Бидайды және қара бидайды ұнтартуға дайындау технологиясы

Жеңіл қоспаларды ауа көмегімен ауалы сепараторда  тазалайды. Ал ұсақ және ұзын қалдықтарды  триерларда, яғни ұсақтарды- куколеотборникта, ал ұзындарды- овсюгоотборникта тазалайды. Цилиндрлі триердің жұмыс жасаушы  органы – цилиндрлі барабан.

    Минералды қоспаларды олардың қалыңдығына бацланысты ажыратады., яғни қалыңдық бидайдан 2 есе үлкен болғанда. Бұны ажырату үшін- тасбөлгіш машиналарды қолданады, олардың көп бөлігі- вибропневматикалық.

    Бұндай тасбөлгіш машиналардың жұмыс жасау органы – вибрациядық дека.

   Ауа  берілген кезде жеңіл бидай  опорлы қалдықтардан ажырайды  да, псевдоожиженный жағдайда болады.

   Металломагнитті  қоспаларды- электромагниті машиналарда  тазалайды. Обойлы машиналардың  алдында магнит аулағыш машиналар  міндетті түрде орнатылады. Ұн  магнит аулағыш сепаратордан  өткен кезде құрамындағы магнитті  қоспалардан тазарып шығады.

   Бидайдың  сыртын құрғақ және ылғалдандырып  тазалау әдісі. Бидай 

сыртында  бидай тазалағыш машиналардан өткен  соң да үстінде шаң болады., сол  себепті бұлардан құтылу үшін оларды арнайы тазалаудан өткізеді.

   Құрғақ  тазалау әдісі- обойлы машиналарда  жүргізіледі. Обойлы машинада  бидай бичтардың көмегімен тазаланады.

Бидайдың  сыртын тазалау үшін ротордың айналу жылдамдығына байланысты болады, сонымен  қатар бичтергеде байланысты. Бидай  үшін бичтердің айналу жылдамдығы 11...15%м/с, қара бидай үшін- 15...18 м/с.

   Бидай  сыртын ылғалдандырып тазалау  әдісінде оларды жуу машиналарында  және дымқылды шелушениялы машиналарда  өңдейді.

Ең көп  таралғаны ол бидайды жуу машиналарда  тазалау болып табылады.. бұл машиналардан бидай бетіндегі шаң және лас  қоспалардан тазартып қана қоймай, сонымен қатар, минералды және жеңіл  қоспалардан да ажыратылады.

Жуу машинасын  қолдану жақсы технологиялық  әдістердің бірі, бірақ су шығыны көп  кетеді- шамамен 2л суға 1 кг бидай кетеді.

Бидайды гидротермиялық тазалау әдісі. Сортты ұн тартудың технологиялық әдісі  бидай қабығы және эндоспермасының  ұнтақталуы болып табылады.

Бидайды гидротермиялық өңдеген кездегі  ең басты процесстердің бірі –  ылғаддандыру болып табылады, яғни сумен және ыстықпен өңдеу. Өңдеудің қазіргі кезде бірнеше әдісі  бар: салқындатылған, ысытылған және тез кондиционирлеу. Осылардың ішінде ең кең таралғаны салқын кондиционирлеу болып табылады. Салқын кондиционирлеу кезінде бидайдың ылғалдылығы 13% болады.

 

10

Ал гидротермиялық өңдеуден соң бидайдың ылғалдылығы 14,0...16,5% болады.сонымен қатар бидайдың шынылығы да өзгереді, егерде бидайдың шынылығы жоғары болған сайын, бидайдың ылғалдылығыда жоғарлайды. Сол себепті  бидай шынылығын үш түрге ажыратамыз-40% дейін, 40-60% дейін және 60% жоғары.

   Бидайды  ұнтартуға дайындаған кезде оны  міндетті түрде кондиционирлеу  керек. Кондиционирлеусіз жоғарғы  сортты ұн алу мүмкін емес.

Қара бидайды  ұн тартуға дайындау

Қара  бидайды ұн тарьуға дайындау технологиялық  жүйесі мыналардан тұрады: элеватордан  бидайды алдын ала қоспалардан  тазарту; бидайды сорлы қоспалардан  тазарту; металломагнитті қоспалапдан  тазарту; обойлы машиналарда немесе буландырып тазалау; обойлы немесе шелушильді машиналарда бидайдың сыртын тазалау; ылғалдандырып немесе буландырып тазалау; обойлы немесе щеточтық машиналарда  бидайды қайталама тазалау.

Осындай әдістермен қатар, қара бидайды ұнға тартқан кезде салқын кондиционерлеуден  өтеді және қара бидайды сеператорларда, триерларда, тас бөлгіш машиналарында  және сыртқы қабығынан тазалайтын машиналарда, жуу машиналарыннан өткізеді.

Қазіргі уақытта қара бидайды ұнға тарту  кезінде А1-ЗШН-3 машинасын қолданады, бұл машинаны қолданған кезе бидайдың сыртындағы шаңы және де қабыршақтары қырылады. Солармен бірге минералды  шаң және кейбір бактериялардан жойылады. Қара бидайдың физика- химиялық қасиеті өзгереді, күлділігі 0,11-0,12%- ке дейін, клечатка мөлшері- 0,92-0,96%-ке дейін төмендейді, ал крахмал 2,44-2,62%-ке дейін, көлемі 56-58 г/л дейін көбейеді.

Қара  бидайды ақтаушы машиналарда  өңдеген кезде механикалық құрамы өзгереді. Өңдегенде ұн сапасын жақсартуға әсер етеді. Бидай массасынан алынған  қабығы 3,4-4,0% құрайды. Осыған байланысты күлділік пен клечатка төмендейді. Ұн шығыны өсіп, нан пісіру қасиеті  жақсарады, сонымен қатар, иілгіш, структурасы  жақсы және түсі- ашық болады.

Элеваторда  бидай алдын ала тазаланған соң  ұн тарту бөліміндегі сыйымдылығы 30-36 ч болатын закромдарға жіберіледі. Содан соң бидайды жылытуға жібереді, яғни қысқы мезгілде 15-20ºС дейін  қыздырады немесе бидайды автоматты  таразыға жібереді. Таразыдан өткен  бидайды міндетті түрде сепаратордан, тас бөлгіш машинасынан және триерлерден  өткізіп тазалайды. Ұнның құрамынан  сорлы, ұнды және металло- магниттік  қоспалар ажыратылады. Содан соң  бидайды қыврғылаушы машинаға жібереді, ол машинада бидайдың бетіндегі минералды  шаңдарынан және де аздаған қабықтарынан ажыратылады.

 

 

 

 

11

Екіншіден, сепараторларда бидайдың қалған қоспасы  ажыратылады. Осымен бидайды тазалаудың бірінші бөлімі аяқталады.

Содан соң  бидайды салқын кондиционерлеу жүреді. Ұ н сапасына байланысты бидайды  сулап және ылғалдандырады да оларды арнайы аппараттарда бірнеше уақыт  қояды.

Осымен  бидайды тазалау процесі аяқталады  да, бидайды ұнтақтауға жібереді. Ол кезде бидайды 0,3-0,5 сағат ылғалдандырады да, ұнтақтауға жібереді.

Магнит  аулағышты сепаратордан кейін қояды, сонымен қатар, қырғылаушы және щеточтық машиналардан кейін орнатылады.

Көрсетілген схемада бидай ең біріншіден, куколеотборалық  машинасына түседі, онда бидай қысқа  қоспалардан ажыратылады, смодан соң  овсюгоотборалық машинаға барады, ол кезде бидайды ұзын қоспалардан  ажыратады. Егер бидайды ең бірінші  овсюгоотборалық машинасынан өткізетін  болсақ, ол кезде қысқа қоспалар ұяшықтарға тұрып қалады, содан соң ол процесті қиындатады. Үшінші сепаратордан кейін тас бөлгіш машинасын орналастырады.

Бидайдың  түскен кездегі ылғалдылығы 13,5%- дан  аз болмауы керек, сонымен қатар  бидайды 1-2 сағат 0,5-1,0% ылғалдандырады.

 

2.3.1. Ұн тарту партиясын құру.

Ұн тарту  қоспасының есебін анықтау үшін, бидайдың сапа көрсеткіштері арқылы( клейковина мөлшері, күлділік, шынылығы) анықтайды. Көбінесе ұн тарту партиясын екі, үш немесе төрт компоненттерден құрады, және одан көп болмауы керек.

М- қорытынды  ұнтақтау партиясының массасы; m_i- ұнтақтау компоненттер қоспасының бөлек массасы; х- берілген ұн сапасының көрсеткішінің орташа мәні; x_i- әр қоспа компаненті үшін жеке мән;

Ұн тарту  партиясының екі компаненті үшін теңестіруді табатын болсақ:

Мх=m₁х₁+ m₂х₂ ; М= m₁₊ m₂

Осыдан  шығыс компаненттердің массасын аламыз:

m₁₌М(х-х₂)/ х₁-х₂;

m₂=М- m₁ .

Үш компанентті  үн партиясы үшін аналитикалық есеп екі  массаны теңестіру арқылы шығарады, яғни m₂= m₃ екенінг ескеріп мына формуланы шығарамыз:

m₁₌М(х-х₂+х₃/2)/ х₁-х₂ +х₃/2; m₂= m₃₌М- m₁/2

 

 

 

 

 

 

12

Есепті  жүргізген кезде бидайдың әрбір  сапасына, яғни клейковина мөлшеріне, шынылығына кей кездері массасының көлемі бойынша да жүргізеді.

Екі компанент  үшін ұн тарту партиясының есеп тәртібі.

 

Көрсеткіштері	1- ші компанентті қоспв	2-ші компанентті қоспа	Керекті қоспа
Шынылығы,%	86	43	60
Нақты компаненттен берілген мән шынылығының  ауытқуы	86-60=26	60-43=17	-
Партиядағы компаненттердің есептік  қатынасы	17	26	17+26=43

 

Бұл берілген формулалар ұн тарту партиясын есептеу  үшін өте оңай және тиімді. Ұн тарту  партиясын есептеудің басқа да тәсілдері  бар, соның бірін алып қарайтын болсақ, мысалға: екі шығыс партиясының  орташа мәнін анықтау керек болсын; 1- шынылығы- 86%, ал 2- шынылығы- 43%, берілген партия массасы 1000 т. Бірінші компаненттің массасы

m₁₌1000*17/43=395 т;

екіншісі

m₂₌1000*26/43=605 т;

Немесе m₂=М- m₁₌1000-395=605т

Есептің дұрыстығын тексереміз, ұн тарту партиясының  орташа мәнінің шынылығы

х=395*86+605*43/1000=60%

m₁₌1000(60-43)/86-43=395 т; m₂₌1000-396=605 т;

Арнайы  номограмм арқылы графикалық әдіспен  де ұн тарту партиясын есептеуге  болады.

 

2.4. Бидайды ұн тартуға дайындаудың  схемасы.

Бидайды сортты ұнға тарту әдісі мына операциялардан тұрады: 1-

 

13

тазаланбаған  бидай үшін бункерлер; 2- дозатор; 3- араластырғыш;

4- автотаразы; 5- бидайды жылыту; 6- ауалы-електі  сепаратор; 7- магнинт аулағыш сепаратор; 8- тас бөлгіш машина; 9- куколеотборник- триері; 10- овсюгоотборник- триері; 11- обойлы  машина; 12- аспиратор; 13- ылғалдандырғыш  машина; 14- бидайды бірнеше сағатқа  жатқызып қоюға арналған бункерлер; 15-  энтолейтор; 16- I дроной жүйесіне дейін бидайды жатқызу үшін қолданылатын бункерлер;

Тазаланбаған  бидай үшін бункерлердің сыйымдылығы  көлемді болуы тиіс, жене де өндірісте  30...50 сағат жұмыс жасаған кезде  бункерлердің іші босап қалмауы  тиіс.

Бидайды ұн тартуға дайындау үшін мына операцияларды  орындайды: ауалы сепараторларда негізгі  қалдықтардан тазалау, тасбөлгіш машиналардан тазалау болып табылады.

Келесі  бөлімі- бидай сыртын тазалау. Бидайды  обойлы машиналар

сыртқы қабығымен  шаңдардан тазалау және бидайды  ылғалдандыру немесе буландырып, сулап  тазалау.

Үшіншіден бидайды гидротермиялық тазалаудан өткізеді, яғни бидайды обойлы машинадан  немесе щиталық машинадан өткізеді. Соңғы кездері бидай құрамындағы  зиянкестерден құтылу үшін- энтолейторды қолданып жүр.

Бидайды ұн тартуға дайындауды келесі операциялармен аяқтайды: ұнтақтау алдындағы соңғы  рет буландырып және ылғалдандырады.

Өндіріс орындарында 150т/сут аралығында бидайды  ұнға тартуды жүргізеді, сонымен  қатар, екі патокты гидротермиялық өңдеуде осы аралыққа кіреді.

Ұн тартудың мең маңызды бөлігі ол ұнның шығуымен және қалатын қалдықтармен ерекшеленеді. Бидайды ұнға тартудың жалпы шығыны, сонымен қатар, жоғарғы және бірінші  сорт ұндары 75...78% құрайды. Ұннан басқа 0,7% III категориялы қалдық алынады.

  

  

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14

 

III.Бидай  және қара бидай ұндарын сақтау  және қаптау.

 

   Ұнды  қаптаған кезде оларды 1 кг, 2 кг, 5кг, 10 кг, 50 кг етіп қапшықтарда қаптайды. Қапшықта ұнның сорты, сапасы, шыққан күні, сақталу мерзімі, шығарған мекеменің аты жазылады.

   Сақтау  кезінде, әсіресе ылғалдылығы  мен температурасы жоғарлаған  кезде онда әр түрлі процесстер  жүреді, яғни сапасының өзгеруі  кей жағдайда ұнның сапасы  жақсарып, ал кейде керісінше  де болуы мүмкін.

   Ұнды  жақсы сақтаған кезде гидролитикалық  және окислитикалық процесстер  жүреді, бұл процесстер ұнның  құрамын, сапасын жоғарлатады.

   Ұнды 1,5-2 ай сақтаған кезде олардың  клейковинасы өте жақсы болады, ұнды өте ұзақ сақтаған сайын  олардың клейковинасы да жақсара  түседі.

   Ұнның  түсі сақтаған кезде біртіндеп  өзгереді, яғни олар түссізденеді  немесе ағарады.. бірақ бұл процесс  өте ұзақ уақыт жүреді. Көбінесе  оларды 3 жыл сақтаған соң түстері  ашық сарыға дейін жетеді.

   Ұнды  сақтаған кезде оның түріне , шынылығына, натурасына, клейковинасының саны  мен сапасына, қалдықтар санына, сонымен қатар,  ылғалдылығы мен  күлділігіне басты назар аударады.

   Егер  ұн дұрыс сақталмаса, онда ұнның  бұзылуына алып келеді. Егер бөлме  температурасындағы ауа 80% жоғары  болса онда ол ұнға өте қауіпті,  яғни ұн ылғалдылығы жоғарлауы  мүмкін.

   Ереже  бойынша әр түрлі өндіріс орындарында  ұндарды тараларда, ағаш паддондарда  сақтайды. Қапшықтарды паддондарға  орналастырады, қапшық қатары 8...12 қатар құрайды, ондағы 8 қатары- қолмен  қойылса, ал қалған 12- сі- жүк көтергіштермен  қойылады. Көбінесе ұнды сақтағанда, әсіресе ұнның ылғалдылығына  басты назар аударады. Бұл жағдайда  қаптарды штабельдерден төмен  орналастырады.

   Партиялары  бөлек ұндарды сақтаған кезде,  оларды белгілі бір жағдайда  және белгілі бір уақыт аралықтарында  сақтайды. Жоғары сапалы бидайдан  алынған ұнды төмен температурада  және белгіленген уақыт аралығында  сақтайды, ал төмен сапалы бидайда  керісінше, яғни оларды қоймада  жоғары температурада және ұзақ  мерзімде сақтайды.

   Қара  бидай ұнынын ұзақ уақыт сақтаған  кезде астықта көп өзгерістер  болмайды, сондықтанда, оларды қоймаларда  өте ұзақ мерзімде сақтаудың  керегі жоқ.