Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар

2.4 Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру (236-бап)

Қылмыстық кодекстің 236-бабында: "Заңсыз әскерилендірілген құрама (бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге де топ) құру, сондай-ақ ондай құраманы басқарғаны" үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген. Қылмыстың объектісі  заңмен белгіленген әскерилендірілген  құраманы ұйымдастыруды реттейтін  қоғамдық қатынастар.   
Қылмыс объективтік жағынан мынадай белгілермен сипатталады: а) әскерилендірілген құрама кұру және басқару; б) құраманың қарулануы; в) мұндай құраманы құрудың заңға негізделмеуі.   
           Әскерилендірілген құрама деп атылатын немесе суық қарумен қаруланған тұрақты, берік ұйымдасқан адамдардың тобын айтамыз.   
Құраманы кұру деп оған адамдар тарту, оларды қаруды қолдануға үйрету, қару-жарақ жасау, оның немесе олардың қорын жасау әрекеттерін айтамыз. Заңсыз әскерилендірілген құрамға - оның Қазақстан Республикасынын, заңына қайшы, оған негізделмей кұрылған құрамалар жатады. Әскерилендірілген құраманы басқаруға оған катысушылардың қызметін бөліп беру, әскери құрамалардың топтарының, олардың жекелеген мүшелерінің іс-әрекетіне, бұйрықтардың орындалуына бақылау жа¬сау, қарулы қақтығыстарды жоспарлау әрекеттерін жүзеге асырулар жатады.   
Қылмыс құрамы жағынан формальдық. Қылмыс заңсыз әскерилендірілген құраманы — бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге топты құру әрекетін істеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады.   
            Субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жасалады. Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған, кез келген есі дұрыс адам.   
Қылмыстық кодекстің 236-бабының 2-тармағында заңсыз әскерилендірілген құрамаға — бірлестікке, отрядка, жасаққа немесе өзге де топка қатысқаны үшін жауаптылық белгіленген. Бұл жерде қатысу деп әскери құраманы құрмаған немесе ондай құраманы басқармаған адамның құраманың қатардағы жауынгер немесе оның белгілі бір бөлігінің командирі ретінде көрінуін айтамыз.   
            Осы баптың ескертуіне сәйкес: заңсыз әскери құрамаға қатысуын ерікті түрде тоқтатқан және қаруы мен әскери жабдығын тапсырған адам, егер онын іс-әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауапкершіліктен босатылады.

2.5 Бандитизм (237-бап) 

Бандитизм аса қауіпті  қылмыстардың бірі. Бұл қылмыстар  жылма-жыл өріс алып, көбеюде, оның қоғамға  аса қауіптілігі сол, банды құрылымы жөнінен тұрақты, қаруланған топ  бола тұрып, аса ауыр қылмыстарды  жасайды.   
           Қылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық қауіпсіздік. Қосымша тікелей объектісі — адамдардың өмірі, денсаулығы, меншігі, сондай-ақ басқадай мүдделері.   
           Объективтік жағынан бандитизм бірнеше әрекеттердің жиынтығы бойынша сипатталады: 1) азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында тұрақты қарулы топ (банда) құру; 2) осындай топтық (банданы) басқару; 3) тұрақты қарулы топқа (бандаға) қатысу; 4) бандылық топқа кіретін адамдардың біреуінің болса да қарулануы.   
            Қаруланған банда деп екі немесе одан көп адамдардың алдын ала келісіп азаматтарға немесе ұйымдарға бір немесе бірнеше шабуыл жасау мақсатында құрылған қаруланған, тұрақты топты айтамыз.   
Банданы құру деп бандыны жарактау, оларды қарумен жабдықтау, бандының құрамына мүшелер тарту, банды мүшелерінің рольдерін белгілеу олардың істейтін қылмыстарын жоспарлауды айтамыз. Бандыны құрушы, әдетте оның ұйымдастырушысы болып табылады.   
            Банданың тұрактылығы қаруланған топтың мүшелерінің қылмысты іс-әрекеттерді жүзеге асыру жөніндегі келісімінің нәтижесі арқылы анықталады.   
            Банда мүшелерінің алдын ала келісім арқылы жасайтын бір немесе бірнеше қылмысын қылмыстық іс-әрекет деп айтамыз.   
Бандаға кіретін топ мүшелерінің ен болмағанда біреуінің атылатын немесе суық қарумен қарулануы негізгі шарт болып табылады. Қаруға, сондай-ақ әртүрлі жарылғыш құралдары да жатады.   
              Бандитизм құрамы құрылысы жөнінен келте қылмыс құрамына жатады. Сондықтан да қылмыс қарулы топ (бандыны) - құрған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Бұл жерде қарулы топка кіретін банда мүшелерінің біреуінің болса да қару¬лануы жеткілікті. Банда кұрылған уақыттан бастап, бандалық топ басқа бір қылмысты істеп үлгермегеніне қарамастан бан¬дитизм құрамы аяқталған деп табылады.   
              Бандыны басқару деп құрылған банданың қылмыстық іс-өрекеттерінің оперативтік бағытын белгілеу, банда шабуыл жа-сайтын нақты объектілерді таңдап алу, шабуылды жүзеге асыратын тәсілдерді белгілеу, банда мүшелерімен "тәрбиелік" сипаттағы жұмыстар жүргізу, оларды жазалау, жәбірленушілер мен куәлардың көзін жою туралы шешімдер қабылдау, ұрланған мүлікті жасыру немесе өткізу, бұйрықтар беру әрекеттерін айтамыз.   
              Шабуыл жасау деп қылмыстық нәтижеге жету үшін бандалық топтың жәбірленушіге күш қолдануы немесе оны дереу нақты қолдану қаупін туғызуын айтамыз.   
              Егер шабуыл жасау барысында адам өлімі немеее адамның денсаулығына зиян келтірілуі орын алса, онда іс-әрекет қылмыстардың жиынтығы бойынша сараланады.   
             Субъективтік жағынан бандитизм тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлі адам Қылмыстық кодекстің 237-бабында көрсетілген әрекеттерді істейтінін сезеді және оны істеуді тілейді. Қылмыстық ниет—әртүрлі болуы мүмкін, оның негізгісі — пайдакүнемдік ниет.   
              Қылмыс құрамының субъективтік жағының міндетті белгісі — арнаулы мақсат азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жа¬сау болып табылады.   
             Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған, есі дүрыс адам. Егер бандаға 14 пен 16 жастың арасындағы адамдар қатысса, онда олар адам өлтіргені, әйел зорлағаны, ұрлық жасағаны үшін, яғни Қылмыстық кодекстің 15-бабының 1-тармағындағы қылмыстарды істегені үшін ғана жауапқа тартылады. Қылмыстық кодекстің 237-бабының 2-тармағында тұрақты қарулы топқа (бандаға) не¬месе ол жасаған шабуылдарға қатысканы үшін жауаптылық көрсетілген.   
              Бандаға қатысу деп — олардың жасаған шабуылдарына тікелей қатысу, сонымен бірге банданы қаржыландыру, қарумен жабдықтау, көлікпен қамтамасыз ету, әрекеттерді орындауларын айтамыз.   
Шабуылға қатысу деп — бандалық топпен бірге қылмыстық нәтижеге жету үшін жәбірленушіге күш қолдану немесе оның нақты қолдану қаупін туғызуды айтамыз.   
             Қылмыстық кодекстің 237-бабының 3-тармағы бандитизм әрекеттерін адамның өз қызмет бабын пайдалана отырып жасағаны үшін жауаптылық белгілеген. Мұндай әрекеттерді көп жағдайларда қаруға қатысы бар, оны, пайдалану сырын жете білетін полиция қызметкерлері, әскери қызметшілер істеуі мүмкің. Осы бап (237-баптың 3-тармағы) бойынша қылмыс субъектісі болып лауазым адамдары (ҚК-тің 307-бабының ескертуі) коммерциялық немесе өзге ұйымдардың басқарушылары (ҚК-тің 228-бабының ескертуі) болады.

2.6 Үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын басып алу (238-бап)  

Қылмыстық кодекстің 238-бабында  бұрынғы Қылмыстық кодексте жоқ  жаңа норма түрі көрсетілген. Бұл  қылмыстың мәні: Басып алғандардын  босату шарты ретінде мемлекетті, ұйымды немесе азаматты қандай да бір  іс-әрекет жасауға не¬месе қандай да бір іс-әрекет жасаудан тартынуға  мәжбүр ету мақсатында үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын, өзге коммуникацияларды басып алу  немесе оларды ұстап тұру, оларды жоямын немесе бүлдіремін деп қорқытумен ұштасуда болып табылады (ҚК-тің 238-бабының 1-тармағы).   
           Қылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық қауіпсіздік. Объективтік жағынан қылмыс: а) үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын, өзге коммуникацияларды басып алу немесе оларды ұстап тұру; б) оларды жоямын немесе бүлдіремін деп қорқыту арқылы сипатталады.   
Кінәлі адам көрсетілген объектілерді заңсыз басып алады немесе заңсыз басып алған объектілерін одан әрі ұстап тұрады.   
           Кінәлі адам осы заңсыз басып алынған объектілерді жоя¬мын немесе бүлдіремін деп қорқыту әрекеттерін жүзеге асырады. Бұл жерде қорқытуға — басып алынған немесе ұстап тұрған объектілерді шын мәнінде жоюды немесе бүлдіруді нақ¬ты жүзеге асыруға жеткілікті негіздердің бар болуы жатады.   
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлі адам үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын, өзге коммуникацияларды басып алу не¬месе ұстап тұруды, оларды жоямын немесе бүлдіремін деп қорқытудың қоғамға қауіпті екенін сезеді және соның болуын тікелей тілейді. Қылмыстың субъективтік жағының қажетті белгісі — мақсаты заңда басып алғандардың босату шарты ретінде мемлекетті, ұйымды немесе азаматты қандай бір іс-әрекет жасауға немесе қандай да бір іс-әрекет жасаудан тартынуға мәжбүр ету деп көрсетілген. Яғни көрсетілген объектілерді ба¬сып алудың, ұстап тұрудың, оларды жоямын немесе құртамын деп қорқытудың негізі — белгілі бір шарт қою. Ол шарт мемлекетке, ұйымға, жеке адамға қойылады. Шарттың мәні әртүрлі болуы мүмкін. Тұтқын орнынан адамды немесе адамдар тобын босату, жұмысқа қайта қабылдауды талап ету, жеке адамның белгілі бір іс-әрекетті істеуін (қарызды кешіру, алған затын қайтарып беру, қаражат беру тілегін қанағаттандыру т.б.) та¬лап етулері болуы мүмкін.   
              Қылмыстың субъектісі 16-ға толған, есі дұрыс кез келген адам.   
Қылмыстық кодекстің 238-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын түрлері:   
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;   
б) бірнеше рет;   
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш колдана отырып;   
г) қару немесе қару ретінде пайдаланылатын басқа заттарды қолдана отырып;   
д) пайдакүнемдік ниетімен немесе жалдау арқылы жасалған, ал осы баптың 3-тармағында: осы қылмыстың өте ауырлата¬тын түрлері: ұйымдасқан топ немесе абайсызда кісі өліміне немесе өзге ауыр зардаптарға әкеп соққан әрекеттер үшін жауаптылық белгіленген.   
              Қылмыстық кодекстің 238-бабының 2, 3-тармақтарында көрсетілген осы белгілердің анықтамасы ҚК-тің 234-бабының 2, 3-тармақтарындағы қылмыстардың аныктамасымен ұқсас.  

ІІІ. Қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар

3.1 Қоғамдық тәртіпке  қарсы қылмыстарға  түсінік

Мемлекет қоғамдық тәртіпті сақтауға, адамдардың тыныштығын, олардың  заңды мүдделері мен құқықтарының бұзылмауына ерекше мән береді. Осыған орай Қылмыстық кодекстін, жекелеген  тарауы мемлекеттің қоғамдық қауіпсіздігімен  бірге қоғамдық тәртіпті реттеуге, қорғауға арналған. Қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың жекелеген түрлері  жаппай тәртіпсіздіктер (241-бап), бұзақылық (257-бап), тағылық (258-бап) болып табылады. Осы қылмыстардың топтық объектісі  — қоғамдық тәртіп. Өйткені көрсетілген  қылмыстардың кез келгенін істеу  арқылы объект ең алдымен қоғамда  қалыптасқан тәртіпке қол сұғады. Қоғамдық тәртіпке көрсетілген осы  қылмыс құрамдарының тікелей объектісі  де болады. Осы құрамдарын қосымша  тікелей объектісі — адамдардың денсаулығы, ар-намысы, адамгершілігі, меншігі болуы да мүмкін.   
          Енді осы құрамдардың әрқайсысына жеке-жеке талдау жасайық.  

3.2 Жаппай тәртіпсіздіктер (241-бап)

Қоғамдық тәртіпке қарсы  қауіпті қылмыстардын бірі жап¬пай  тәртіпсіздіктер болып табылады. Арандатушылар мен ұйымдастырушылардың, от жағуына еліккен тәртіпсіз  элементтер ең сорақы әрекеттерді жүзеге асыруы мүмкін, жаппай тәртіпсіздік объектілерді қиратумен, өртеумен, көлік, коммуникация, байланыс жүйелерінін, бірқалыпты қызметін бұзумен, мүлікті жоюмен ұласып, мұның  арты жаппай адам шығынына әкеліп соғуы  мүмкін. Кез келген мемлекеттің Қылмыстық  кодексін бұл тұрғыдағы қылмыс үшін қатаң жаза белгіленген. Қазақстан  Республикасының Қылмыстық кодексі  бойынша жаппай тәртіпсіздіктің  тікелей объектісі қоғамдық тәртіп, ал қосымша тікелей объектісі  — адамдардың өмірі, денсаулығы, мемлекеттік, қоғамдық, жеке меншік болады. Объективтік жағынан бұл қылмыс жаппай тәртіпсіздікті ұйымдастыру арқылы сипатталады. Жаппай тәртіпсіздік деп қогамға қауіпті әрекеттердің күш қолданумен, қиратумен, өртеумен, бұзумен, мүлікті жоюмен, атыс қаруын, жарылыс заттарын немесе жарылыс құрылғыларын қолданумен, сондай-ақ олардың өкімет өкіліне қарулы қарсылық көрсетумен ұласқан әрекеттерін айтамыз. Қолдану деп құқық тәртібін қорғайтын өкімет өкіліне, лауазым адамдарына, басқа да азаматтарға қарсылық көрсетіп, оларды күшпен заңсыз әрекеттер істеуге мәжбүрлеуді, өкімет билігінің заңды талаптарына күш қолданып, қарсылық білдірулері жатады:   
            Қирату деп — мүлікті, объектілерді жойып, тонап, күл-талқан ету әрекеттерін айтамыз.   
            Өртеуге мүліктерді, құрылыстарды, автокөліктерді, өсімдіктерді, қондырғыларды, басқа да заттарды отқа жандырып, құрту әрекеттері жатады.   
            Мүлікті жоюға — әртүрлі тәсілдермен оларды мүлдем жарамсыз күйге келтірулер жатады.   
           Соғыс қаруын, жарылыс заттарын немесе жарылыс қондырғыларын қолдану деп — осыларды адам өлтіруге, жарақаттау үшін, мүлікті бүлдіру немесе қорқыныш сезімін тудыру үшін мақсатты пайдалануды айтамыз.   
Өкімет өкіліне қарулы қарсылық көрсетуге қоғамдық қауіпсіздікті, тәртіпті қамтамасыз еткен өкіметтің заңды өкілдеріне тікелей қиянат жасап, олардың өздеріне жүктелген функцияларын атқаруға кедергі келтіру, оларды қуғынға ұшырату сияқты әрекеттер жатады.   
           Жаппай тәртіпсіздіктер — формальдық қылмыс құрамына жатады. Қылмыс Кодекстің 241-бабының диспозициясында көрсетілген әрекеттердің біреуін істеген уақытган бастап аяқталған деп танылады. Егер жаппай тәртіпсіздік кезінде кісі өлсе, денеге ауыр жарақат келтірілсе, онда кінәлінің әрекеті қылмыстардың жиынтығы (ҚК-тің 96, 103-баптары) бойынша сараланады.   
             Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі адам жаппай тәртіпсіздікті ұйымдастыратының оның занды көрсетілген әрекеттермен жалғасатынын сезеді және соны істеуді тілейді.   
Қылмыс субъектісі 16-ға толған, жаппай тәртіпсіздікті ұйымдастырған немесе басқарған адам. Қылмыстық кодекстің 241-бабының 2-тармағында жаппай тәртіпсіздікке қатысқаны үшін жауаптылық көзделген, яғни бұл жерде жаппай тәртіпсіздікке қатысқан қатардағы адамның белсенді түрде қирату, өртеу, бүлдіру, жою, сондай-ақ 241-баптың 1-тармағында көрсетілген басқа да әрекеттерді істеуге қатысуы туралы сөз болып отыр. Қылмыстық кодекстің 241-бабының 3-тармағында өкімет өкілдерінің заңды талаптарына белсене бағынбауға және жаппай тәртіпсіздікке шақыру, сондай-ақ азаматтарға зорлық-зомбылық жасауға шакыру үшін жауаптылық белгіленген.   

3.3 Бұзақылық (257-бап)

Бұзақылықтың қоғамдық тәртіпке, азаматтардың тыныштығына зардабын тигізетін, қайсыбір жағдайларда, одан гөрі ауыр қылмысқа итермелейтін қауіпті  құқық бұзушылық екеніне дау  жоқ. Бұзақылық жасаған адам қоғамдық тәртіпті, адамгершілік салтты өрескел  бүзатын, көбінесе себепсіз немесе болар-болмас себепті пайдаланып қоғамды мейлінше сыйламаушылықтан көрінетін, қоғамдық тәртіпке ашық қарсыласуымен, өзін айналасындағыларға қарсы қоюымен, оларға немқұрайды қарым-қатынасымен  әдейі жасалған әрекеттері арқылы көрініс  табады. Бұзақылық — тұрмыс салты  мен қоғамдық тәртіптің бірден бір  жауы.   
         Қылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық тәртіп, ал қосымша объектісі — адамның денсаулығы, ар-намысы немесе меншігі болып табылады.   
Осы қылмыстың жәбірленушісі кез келген адам болуы мүмкін. Қылмыстық кодекстің 257-бабының 2-тармағының "а" тармақшасында бұзақылықтан жәбір көретіндердің тізімі: өкімет өкілі, қоғамдық тәртіпті бұзуға тыйым салушы өзге де адамдар деп тура көрсетілген. Өкімет өкіліне қоғамдық тәртіпті бұзушылықты тыюға құзыретті барлық лауазым адамдары жа¬тады.   
           Қоғамдық тәртіпті бұзуға тыйым салушы өзге адамдар деп — өкімет өкіліне немесе ұйымдық тәртіпті қорғау жөніндегі міндетті атқаруға жатпайтын басқа адамдардың азаматтық борышын өтеп қоғамдық тәртіпті сақтауға қатысушыларды айтамыз.   
           Қоғамдық тәртіп дегеніміз қоғамдық тыныштықтың, азаматтардың, қоғамдық орындардағы лайықты мінез-құлқының ұйымдардың, мекемелердің, кәсіпорындардың, қоғамдық немесе жеке көлік құралдарының бір қалыпты жұмысының, азаматтардың жеке басына қол сұғылмаушылықты қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады.   
Бұзақылық іс-әрекет бөтеннің мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен байланысты болса, онда бөтеннің мүлкі оның заты болып табылады.   
Объективтік жағынан бұзақылық қоғамды анық құрметтелуін білдіретін, азаматтарға қарсы күш қолданумен не оны қолданамын деп қорқытумен, сол сияқты бөтеннің мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен не ерекше арсыздықпен ерекшеленетін әдепсіз іс-әрекет жасаумен ұштасқан қоғамдық тәртіпті тым өрескел бұзушылық әрекеттер арқылы сипатталады.   
            Қылмыстық кодекстің 257-бабында көрсетілген әрекеттерді істеу барысында азаматтардың мазасы кетіп, қорқыныш, үрей, өздерінің қауіпсіздігіне сенімсіздік пайда болады, олардың бірқалыпты еңбек ету, тынығу салттары бұзылады, мемлекеттік немесе басқадай мекемелердің, ұйымдардың, кәсіпорындардың жұмысына кедергілер келтіріледі, бөтеннің мүлкі жойылады немесе бүлінеді. Бұзақылық үшін заңда көрсетілгендей қоғамдық тәртіпті тым өрескел бұзушылық орын алуы керек. Осы белгі арқылы қылмыстық жолмен жасаланатын бұзақылық ұсақ бұзақылықтан ерекшеленеді.   
           Кінәлінің күш қолданумен немесе оны қолданамын деп қорқытумен, сол сияқты бөтеннің мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен не ерекше арсыздықпен ерекшеленген әдепсіз іс-әрекеттер жасауымен ұштасқан әрекеттері қоғамдық тәртіпті тым өрескел бұзған бұзақылық деп саналады.   
Күш қолдануға денсаулықтың қысқа мерзімді бұзылуына немесе еңбек ету қабілетінің болмашы ғана жоғалуына ұласқан денеге жеңіл жарақат салу жатады. Денеге орта және ауыр жарақат келтірілген жағдайда кінәлінің әрекеті қылмыстардың жиынтығы бойынша (257-баптың 1-тармағы, 103 немесе 104-баптар) сараланады.   
           Қорқытуға жәбірленушінің сана-сезімі мен еркіне әсер ететін түрде күш қолданамын деген әрекеттер жатады.   
Қорқытудың мазмұны сан алуан, ол сабаймын, өлтіремін. өртеймін деген айбат жасаулар арқылы көрініс табуы мүмкін.   
           Бұзақылықта бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру арқылы материалдық залал келтірілуі мүмкін. Залалдың мөлшерін анықтау нақты фактілерге байланысты болады. Бөтеннің мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру едәуір мөлшердегі зиян келтірумен ұштасса, онда кінәлінің әрекеті қылмыстардың жиынтығы бойынша (ҚК-тің 187 және 257-баптары) сараланады.   
          Ерекше арсыздықпен жасалған бұзақылық деп — адамгершіліктің жалпы қабылданған қалыптарын көпе-көрінеу жоққа шығару; мысалы, ұятсыздық, ауру адамды, өзін-өзі қорғай алмайтын жағдайдағы адамдарды, т.б. қорлау арқылы көрінетін бұзақылық әрекет (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының 1995 жылғы 21 шілдедегі №5 "Бұзақылық істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы" қаулысының 3-тармағы).   
          Бұл қылмыс құрамының объективтік жағының тағы бір қажетті белгісі істелген іс-әрекеттерде қоғамды анық көрінеу құрметтемеуін білдіретін белгілер болуы керек.   
           Қоғамды көрінеу, анық құрметтемеу деп кінәлінің көпе-көрінеу, көпшілікті, қоғамдық тәртіпті құрметтемейтін, өзін қоғамға және оның мүдделеріне ашық қарсы қоятын мінез-құлықтарын айтамыз. Бұзақылықта қоғамды анық құрметтемеушілік көпшіліктің көзінше жүзеге асырылады. Демек қоғамдық тәртіпті өрескел бұзу және қоғамды анық құрметтемеушіліктің жиынтығы басқа да белгілермен бірге бұзақылықтың объективтік жағының кажетті белгілері болып табылады.   
           Бұзақылық формальдық-материалдық қылмыс құрамына жатады. Ол қоғамдық тәртіпті өрескел бұзу және қоғамды анық көрінеу құрметтемеушілік әрекеттерін істеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Егер бұзақылық әрекеттерімен бөтеннің мүлкі жойылса, бүлдірілсе онда қылмыс материалдық құрамға жатады. Мұндай ретте іс-әрекет пен одан туындаған зардаптың арасындағы себепті байланысты анықтау кажет.   
           Бұзақылық қоғамдық тәртіпті өрескел бұза отырып, әдетте, қоғамдық орындардан (көшеде, мекемелерде, көліктерде, қоғамдық тамақтандыру немесе көпшілік орындарында) басқа, бейтаныс адамдарға, жас балаларға, келіп-кетушілерге қарсы жария түрде жасалады.   
           Қылмыстық кодекстің 257-бабында көрсетілген қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Адам өз әрекеттері арқылы қоғамдық тәртіпті өрескел бұзып, қоғамды көрінеу құрметтемегендігін біледі және осы әрекеттерді істеуді тілейді.   
           Бұзақылықтағы қылмыстың ниетіне қоғамды көрінеу сыйламаушылықтан туындаған эгоистік көзқарастар, бостандықты теріс түсінушіліктен болған жағдаяттар жатады. Бұзақылық ниетке — қоғамды көрінеу құрметтемеушілікті білдіретің әртүрлі дөрекіліктер, өктемдіктер, қатыгездіктер, тентектік пен арсыздық, ұятсыздық көріністері жатады.   
Бұзақылықтың мақсаты қоғамдық тәртіпті өрескел бұза оты-рып, жәбірленушіге күш көрсету, қорқыту, оның бойына қорқыныш туғызу, мүлкін жою, бүлдіру болып табылады.   
            Отбасында, пәтерде туған-туысқандарын, таныстарын балағаттау, ұру, денесіне жарақат түсіру және жеке бастың араздығынан, жәбірленушінің теріс қылығынан болған осыған ұқсас әрекеттер жеке адамға қарсы қылмыс жасағаны үшін жауапкершілік көрсетілген ҚК-тің баптарымен саралануы тиіс. Егер мұндай әрекеттер қоғамдық тәртіпті өрескел бұзумен ұласса және қоғамды көрінеу құрметтемеушілікті білдірсе, онда кінәлінің әрекеті бұзақылық ретінде сараланады.   
            Қылмыстың субъектісі жалпы, 16-ға (257-баптың 1-тармағы) және 14-ке (257-баптың 2,3-тармактары) толған есі дұрыс адам.   
ҚК-тің 257-бабының 2-тармағында бұзақылықтың ауырлататын (кәнігі) түрі үшін жауаптылық белгіленген. Олар: а) адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы немесе ұйымдасқан топ жасаған (ҚК-тің 31-бабын қараңыз); б) өкімет өкіліне не қоғамдык тәртіпті қорғау жөніндегі міндетті атқарушы немесе қоғамдық тәртіпті бұзуға тыйым салушы өзге де адамға қарсылық көрсетумен байланысты болса; в) бұзақылық үшін бұрын сотталған адам жасаса (ҚК-тің 13-бабын қараңыз).   
             ҚК -тің 257-бабының 3-тармағында бұзақылықтың аса қауіпті түрі — атыс қаруын, газ қаруын, пышақты, кастеттерді және өзге де суық қаруды не денсаулыққа зиян келтіру үшін арнайы бейімделген басқа да заттарды қолданып немесе қолдану әрекеті үшін жасалған бұзақылық үшін жауаптылықты белгілейді. Атыс қаруы, газ қаруы, суық қарудың түсініктеріне ҚК-тің 251—255-баптарына талдау жасағанда тоқталғанбыз.   
Денсаулыққа арнайы бейімделген басқа да заттарға кінәлінің осы мақсат үшін алдын ала немесе бұзақылық жасау кезінде жабдықтаған нәрселерін, яғни алдын ала немесе белгілі бір өңдеуден өткізілген: арнайы және сол мақсатпен өзімен бірге алып жүрген нәрселерін (балта, балға, таяқ, темір және т.б.) айтамыз.   
             Қылмыс болған жерден алынған дене жарақатын салуға ар-найы жабдықталмаған нәрселерді, оның ішінде шаруашылық-тұрмыстық мақсаттағы заттарды қолдану немесе қолдануға тырысушылық әрекеті ҚК-тің 207-бабының 3-тармағымен саралау үшін негіз бола алмайды (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1995 жылғы 21 шілдедегі №5 қаулысының 8-тармағы).   

3.4 Тағылық (258-бап)

Қазақстан Республикасы Қылмыстық  кодексінің 258-бабында тағылық үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген. Осы бапта: "тағылық, яғни үйлерді  немесе өзге де ғимараттарды жазулармен немесе суреттермен, немесе қоғамдық адамгершілікті қорлайтын өзге де іс-әрекеттермен корлау, сол сияқты көлікте немесе өзге де қоғамдық орындарда мүлікті  қасақана бүлдіру" деп оған анықтама берілген. Бұрынғы Қылмыстық кодекс бойынша мұндай әрекеттер бұзақылық  деп бағаланатын. Тағылықтың бұзақылықтан өзгешелігі сол, тағылықты құрайтын қылмыс құрамының әрекеттері қоғамдық адамгершілік және эстетикалық нормаларды бұзу арқылы жүзеге асырылады, тағылық  қоғамдық тәртіпті бұзумен ұштасады.   
          Бұзақылыктың заты — бөтеннің мүлкі болса, тағылықтың заты — үйлер, өзге де ғимараттар, қоғамдық орындардағы мүлік болып табылады.   
Тағылықтың объектісі — қоғамдық тәртіп, қосымша тікелей объектісі адамгершілік нормалары болады.   
          Объективтік жағынан-бұзақылық қоғамдық тәртіпті өрескел бұзумен, қоғамды көрінеу қадірлемейтін әрекеттермен ұштасса, ал тағылықтың объективтік жағы үйлерді немесе өзге де ғимараттарды жазулармен, суреттермен немесе қоғамдық адамгершілікті қорлайтын іс-әрекеттермен, сол сияқты көлікте немесе өзге де қоғамдық орындарда мүлікті қасақана бүлдіру арқылы сипатталады.   
          Үйлерді, өзге де ғимаратттарды (кітапхана, музей, кино¬театр, театр және т.б.) қорлау олардың қабырғаларына қоғамдық адамгершілікке жат жазуларды жазумен, суреттерді салумен жүзеге асьтрылады. Әдетте бұлар порнографиялық суреттер салу, әдепсіз, ұятсыз сөздер жазу арқылы жасалады. Өлгендердің мәйіттерін және олар жерленген жерлерді, құлпытас қүрылыстарын немесе жерлеуге немесе оларды еске алуға байланысты рәсімдер өткізуге арналған зират үйлерін жою, бүлдіру немесе аяққа басу әрекеттері үшін жауаптылық Қылмыстық кодекстің 275-бабында арнайы көзделген.   
          Көлікте немесе өзге де қоғамдық орындардағы заттарды — жарық беру құралдарын, орындықтарды, төсеніш құралдарын, олардың жамылғыларын, сондай-ақ таксофон аппараттарын, әртүрлі қоршаулар мен есік-терезе құрылғыларына едәуір емес мөлшерде залал келтіруді мүлікті қасақана бүлдіру деп айтамыз. Егер келтірілген зиян мөлшері едәуір болса, онда кінәлі ҚК-тің 187-бабы бойынша жауапқа тартылады.   
          Тағылық қылмысы формальдық-материалдық құрамға жатады. Қылмыс кейбір реттерде заңда көсетілген әрекеттерді жүзеге асырған уақыттан бастап, ал басқа жағдайларда істеген іс-әрекеттерден материалдық залал келтірілген уақыттан бастап аяқталған деп табылады.   
          Субъективтік жағынан тағылық қылмысы тікелей қасақаналықпен істеледі. Адам үйлерді, ғимараттарды қорлағанын, мүлікті бүлдіргенін сезеді және солай әрекет жасауды тілейді. Қылмыстың субъектісі жалпы — 14-ке толған, есі дұрыс кез келген адам.