Цитология мен гистологиядағы зертеу тәсілдері

Электронды микроскоппен зерттеу үшін үлпалар бөліктерін негізінде жарық микроскопымен зерттегендей өңдеуден өткізеді. Бекітуді ерекше ұқыптылықпен жүргізу керек, себебі макромолекулалық деңгейге дейінгі клетканың құрылысын сақтау қажет. Көбінесе екі рет бекітуден өткізеді — алдымен глутаральдегидте немесе формальдегидте. Кейін осмий ангидритының ерітіндісінде бекітеді. Сіңіру ортасы ретінде жасанды смола, аралдит немесе эпон қолданылады. Қалыңдығы 50-100 нм кесіндіні әйнек пышақтармен дайындайды. Радиоавтография әдісі метабо-лизмдік процестердің динамикасын зерттеуге мүмкіншілік береді.

Радиоактивтік изотоптармен танбалаған молекулалар-ды, мысалы фосфордын Р3², кеміртегінің С¹⁴ және сутегінің — тритий Н³, изотоптарын организмге енгізеді. Сіңген ра-диоактивтік молекулалар клетканың белгілі бөліктерімен химиялық реакцияға түседі, ал олардың бар, жоқтығы мен орньш радиоавтография тәсілімен анықтайды. Қүрамында радиоактивтік зат бар парафинді кесінділерді фотоэмульси-ямен жауып, бірнеше күн қараңғыда үстайды. Радиоактивтік ыдырау үлпаның изотоп бар жерінің қараюына әкеліп соғады.

Гистологиялық қүрылымдарды зерттейтін сапалық талдау тәсілдерінің ішінде кең тарағаны цито- және гистохимиялық әдістер. Бүл әдістердің негізінде клеткалардың, үлпалар мен органдардың қүрылымында химиялык заттардың таралуын анықтау мақсатында химиялық реакциялар-ды пайдалану жатады. Қазіргі гистохимиялык әдістер құрылымдардағы амин қышқылдарын, белоктарды, нуклеин қышқылдарын, көмірсуларды, липидтерді байқауға және ферменттердің белсенділігін анықтауға мүмкіншілік береді.

Гистохимиялық әдістер мұздатылған кесінділерді бояу кезінде жиі қолданылады, бірақ та парафинді кесінділерді де пайдалавуға болады. Соңғы жылдары гистохимиялық тәсілдерді электронды микроскопиялық әдіспен бірге жүргізу, болашағы мол жаңа бағыттың — электронды гистохимияның дамуьша әкеліп соқты.

Қазіргі кезде сапалық тәсілдермен бірге үлпалар мен клеткалардағы түрлі заттардың мөлшерін анықтайтын сандық гистохимиялық әдістер қолданылып жүр.

Липидтерді зерттеген кезде бекітілген үлпаны парафиндеуге болмайды, себебі спирттер арқылы өткізген кезде липидтер ериді. Сондықтан оны криостатта мүздатылған күйінде кесу керек. Этил спиртінде сусыздандыру үлпаның көлемін кемітеді. Суды лиофилизация (мүздатылған күйінде кептіру) тәсілімен жоюға болады. ұлпаны тез мүздатады (мысалы сүйық азотпен), содан кейін төменгі температурада вакуумде сусыздандырады. Лиофилизацияланған үлпаның бөлігін формальдегид буында бекітеді де парафинге салады.

Биологиялық жүйелердің қүрылысы мен функциясы жөніндегі толық мәліметтерді алу үшін қүрылымдарды тірі күйінде зерттеу керек.

Үлпалардың колдан өсіріп зерттеуді организмнен тыс (in vitrum) (латынның әйнек деген сөзі) және организмнің өзінің қүрамында (in vivo) жүргізуге болады. Ұлпаларды іп vitro жағдайында қолдан өсіру тәсілінде клеткалар мен үлпалардың стерилдік жағдайда арнаулы қоректік ортада шыны камераларда (организмнен тыс) өсіреді. Бүл кезде клеткалар тірі клеткалардын негізгі қасиеттерін үзақ уақыт (он жылға дейін, тіпті онан да көп) сақтайды. Тірі клеткаларды кинопленкаға түсіріп алуға да болады.

Тірі клеткаларды зерттеген кезде микрохирургия әдісін де қолданады. Микроманипуляртор деп аталатын қүралмен клетканы кеседі, ішінен бөліктерін шығарып алады. Операцияның барысын микроскоп арқылы байқайды. Микрохи-рургиялық   құралдар — өте   кішкентай   шыны   қармақтар, инелер,  капиллярлар. 

Микроманипуляцияны арнаулы камераларда жүргізеді.

Рентгенструктуралық талдау әдісі рентген сәулелерінің дифракция құбылысына негізделген цитоплазма мен ядроның құрамына кіретін белоктардың, нуклеин кышқьглдарының және басқа заттар молекулаларының құрылысын зерттеу үшін қолданады. Бүл тәсіл молекулалардың кеңістіктегі орналасуын аныктауға, олардың ара қашықтықтарын өлшеуге мүмкіншілік береді.