 жүлдызына  дейін еягізілуі қажет. Бұл бюджеттер  «Республикалық бюджет жөніндегі» Заң  өз күшіне енгеннен кейін екі апта ішінде бекітілуі тиіс. Ал аудан  мен облыстық маңызы бар қала атқарушы органдары ағымдағы жылдың караша айының 1 жұлдызына дейін тиісті маслихатта талқылауға өз бюджеттерін енгізілуі  қажет және ол облыс бюд-жеті қабылданғаннан кейін екі апта ішінде бекітілуі  тиіс. Егерде белгіленген уақытта  жергілікті бюджет жобасы бекітілмесе, онда жергілікті атқарушы орган келесі жылдың 1 тоқсанына жергілікті қаржы  жоспарын қабылдау жөнінде шешім  шығаруға құқы бар.

    Облыстар, Астана мен Алматы қалаларының әкімдері аудан мен облыстық маңызы бар  қала бюджеттері бекітілгеннен кейін  бір апталық мерзімде бюджеттік  жоспарлау және атқару орталық органдарына  облыстар, Астана мен Алматы қалаларының  жиын_т тық бюджеттерін, тиісті жылға жергілікті бюджеттерден қар-жыландырылатын жергілікті инвестициялық жобалар мен бағ-дарламаларды, облыстар, Астана мен Алматы қалаларының жер-гілікті атқарушы органдарының қарыздарын өтейтін шығындар көлемін үсынады. 

Республикалық бюджет туралы заңның жобасын Қазақстан  Республикасының Үкіметі Парламентке  ағымдағы қаржы жылының 1 қыркүйегінен кешіктірмей енгізеді. Қазақстан  Республикасы Парламенті  Мәжілісінің  және Сенатының жалпы отырыстарында  республикалық бюджет туралы заңның жобасын қарау Үкімет өкілеттік  берген тұлғаның, ол қазіргі сәтте  Экономика және бюджеттік жоспарлау  министрі болып табылады, республиканың  әлеуметтік дамуының болжамы және республикалық  бюджет туралы заңның жобасы жөніндегі  баяндамаларының негізінде жүзеге асырылады.

Республикалық бюджетті бекіту ағымдағы қаржы жылының 1 желтоқсанынан кешіктірмей әуелі  Мәжілісте, содан кейін Сенатта  дәйекті түрде қарау жолымен  Парламент палаталарының жеке отырыстарында  жүргізіледі.

Егер  Парламент ағымдағы жылдың 1 желтоқсанына дейін республикалық бюджет туралы заңды қабылдамаса, Президенттің кезекті  қаржы жылының бірінші тоқсанына  арналған республикалық қаржы жоспары  туралы Жарлық шығаруға құқығы бар, ол Қазақстан Республикасының Парламенті республикалық бюджет туралы  заңды  бекіткенге дейін  қолданыста болады. Президенттің кезекті қаржы жылының  бірінші тоқсанына арналған республикалық  қаржы жоспары туралы Жарлығының жобасын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің оны іске асыру туралы қаулысының жобасын мемлекеттік  жоспарлау жөніндегі орталық  уәкілетті орган әзірлейді.

Кезекті қаржы жылының бірінші тоқсанына  арналған республикалық қаржы жоспары  ағымдағы жылдың 25 желтоқсанынан кешіктірілмей  кезекті қаржы жылына арналған республикалық  бюджет болжамының төрттен бір бөлігі көлемінде бекітіледі.

Қаржы жоспары бекітілген жағдайда  осы  қаржы жылына арналған республикалық  бюджет сол жылдың 1 наурызынан кешіктірілмей  бекітілуге тиіс.

Бұл ретте  осы қаржы жылына арналған республикалық  бюджет сол жылдың бірінші тоқсанына  арналған республикалық қаржы жоспары  ескеріле отырып бекітіледі.

Нәтижелерге бағдарланған бюджет жасау қағидаттарына  сәйкес қосымшаларымен бірге Республикалық  бюджет туралы заң, қосымшаларымен бірге  Қазақстан Республикасы Президентінің  алдағы қаржы жылының бірінші  тоқсанына арналған республикалық  қаржы жоспары туралы Жарлығы  бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

Облыстық  бюджеттің, республикалық маңызы бар  қала, астана бюджетінің жобасын облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органы  тиісті мәслихатқа ағымдағы қаржы жылының 15 қазанынан кешіктірмей ұсынады.

Облыстық  бюджет, республикалық маңызы бар  қаланың, астананың бюджетін тиісті мәслихаттар Президент республикалық  бюджет туралы заңға қол қойғаннан  кейін екі апта мерзімінен кешіктірмей  бекітеді.

Егер  мәслихат белгіленген мерзімде жергілікті бюджет туралы шешім қабылдамаса, тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің жергілікті атқарушы органының кезекті қаржы  жылының бірінші тоқсанына арналған жергілікті қаржы жоспары туралы шешім шығаруға құқығы бар, ол мәслихат жергілікті бюджетті бекіткенге дейін  қолданылады. Кезекті қаржы жылының  бірінші тоқсанына арналған жергілікті қаржы жоспары туралы жергілікті атқарушы орган қаулысының жобасын  мемлекеттік жоспарлау жөніндегі  жергілікті уәкілетті орган әзірлейді.

Кезекті қаржы жылының бірінші тоқсанына  арналған жергілікті қаржы жоспары  республикалық бюджет сияқты ағымдағы жылдың 25 желтоқсанынан кешіктірілмей  кезекті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет болжамының төрттен бір бөлігі көлемінде бекітіледі. Жергілікті қаржы  жоспарын бекіту кезінде осы қаржы  жылына арналған жергілікті бюджет сол  жылдың 1 наурызынан кешіктірілмей  бекітілуге тиіс.

Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдары  аудандық (қалалық) мәслихаттар аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттерін  бекіту туралы шешімдерді қабылдағаннан  кейін бір апта мерзімде мемлекеттік  жоспарлау жөніндегі орталық  уәкілетті органға және бюджеттің  атқарылуы жөніндегі орталық  уәкілетті органға бекітілген жергілікті бюджеттердің негізінде сәйкестендірілген  облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың бюджеттерін, сондай-ақ жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын жоспарлы жылға арналған жергілікті бюджеттік инвестициялық жобалардың тізбесін ұсынады.

Қосымшаларымен  және жергілікті атқарушы органдардың  кезекті қаржы жылының бірінші  тоқсанына арналған жергілікті қаржы  жоспары туралы шешімімен бірге  жергілікті бюджет туралы мәслихаттың  шешімі республикалық бюджет сияқты бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды

 Сонымен,  курстық жұмысымды қорытындылай  келе, бюджет- мемлекеттің қажетті  атрибуты және оның негізгі  егемендігінің нышаны екенін  білдім. Бюджеттің көмегімен тиісті  мемлекеттік және муниципалдық  құрылымдарының ақша қорлары  құрылады, бұл қорлар олардың  жалпы маңызды міндеттерін орындауды  қамтамасыз етеді, мемлекеттік  билік пен жергілікті өзі -өзі  басқару органдарының функцияларын  жүзеге асырудың қаржылық негізін  жасайды. Бюджеттерде мемлекеттің  қаржы ресурстарының аса ірі  бөлігі шоғырландырылады. Бюджетте  қаржы ресурстарын шоғырландыру мемлекеттің қаржы саясатын ойдағыдай жүзеге асыру үшін қажет екенін аңғардым. Биліктің әрбір органы өзі бюджетін жасайды, бекітеді және оны атқарады. Бюджеттердің жеке түрлерінің арасындағы кіріс көздері мен шығыстарды бөлуді шектейтін айқын құқықтар белгіленген. Жергілікті бюджеттердің атқарылуы барысында қосымша алынған кірістерді,жергілікті бюджеттер қаражаттарының бос қалдықтарын жоғарғы бюджетке алып қоюға,тиісті өтемсіз жергілікті бюджеттерге қосымша шығыстарды жүктеуге жол берілмейді. Сонымен бірге бюджеттердің барлық түрлерінің шығыстары белгілі бір аумақтың әлеуметтік - экономикалық даму мәселелерімен және биліктің тиісті органдарының нақты құзырымен анықталады. Бюджет қаражаттарын пайдалана отырып, өзара талаптардан шегінуге жол берілмейді. 
 
 
 

Пайдаланған әдебиеттер

1. Қазақстан  Республикасының Бюджет кодексі.  – Алматы: Юрист, 2004.

2. Салық  кодексі – «Бюджетке салықтар  мен басқа да міндетті төлемдер  жөнінде» ҚР Заңы. – Алматы: Юрист, 2003

3. Қазақстан  Республикасының заңдары.

4. Б.С.  Өтебаев. Мемлекеттік бюджет. –  Алматы: Экономика, 2006.

5. Годин  А.М., Подпорина И.В. Бюджет и  бюджетная система Российской  Федерации: Учебное пособие. –  М. Дашков и К, 2002

6. Сейітқасымов  Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005.

7. Мельников  В.Д., Ильясов К.К. Финансы. –  Алматы: Қаржы қаражат, 2001.

8. Ильясов  К.К., Саткалиева А.Ж. и др. Государственный  бюджет: Учебник. – Алматы: РИК, 1994.

9. Қазақстан  Республикасының Үкәметінің Қаулылары.

10. Утибаев  Б.С., Жунусова Р.М. Бюджетное устройство  и бюджетная система: Учебное  пособие. – Ақмолa: 1997.