Банк жүйесі туралы ұғым

БАНК ЖҮЙЕСІ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ

 

ЖОСПАР

 

I-БӨЛІМ. БАНК ЖҮЙЕСІ  ТУРАЛЫ ҰҒЫМ

1.1 ҚР банк жүйесінің құрылымы

1.2 Қазақстандық банктік жүйенің даму тарихы

 

ІІ-БӨЛІМ. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ

2.1 ҚР банк жүйесін дамыту жолдары (реформалар)

2.2. Қазақстан Республикасындағы  91 жылдан бергі банк реформасы  және 95 жылғы банк жүйесін реформалау

 

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының  банк жүйесінің даму мәселелерін  қарастыру себебі, бұл халқымыздың  өсіп өркендеуіне, экономикасының дамуына тигізетін пайдасы зор. Біз осы саланың келешек мамандары ретінде банк жүйесінің қазіргі кездегі даму проблемалары мен тенденциялары арқылы оның тиімділігін көрсетуді мақсат еттік.

Жұмыстың негізгі мақсаты  банк жүйесінің қалыптасу және даму мәсәлесін ғылыми-теориялық негіздеу және банктердің халықаралық стандарттарға сай болуын тұжырымдау. Отандық экономиканы реформалаудың қазіргі уақытындағы сатысында тиімді, нәтижелі және перспективалы бағыттардың бірі банк жүйесінің дамуы болып табылады.

Бұл саланың маңыздылығы  әлемдік және отандық экономиканың тәжірибесі көрсетіп отырғандай, нарықтық экономикаға өту жағдайында банк жүйесіне көмек көрсету тұрақтандырылған экономикалық өсуге жетуге елеулі нәтижелер береді. Банк жүйесінің дамуы елдегі қаржы нарығының өркендеуіне және Ұлттық бнактің өз саясатын тұрақты қалыпта жүзеге асыруына мүмкіндік береді.

Соңғы бірнеше жылда, әсіресе 2000-жылдан бастап банк жүйесінің динамикалық  дамуы жүруде. Қазақстан банк секторының жанадануы және конденсациялық процестер жалғасуда.

Дегенмен, банк жүйесін мемлекеттік қолдау әлі де жеткіліксіз дәрежеде болып отыр. Бұл саланың өзіндік проблемалары шешілмей қалуда. Мұндай кемшіліктерді жою үшін банк жүйесінде жаңа бағдарламалар, реформалар жүзеге асуы тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

I-БӨЛІМ. БАНК ЖҮЙЕСІ  ТУРАЛЫ ҰҒЫМ

Банк – өзінің жарғысы  бар, толық шаруашылық есеп және өзін-өзі қаржыландыру негізінде қызмет жасайтын заңды тұлға. Ол ақша қаражатын тарту, орналастыру және басқа банктік операциялар жүргізетін мекеме. /1,3б/

 

1.1 ҚР банк жүйесінің құрылымы

ҚР банк жүйесінің құрылымын «ҚР банктер және банк қызметі туралы» республика Президентінің 1995 жылғы 31 тамыздағы Заң күші бар Жарлығында «Қазақстанда екі деңгейлі банк жүйесі бар. Ұлттық банк – мемлекеттің Орталық банкі, ол банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі банк. Басқа банктердің барлығы банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейіндегі банктер» делінген жолдардан көруге болады.

Біріншіден, Ұлттық банктің құрылымын қарастырсақ, оны « ҚР Ұлттық банкі туралы» Заңы және « ҚР Ұлттық банкі туралы» ережесі негізінде көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Қазақстандық банктік жүйенің даму тарихы

 

Кеңес үкіметі кезінде Қазақстанның өзінің банктік жүйесі болған жоқ, себебі республика аумағында КСРО-ның орталықтандырылған несие жүйесінің филиалдары мен бөлімдері қызмет етті. Осыған байланысты банктік жүйенің тарихы Ресей тарихымен тығыз байланысты. Патшалық Ресейдің банк жүйесіне: Мемлекеттік банк, акционерлік банктер, қалалық банктер, ипотекалық несие банктері мен басқа да несиелік мекемелер кірді. /2,169 б./

Ресейдің мемлекеттік банкі (өз қызметін 1860 жылы бастады) барлық несие жүйесінің орталық банкі болып табылады. Ол айналымға қағаз ақша шығарудың монополиялық құқығына ие болды.

Акционерлік коммерциялық банктер (47 банк 743 филиалымен) қарыз каипталы нарығында басымдық жағдайға ие болып, 1914 жылы шоғырланудың жоғары дәрежесіне жетті.

Орта және ұсақ буржуазиялық қызмет көрсету үшін мынадай ұсақ несиелік мекемелер қызмет атқарды: өзара несие беру қоғамы (11081), қалалық  қоғамдық банктер (343).

Ипотекалық несие жүйесі – мемлекеттік дворяндардың жер  банкі мен мемлекеттік жер  банкі, 10 акционерлік жер банктері, 36 қалалық несиелік банктер мен  ипотекалық несиенің басқа да банктерінен құрылды.

Несиелік мекемелердің ішінен, әсіресе, деревнялардағы дәулетті адамдарға қызмет көрсететін несиелік кооперация кеңінен танылды. Ол қарыз-жинақ кассалары мен несиелік серіктестіктерден тұрды.

1917 жылғы қазан төңкерісінен  кейін банк ісін ұйымдастыруды  мемлекет монополиялы түрде өз  қолына алып, нәтижесінде жеке  коммерциялық банктер мен басқа  несие мекемелері Мемлекеттік  банкпен біріктірілді. 1922 жылы Тұтыну кооперациясының банктері және Өнеркәсіп банкі құрылды.

1924 жылы акционерлік қоғам  үлгісіндегі сыртқы сауда банкі  құрылып, оның акционерлері мемлекет, кооперативтік және қоғамдық  ұйымдар болды.сөйтіп, 1925 жылы КСРО-да Мемлекеттік банк, Өнеркәсіп банкі, Сауда банкі және ауылшаруашылық банкі болды.сондай-ақ Орталық коммуналды банкі (Ценкомбанк), Кооперативтік банк және акционерлік, салалық, аймақтық банктер құрылды. Банктер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несие түрлері бойынша да ажыратылды. 1928 жылы Өнеркәсіп банкі мен Электробанкі бірыңғай өнеркәсіп пен электр шаруашылығын ұзақ мерзімді несиелеу Банкіне біріктірілді. Жалпы 1927-1929 жылдары банктердің өзіне тән ерекшк қызметі –банктік несие беру жойылып, несие мемлекеттік жоспарлы қаржыландырудың түріне айналды. /3, 164 б./

КСРО-да 1930-1932 жылдары жүргізілген  несиелік реформаның нәтижесінде жаңа қағидаларда салалық банктер ұйымдастырылды. Капитал жұмсалымдарды қаржыландыру және несиелендіруге байланысты 4 арнайы банктер құрылды:

1.Промбанк, 1959 ж КСРО Құрылыс  банкі болып қайта ұйымдастырылды.

2. Ауылшаруашылық банкі, 1959 ж оның қызметтері КСРО Мембанкі  мен Құрылысбанк арасында үлестірілді.

3. Всекомбанк, 1939 ж Всекомбанк  өз жұмысын тоқтатты, ал активтері  мен пассивтері 1959 ж таратылған  КСРО Сауда банкіне берілді.

4. Ценкомбанк, 1959 ж таратылды  да оның қызметтері КСРО Құрылыс  банк мен Мембанк арасында  үлестірілді. /3, 165 б./

КСРО-да банктік реформа 1987-1988 жылдары жүргізілді. Нәтижесінде, КСРО Мембанкі мен КСРО Құрылыс банкін құру негізінде: Өнеркәсіп құрылыс банкі, Агроөнеркәсіп банкі және Тұрғын үй-әлеумеетік банкі; КСРО Мембанкінің құрамына кіретін жинақ кассалары негізінде: Сыртқы экономбанк, Жианқ банкі, құрылды. КСРО Мембанкі кәсіпорындар мен ұйымдарға кассалық және несиелік- есеп айырысу қызмет көрсетуін тоқтатты. Ол елдің Орталық банкі деп жарияланды.

Банк жүйесін бірсыпыра  реттеген 1990 жылдың аяқ шенінде одақтық  екі заң – «Мемлекеттік банк туралы»  Заң және «Банктер және банк қызметі  туралы» Заң бекітілді. Осы заңдарға сай бұрынғы маманданған банктер акцияландыру кезінде коммерциялық банктерге айнала бастады. /8, 181 б./

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жоспар

Кіріспе 3

1. Банктің пайда болуы  және оның түрлері 4

2 Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасу тарихы және дамуы 5

2.1 1930-1932 жж. несие реформасы  7

2.2 1988 ж. түбегейлі банк  реформасы. 8

2.3 Екі деңгейлі банк жүйесін құру 10

3 Ұлттық банк - Қазақстан  Республикасының Орталық банкі  13

3.1 Қазақстан Республикасының  Ұлттық банкі: міндеттері, қызметтері және операциялары 17

3.2 Ұлттық банктің эмиссиялық  қызметі 19

3.3 Ұлттық банктің құрылымы  мен басқару органдары 20

4 Қазақстан Республикасындағы  коммерциялық банктер 22

4.1 Қазақстан Республикасындағы  коммерциялық банктерді ашу және  тарату тәртібі 24

4.2 Коммерциялық банктердің  ұйымдастырылу құрылымы 27

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 29

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Банк жүйесінің дамуының теориялық негізі МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе 3

 

I Банк жүйесінің дамуының теориялық негізі

1.1 Банк жүйесінің даму тарихы 5

1.2 Банк жүйесінің құрылымы 9

 

II Қазақстан Республикасының  банк жүйесінің дамуын талдау және жетілдіру жолдары

2.1 Орталық банк және оның қызметтері талдау 12

2.2 Коммерциялық банк және оның қызметтерін талдау 17

 

III Қазақстан Республикасындағы  банк жүйесіндегі мәселелер және жетілдіру жолдары 25

 

Қорытынды 28

 

Пайдаланылған әдебиеттер 30

 

К І Р І С П Е

 

Кез келген мемлекеттің экономикасында ірі кәсіпорындар,шағын және орта кәсіпкерлікпен қатар мемлекеттің дамуының негізі – банк жүйесінің қалыпты жұмыс істеуі екенін әлемдік практика көрсетуде.

Нарық экономикасы, шаруашылық жүйесі интеграциялану кезеңінде қаражат  құрау мен оны пайдалану үрдісі әртүрлі экономикалық тұлғалар арасындағы әр-қилы қарым-қатынастарға сәйкес дамиды.Ондай тұлғалар – халықтың өзі,одан кейінгісі: мемлекет және банк,басқа қаржылық делдалдар.

Банктің мазмұны мен атқарылымы оның экономикадаы маңызын көрсетеді. Банктің маңызы оған жүктелген міндеттермен айқындалады. Банкке жүктелген міндеттер мыналарды қамтамасыз етеді:

- өндірістің үздіксіздігін және оны жеделдетуін қамтамасыз етуге керекті, бос ақша капиталды, ресурстарды шоғырландыру;

- ақша айналымын тәртіпке  келтіріп, оны рационализациялау болып табылады.

Банк -өзінің жарғысы бар, толық шаруашылық есеп және өзін өзі  қаржыландыру негізінде қызмет жасайтын заңды тұлға. Ол ақша қараатын тарту, орналастыру және басқа банктік операцияла жүргізетін мекеме.

Уақытша бос ақша ресурстарды  шоғырландыру атқарымынан, бір жағынан банк уақытша бос ақша ресурстарын жинаушы, екінші жағынан, оларды басқа уақытша қосымша қаражатқа мұқтаж шаруашылық жүргізуші субъектілерге беруші.

Банктердің ақша қаражатын  шоғырландыру, кейіннен оларды қайта  бөлу, өндіріс пен айналымның үздіксіздігін қатамасыз етіп қана қоймай, бүкіл ұдайы өндірістің процессін жеделдетеді.

Банк ісінің ерте сатысының  өзінде банктер ақша қаржысын сақтауды, оларды, ішкі және сыртқы экономикалық, айналымдардан сауда операцияларына сәйкес аударуды қамтамасыз еткен және олар елдің ақша белгісін, екінші елдің  валютасына айырбастаушы болып көрінген. Одан бері банктің ісінің техологиясы айтарлықтай өзгерген.

Қазігі кезеңде нарықтық типпен дамыған едердің барығында  дерлік екі денгейлі банк жүйесі құрылып, белсенді түрде одан әрі өрістеуде.

Қазақстан Республикасында  «Қазақстан Респубикасы банктер  жәе банк қызметі туралы» республика Президентінің 1995 жылғы 31 тамыздағы  заң күші бар жарлығында «Қазақстанның  екі денгейлі банк жүйесі бар бірінші денгейдегі мемлекеттің Ұлттық банкі, ал басқа бактердің барлығы екінші денгейлі яғни коммерциялық банктер» делінген.

Банк және тауарлы, ақшалай  қарым қатынастардың даму тарихы тұрғыдан қатарлас жүреді және өзара тығыз байланыста болады. Банктік шаруашылық өмірдің орталығы барлық эконмиканың негізгі түйіні болып табылады.

Соңғы жылдары Қазақстан  Республкасының экономикалық ахуалының  дамуына қарамастан, ҚР дамушы мемлекеттердің белгілерімен сипатталады. Бұл белгілер ұлттық валютаның әрекет етумен шектелмейді және ол мемлекет тарапынан тыс еркін конвертацияланбайды, бағалы қағаздар нарығының төмен денгейіндегі өтімділігімен сипатталуда.

Қазақстан Республикасы Үкіметі  жалпы экономикалық тұрақтылық және инвесторлар сенімін өсіруді  қамтаасыз ету үшін бірқатар шараларды қолдануда. Бірақ, Қазақстандағы болашақ экономикаық тұрақтылықтың перспективалары мәнді түрде Үкіметпен, Қаржы Министрлігімен, Ұлттық Банкпен және басқа да мекемеердің қабылдаған бірқатар экономикалық шараларға тіклей тәуелді.

Курстық жұмыстың мақсаты- банк ісінің және банк жүйесінің дамуына, шыу тегіне сипатама бере отырып, Қазақстаннның банк жйесінің дамуына және ондағы мәселелер мен оларды шешу жолдарына тоқталу болып табылады.

Жұмыстың міндеттері болып:

- Қазақстанның банк жүйесі мен банк жүйесінің даму тарихына тоқталу;

- Орталық банктің дамуы  мен қызметтерін қарастыру; 

- коммерциялық банктердің  дамуы мен қызметтерін қарастыру. 

Курстық жұмыс екі бөлімнен: бірінші бөлімде банк жүйесінің теориялық негізі онда:банк жүйесінің даму тарихы мен банк жүйесінің құрылымы мен қызметтері, ал екінші бөлімде Қазақстан Республикасының банк жүйесінің дамуын талдау және жетілдіру жолдары онда: Орталық банк және оның қызметтері талдау, коммерциялық банк және оның қызметтерін талдау жасай отырып, Қазақстан Республикасындағы банк жүйесіндегі проблемалар және жетілдіру жолдары қарастырылған және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

 

I Банк жүйесінің дамуының теориялық негізі

1.1 Банк жүйесінің даму тарихы

 

Банктер несие жүйесiнiң негiзгi буыны. Себебi банк мемлекетпен кәсiпорындардың . Акционерлiк Қоғамның және шаруашылық субъектiлердiң халықтың бос ақшасын шоғырландырып iс жәзiндегi капиталға айналдырады. Осы айтып өткен бағытына байланысты банк төлем есептеу, несие беру, сақтандыру және т.б. операцияны жәргiзедi.

Ежелгі ғасырлар тарихы кейінгі  ұрпаққа банктердің қашан пайда болғаны туралы ғана емес, сондай ақ олардың қандай операцияларды орындағаны туралы да толық мәліметтер қалдырмаған.

Кейбір ғалымдардың пікірінше, алғашқы банкттер капитализмнің мануфактура тұсында және ең бастысы Италияның жекелеген қалаларында (Венеция, Генуе) ХIV-ХV ғасырларда пайда болған. Олардың еңбектерінде банк тауар шаруашылығының ерекше институты ретінде тауар шаруашылығының ерте кезеңінде, яғни тауар ақша қатынастарының дамуына байланыссыз, ақша айналысын реттеу үшін пайда болған делінеді.

XVI-XVII ғасырларда Венецияда,  Генуеде, Миланда, Амстердамда,  Гамбургте, Нюркбергте саудагер  клиентте арасында қолма қол ақшасыз есеп айырысуды жүзеге асыру үшін Жиробанктер құрылды. Жиробанктер өздерінің клиенттері арасында белгілі салмағы бар бағалы металдардан жасалан ақша бірліктері арқылы есеп айырысулар жүргізді. Өздеінің ос ақша қаражаттарын жиробанктер мемлекетке, қалаларға және артықшылығы бар компанияарға ссудаға берді.

Ал кейбір мамандар банкті одан да ерте мерзімде феодализм тұсында, пайда болған деп атайды. Олар феодалдық шаруашылық тұсында банктегі төлемдегі делдалдық қызметінің қажеттілігінен пайда болғанын айтады /3/.

Дегенмен осы декектерге сүйене отырып, банктердің пайда болуының екі мың жылдық тарихы бар екендігін  айтуға болады.