Бюджет тапшылығының тұжырымдамалары

     Циклдік негізде баланстандырылатын бюджет. Бұл тұжырымдамаға сәйкес бюджет жыл сайын емес, экономикалық циклдын. барысында теңгеріледі. Өндірістің құлдырауын болдырмау үшін мемлекет тапшылықты әдейілеп жасай отырып салықтарды азайтады және шығыстарды көбейтеді. Экономиканың келесі ерлеуі кезінде мемлекет салықтарды көбейтеді және шығыстарды қысқартады, ал пайда болған бюджеттің артығы құлдырау жылдарындағы тапшылықтарды өтеуге бағытталады. Сөйтіп, циклге қарсы фискалдық саясат және экономикалық цикл ішінде бюджетті теңгеру жүргізіледі. Құлдыраулар мен өрлеулер тереңдігі мен ұзақтығы бойынша бірдей болмайтындығы, мұның өзі бюджеттің циклдік теңгерімділігін бұзатындығы бұл тұжырымдаманың әлсіз буыны болып табылады.

     Қаржының функциялық тұжырымдамасының максаты макроэкономикалық тұрактылыққа, инфляциялық емес толық камтылуды қамтамасыз етуге жету үшін жалпы экономиканы теңгеру болып табылады. Бұл тұжырымдама кезінде бюджетті теңгеру болмашы мәселе болып табылады, бюджет тапшылықтариА мен мемлекеттік борыштың да, бюджет артығының да болуына рұхсат етіледі. Бұл жағдайда экономикалық өсуге қарай салық жүйесі бюджетке түсетін түсімдерді автоматты түрде қамтамасыз етеді, ал микроэкономикалық тұрақтылық бұл өсуді ынталандыратын болады, мұның нәтижесінде тапшылық өзін-өзі қаржыландырады деп шамалауға болады. Бүдан басқа, мемлекет салықтармен іс жүзінде шексіз айлашарғы жасай алады және бюджеттің тапшылығын жаба алады. Бұл тұжырымдамада сонымен бірге тапшылықтар мен ірі мемлекеттік борыштың болуы қалыпты экономика үшін қауіпті емес деп шамаланады.

     Циклдік негізде және функциялық қаржы тұжырымдамасында теңгерілетін бюджеттің түжырымдамасына бағдарланған фискалдық саясат ақша айналысының жай-күйін есепке алатын, бюджет тапшылығының қалыптасуына бақылауды, мемлекет шығыстарының бағыттары бойынша тиімді шараларды қаржыландыруды қамтамасыз ететін қаржылық шаралардың негізделген бағдарламасын әзірлеуді қажет етеді.

     2011-ші  жылғы бюджет тапшылығы 2010-шы  жылдан қалған бос қаражат  есебінен ІЖӨ-ге есептегенде бұрынғы  2,8% деңгейінде сақталады, деп  ҚР қаржы министрі Болат Жәмішев  мәлім етті.

     «Бюджет тапшылығы қайта қаралмады. Тек  қосымша кірістің есебінен қосымша  шығындар ғана қайта қаралды. Бізде Т82 млрд - еркін қалдықтар (2010-шы жылғы). Олар бюджет техникасы бойынша, бюджет тапшылығында көрініс табады», - деді Б. Жәмішев сәрсенбі күні бюджетті нақтылауға арналған үкімет отырысынан соң журналистерге берген сұхбатында.

     «Яғни бюджет тапшылығы қосымша қарыз  алу бөлігінде ұлғайған жоқ. Т82 млрд кірісте көрсетілмей, бірден тапшылық бөлігіне өтеді», - деп түсіндірді қаржы  министрі.

     Ондағы  мәліметтер бойынша, бюджет тапшылығы 2011 жылы Т700 млрд болып, немесе ІЖӨ-нің 2,8%-ын құрайды.

     Республикалық бюджеттің негізгі көрсеткіштері  заңмен былтырғы күзде келесідей  деңгейде бекітілген: түсімі – Т4 трлн 41 млрд; шығыны - Т4 трлн 644,8 млрд; дефициті – ІЖӨ-нің 2,8% мөлшерінде.

     Еске  салсақ, 2010-шы жылғы республикалық  бюджет тапшылығы ІЖӨ-ге 4,6% мөлшерінде болды. Бекітілген бюджет бойынша ІЖӨ-нің өсуі 2011-ші жылы 2010-шы жылмен салыстырғанда 3,1%-ды құрауы тиіс. Инфляция деңгейі - 6-8%. Ағымдағы жыл бюджеті Brent маркалы мұнайдың әлемдік орташа бағасы бөшкесіне 65$ болады деп есептелген.

 2011-2013 жылдарға арналған  республикалық бюджеттің  негізгі параметрлері  бойынша қысқаша  ақпарат 

 
 
 
 
 
 
 
 

    «2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының  Заңы 2011-2015 жылдарға арналған макроэкономикалық көрсеткіштердің базалық болжамы негізінде қалыптасты және Қазақстан Республикасының Мемлекет басшысы 2010 жылғы 29 қарашада №357-ІV қол қойылды. Осы заңға елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының макроэкономикалық көрсеткіштерінің нақтылануына және Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында шығыстардың басым бағыттарына қаражатты қайта бөлуге байланысты Қазақстан Республикасының 28 ақпанның 2011 жылдың № 412-VI заңмен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. 

     1-кесте

     2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджеттің

     негізгі параметрлері

                                                                                                                  млрд. теңге

 

     2-кесте

     Бюджеттік алымдар, субвенциялар 2011-2013 жылдаға 

                                                                         млн. теңге

 

       
 
 
 

       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     1-график

     Салалар бойынша республикалық  бюджет шығыстары: 

                         2011 жыл

            

      Ең  үлкен еншiнiң көрcетiлген салаларынан (38% ) әлеуметтiк блокке дәл келедi. 

     3-кесте

     2011-2013 жылдардағы негізгі  әлеуметтік көрсеткіштер

     

 
 

  *педагогикалық қызметкерлерге мамандық дәрежеге сәйкес үстемелерді қоспағанда

     Әлеуметтiк  салаға шығындарға дәстүр бойынша  бiлiм, денсаулық сақтауды саладағы шығындары, әлеуметтiк көмек және әлеуметтiк қамсыздандыру, мәдениеттi, спорт, туризм және ақпараттық кеңiстiктерде әкетедi. 

     Әлеуметтік  салаға арналған республикалық  бюджет шығыстары**

                        2-график

              2011 жыл                                    2012 жыл                                    2013 жыл                      

     

     Әлеуметтiк  салаға шығындардың ең үлкен еншiсiн  әлеуметтiк көмек және әлеуметтiк қамсыздандыруларды құрайды: 2011 жылда - 58%, 2012 жылда - 60%, 2013 жылда - 63%. 

     Зейнетақымен  қамтамасыз ету:

     

     Ортақ зейнетақыны  төлеуге 2011 жылдың 1 қаңтарынан бастап 30% артуын ескере отырып, үш жылдық кезеңге 1 970,1 млрд. теңге көзделген (2011 жылы – 581,5 млрд. теңге, 2012 жылы – 654,9 млрд. теңге, 2013 жылы – 733,7 млрд. теңге).  
 
 

     4-кесте 

      

      2007-2013 жылдарға арналған  зейнетақы мөлшерлерінің  болжамды серпіні 

 
 
 
 
 
 
 
 

                                                              

                                                                                        3 -график                                                                                    4-график

      Ана мен бала: 

      Республикалық бюджетте бала тууына байланысты жәрдемақыларға 57,8 млрд. теңге көзделген: оның ішінде 2011 жылы – 17,8 млрд. теңге,  2012 жылы – 19,2 млрд. теңге, 2013 жылы – 20,8 млрд. теңге.

     5-кесте

      2010-2013 жылдардағы балалар жәрдемақысының мөлшері

 
 

     Бұдан басқа, 2011 жылы алғашқы  рет қамқоршыларға (қорғаншыларға) ата-аналарының қамқорлығынан  айырылған баланы (балаларды) ұстауға  ай сайын ақша қаражатын төлеу  енгізілді, ол үшін 2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджетте жалпы көлемі 14,4 млрд. теңге (2011жылы – 3,8 млрд. теңге, 2012 жылы – 5,0 млрд. теңге, 2013 жылы – 5,6 млрд. теңге) көзделген.