Бақ – саябақ өнерінің даму тарихы

Орманға күтім жасау үшін химиялық препараттарды  да қолдануға болады. Арамшөптерді жою үшін гербецидтерді ол орманның құрамын жақсарту, бұталарды және керексіз ағаш түрлерін жоюда арборицидтер қолданылады.

Арборицидтерді  пайдалану 1966 жылы басталды. Оларды қолдануда  қоршаған ортаған зиян келтірмей  ұқыптылықты қамтамассыз етіп орманға  тиімділігін арттыру шараларын  жүзеген асыру керек.

Сонымен қатар қауіпсіздікті сақтау үшін жұмысшылрыд арнайы қорғаныш киімдер  мен резинкалы, белдемше, аяқ киім, комбинизон, По-1, көзілдірік, респираторлармен жабдықтандыру керек. Ас ішетін жер, су 100м алыс болмауы керек. Тамақтану  алдында арнайы киімдер шешіліп, қол жуылып ауыз шайылуы крек.

Химикаттарды  тасығанда қоймада сақтағанда, санитарлық ережелер бұзылмайтын шаралар жүргізу  қажет. 

Көгалдандыру  ағаштарын құру

 

Бақ саябақтарды жасағанда  ағаштар мен бұталарды бір-біріне әдемілеп үйлестіріп отырғызудың әр түрлі әдістері қолданылады. Оларды жеке топтап, көлемдеп сызықты тірі қоршау, бордюрлер, бейнелілеп отырғызу т.б.

Көп көлемді ағаштар. Олар біріктіріп бірге өсіп тұрған ағаштар  мен бұталар. Бұлар саябақтың  негізін құрайтын элементтері. Қолданылатын ағаштар, биік өсетін, емен, жөке, шырша, қарағай, қайың т.б.

Аралас ағкаштар отырғызғанда үш түрін ғана енгізуге болады және оларды топтап, бөлектеп орналастырғанда  табиғи өскендей әдемі көрінеді. Отырғызщудың жиілігі ағаш түрлерінің өсу қарқынына  және бұтақтардың пішініне байланысты. Негізгі ағаш түрі барлық түрдің 50-60% құрайды 

Ағаштардың топтары

Бұл топтар ағаш және бұталардың аз ғана жинағы көлемді шеткерек жекеленіп  орналастырылған, жиілігі қалың, орташа, сиректе болады.

Ағаш топтары таза бірақ  түрден бір қабаты: шыраш, қарағай, балқарағай, жөке, қайың, терек, шетен.

Көп қабаттылар: жапырақты  емен, уеңкі, жөке, бұтақтары жалпақ өсетіндердің арасы алыс орналасытыралады. Бұталардың арасы 0,5 метр, ірі бұталар 2,5-3 м, орта биіктілер 1,8м аласалар 1-1,5м.

 

Ағаштарды ұзын сызық  бойынша тізіп отырғызу.

 

Ұзын сызық бойынша  ағашатрды тізіп отырғызу саябақ жасағанда қолданылатын құрылым  неопозиция. Бұл әдіс аллея және қорғаныш жолақтар бір және бірнеше  қатар бау және саябақтардың шетіне отырғызғанда қолданылады. Көшелерді  көгалдандыру, бульварлар құруда да осы  ағаштар пайдаланылады.

Аллеяларды биік жылдам өсетін ағаштардан құруға болады, мұндай ағашатр  саябақтарды желден шаң-тозаңнан қорғайды. Қатарлардың арасы: жіңішке крондылар 2,5-3 м, ал жалпақ крондылар-4 м

Салитерлер. Бұл бөлек  жалғыз өсетін ағаш және бұталары ерекше әдемі кронды, ерекше жалпақты гүлді, биік данасы. Мұндай ағаш түрлеріне  көгілдір шыршы, балқарағай, арша жатады.

Кең алаңда, кроны жалпақ емен, грек жаңғағы, салпыншақ, тал, қайыңдар өте әдемі көрініс береді.

Тірі қоршаулар, бордюрлер. Бұл көлденеңі жіңішке сызықбойына  отырғызылған орта биікті ағашатр мен  ибұталар. Оларды жолдың төселімін  бөліп тұру үшін және жүретін жолды  шектеу үшін қолданады. Олар тығыз екі  үш қатар арақашықтығы 0,5-0,6 м, ал қатарлардағы ағаш бұталардың арасы 0,4 м.

  Олардың тығыздығы жыл сайын күзеліп әдеміленеді.  Бордюрлерге аласа бұталар: магнолец, шие ағашы, қарақат, жұпаргиль, шомыр. Тірі қоршаудың пішінін жасанды әдеміліп түзеп: шар, конус пирамида, текшелеп әрлендіреді.

Бұталардың сыртқы пішінін  сәулеттеу. Ол үшін бұталарды шарға  ұқсас, пирамидаға ұқсас, колоннаға  ұқсас үшбұрышты өсіру үшін бұтағынан  баяу өсетін түрлер қолданылады. Олар оту сыртқы пішіні көпке дейін  өзгермей сақталынады. Олар самшит, арша, күміс түсті жиде. Оларды ерте көктемде тектеп бөліміне отырғызып, қалаған  бейнеге ұқсатып күзейді. Шілде  айында жеңіл күзеледі, келесі жылы көктемде күзеңді қайталайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

Ағаштар мен бұталарды  отырғызу.

 

Ағаш отырғызу үшін топырақты  өңдеу жұмыстар жүргізіледі. Оның мақсаты  ағаштардың өсіп өнуіне қолайлы жағдай жасау. Топырақтың жоғарғы қабатын  төменге аударып қоректі заттарға бай төменгі 35-50 см жоғары шығару. Бұл тереңдікте орналастырылған ағаш бұта өсімдіктердің тамыры сулы дымқылдықты жеткілікті ұстап жақсы өседі. Ерте көктемде жыртылған жерді боранолап бұланудан сақтау шаралары жүргізіледі.

Ағаш отырғызатын шұңғырлар, траншейлер 7-10 күн бұрын қазылады. Қыста және көктемде отырғызылатын  ағаштарға жер дайындау күзде  жасалады. Қазылған жердің жарамсыз топырағының  орнына құнарлы топырақ әкелінеді. (Әр бір отырғызылған ағашқа 0,25 м, ал бұтаға 0,1 м жаңартылған).

Ағаштарды өзінің табиғи топырағымен  қазылып әкелгенде олардың жалпақтығы, тереңдігі, ұзындығы жасына байланысты 50, 60, 80 см, ал қазылған шұңқырдың тереңдігі тонырлары кең орналасатындай дайындалу керек.

Бұталарды тірі қоршау бір  қатарлы , траншей 60х50 см, екі қаралығы 70х50см, үш қатарлығы 90х50см, тереңдігі 50-60см қазылады.

Ағаш отырғызудың мерзімі  және әдісі.

Көктемде және күзде бұл  жұмыстарды жүргізуге болады, ал су қолайлы уақыт-көктем. Ағаштардың бүрі , жапырағы ашылмаған мерзімде, ал күзде  жапырақтар жаппай түсе бастағанда.

Ағаш отырғызылғаннан  кейін мал суару үшін әр ағашты 25-40 литр құйып ал бұталарға 15 литр, тірі қор шаңға 20-30литр құйылады. Бірінші жылы үзбей суарылады, кроны күзеледі.

 

 

Ірі ағаштарды  отырғызу

 

Маңызды көшелерді, қоғамдық ғимараттардың алдын көгалдандыруға бульварларды құруға ересек ағаштар  отырғызылады. Қалыптасқан тәжірибеде бойынша қолданып жүрген ағаштар  тамырлары жайылып өскендер және жерге тез бейімделіп өседі әсіресе  жапырақты ағаштар, қылқандарға  қарағанда жақсы өсіп жетеледі. Мысалы: ұсақ жапырақты жөке, үйіңкі, боз  арша, шырша, бемутов қарағаны, қайың, шамшат, қаратсуга. Бұл ағаштарды  отырғызғанда олардың жасы 30-дан  аспауы керек, қылқандардың 10-20 жастағылар қолаулы болады. Әрине олар таңдаланып алынады, (діңі түзу, бөрікбастары әдемі, зақымдалмағанболу керек). Аязға  шыдамдыларды қыстың күндерінде, табиғи кесек топырағы мен қатып тұрған кезінде отырғызу дұрыс болады.

Тамырлары ашық жапырақты  ағаштардыда отырғызуға болады. Бұларды  осы тәсілмен отырғызу, тасып әкелу, бағасын арзандатады.

Ағашты отырғызылатын  шұңқыр алдын ала дайындалады. Шұңқырдың  көлемі тамыры жабық тұтас кесек  топырақтың көлемінен үлкен кең, тереңдігі 35-50м қазылып, түбіне құнарлы  топырақ салынады.

Жазғы, күзгі отырғызылатын  тамыры кесек топырақтың ішінде орналасқан ағаштардың кесегін жарып алмау  үшін сыртын тақтаймен не басқада  материалдармен қоршау керек.

Көктемде отырғызылатын  қыста кесек топырағы қатып қалған ағаштарды олар жібімей тұрғанда отырғызылады.

Орманмен қазып алынған  ересек ағаштарды әкеліп көгалдандыруға пайдаланғанда діңінде бұтағы мол  жарасымды симметриялы жекерек  жерде өскендерді қазып әкелу  керек. Питомникте өсірілгендерді көгалдандыруға қазып әкеліп отырғыза беруге болады олардың бөрікбастары әдемі келісімді  өйткені олар мектепте бірінші мәртебе  отырғызылып тәрбиеленгендер.  

 

 

 

 

 

 

Ландшафтты  дизайн курсынан аралық бақылау сұрақтары

Вариант 2

 

1. Саябақ көлемі (18км Астана қаласынан)

      а) 10

      б) 15

      в) 20

      г) 25

      д) 35,7

2. Тірі қоршаудың қатар  аралығы

      а) 0,3-0,4

      б) 0,3-0,5

      в) 0,4-0,5

      г) 0,4-0,6

      д) 0,2-0,4

3. Отырғызылатын ағаштар тереңдігі

     а) 2

     б) 3

     в) 4

     г) 5

     д) 8

4. Солитерлердің ағаш түрі

     а) бөрікбасы ерекше декоративті 

     б) тез өсетін ағаштар

     в) жарықсүйгіш

     г) көлеңкеге төзімді

     д) тұқымды

5. Сызықты ағаш отырғызуды қолдану

     а) үйлерді көгалдандыруға 

     б) парктерді салуға

     в) аллеялық отырғызу

     г) ағаш топтары

     д) бульвар құру

6. Топтап ағаш отырғызуда қолдану

    а)  парктерде

     б) көшелерді  көгалдандыру

     в) өндіріс  орындарын көгалдандыру

     г) балабақшаларды  көгалдандыру

     д) су бассейндерінің  территорияларын көгалдандыру

7. Өнеркәсіп аумағын көгалдандыру

а) 5-10

б) 15-20

в) 20-25

г) 20-30

д) 25-35

8. Бақ аумағының пайызы

а) 50-65

б) 60-75

в) 70-75

г) 70-85

д) 80-95

9. Сквер отырғызудың көлемі га

а) 0,1-0,5

б) 0,15-0,20

в) 0,3-1,0

г) 0,15-1,5

д) 0,15-2,0

10. Бақ өсірудің мақсаты

а) үйлерде тұратын халық  демалу үшін

б) тұқым беретін ағаш өсіру үшін

в) тұқым мен жемістерді жинау үшін

г) құнды ағаштарды өсіру  үшін

д) гүлдерді өсіру үшін

11. Жабық скверлердің көлемі

а) 30-35

б) 40-45

в) 50-55

г) 60-70

д) 65-75

12. Емхананы көгалдандыру пайызы

а) 50

б) 55

в) 60

г) 65

д) 70

13. Саябақ ландшафттың элементтері

а) ағаштар мен бұталар

б) шөптесін өсімдіктер

в) құрылым

г) жолдар, фантандар

д) барлық аталғандар

14. Саябақ құрамы неше топқа бөлінеді

а) 1

б) 2

в) 3

г) 4

д) 5

15. Саябақ тобының қолданып жүрген түрін жоспарлау

а) үздіксіз

б) пейзаждық

в) А және Б қосылған

г) геометриялық

д) ландшафттық

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚР еңбегі сіңген орман  өсірушісі, доцент                    

    Омаров Қ.Т.

Ландшафтты дизайн курсынан аралық бақылау сұрақтары

Вариант 1

 

1. Фитонцидті ағаш

а) қайың

б) шегіршін

в) үйеңкі

г) қарағай

д) терек

2. Көмірқышқыл газының  қанша кг емен ағашы бес  жазғы маусымда жұтады

         а)  5

б) 10

в) 15

г) 20

д) 28

3. Қаланы көгалдандыру неше топқа бөлінеді

         а) 2

б) 3

в) 4

г) 5

д) 6

4. Қала парктерін пайдалану  қай түрге жатады

         а)  жалпы пайдалану

         б)  шектеулі пайдалану

         в)  арнайы пайдалану

         г)  туристік пайдалану

         д)  спорттық пайдалану

5. Бақтарды пайдалану қай  түрге жатады

         а)  жалпы пайдалану

         б)  арнайы пайдалану

         в)  шектеулі пайдалану

         г)  питомник шарауашылығы

         д)  мәдени демалыс

6. Көшелерді көгалдандыру  қолданудың қай түріне жатады

        а)  арнайы қолдану

        б)  шектеулі пайдалану

        в)  жалпы пайдалану

        г)  мәдени демалыс

        д)  архитектуралық ландшафт

7. Бульвар құру мақсаты

        а)  жолдардағы қысқа мерзімді дем  алу орны

        б)  жолдарды қорғау

        в)  үйлерді қорғай

        г)  шудан қорғау

        д)  көркемділі

8. Бульвардың көлденеңі

        а)  10-40

        б) 5-10

        в) 10-50

        г) 10-55

        д) 10-60

9. Бульвар ағаштарының арақашықтығы

        а) 3

        б) 4

        в) 5

        г) 6

        д) 7

10.  Балалар бақшасы  мекемесі аумағына отырғызбайтын  ағаштар

       а) ұзын

       б) қылқанды

       в) бұталар

       г) улы

       д) тікенекті

11. Қай жылы Ақмолада парк құрылды

       а) 1830

       б) 1899

       в) 1900

       г) 1901

       д) 1917

12. Астана қаласының айналасына жасыл зона құруды қабылданған жыл

        а) 1990

        б) 1997

        в) 1998

        г) 2000

        е) 2001

 

13. Кубрин саябағы отырғызылған  жыл

        а) 1830

        б) 1850

        в) 1866

        г) 1870

        д) 1995

14. Санитар қорғаныш жасыл  аймақ қандай пайдалану тобына  жатады

        а)  басты пайдалану

        б)  жалпы пайдалану

        в)  арнайы пайдалану

        г)  мәжени қолданыс

        д)  спорттық пайдалану

15. Есіл өзені оң жағына  саябақ салған кім

        а)  Седлак

        б)  Адамович, Кобылин

        в)  Лейков

        г)  Юнавидов, Протасов

        д)  Мальков

 

 

 

ҚР еңбегі сіңген орман  өсірушісі, доцент                         Омаров Қ.Т.