Әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша ӛндіріс

       Осы баптыѕ їшінші бґлігінде аталєан адамдар іс жїргізуінде Әкімшілік ќўќыќ бўзушылыќ туралы іс жатќан јкімшілік ќўќыќ бўзушылыќ туралы істі ќарайтын судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ) шаќыруы бойынша келуден жалтарєан жаєдайда, бўл адамды мјжбїрлеп алып келу іске асырылуы мїмкін.

         Алып келу туралы сот ўйєарымын сот приставы немесе ішкі істер органдары; јкімшілік ќўќыќ бўзушылыќ туралы істі ќарайтын органныѕ (лауазымды адамныѕ) ўйєарымын ішкі істер органдары (полиция) орындайды.

5. Ґзi жґнiнде јкiмшiлiк  ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп  жатќан кјмелетке толмаєан адам, талќылануы оєан терiс јсер  етуi мїмкiн iстiѕ мјн-жайын ќарау  кезiнде уаќытша шыєарыла тўруы  мїмкiн.

1      Әкімшілік  құқық бқзушылық уралы iстi жїргiзiп  жатќан судья немесе орган  (лауазымды адам) осы Кодексте  белгiленген тјртiппен јкiмшiлiк  ќўќыќ бўзушылыќ оќиєасыныѕ болєанын  немесе болмаєанын, јкiмшiлiк жауапќа  тартылатын жеке адамныѕ кiнјлiлiгiн  аныќтайтын кез келген наќты  деректер, сондай-аќ iстiѕ дўрыс шешiлуi їшiн мјнi бар ґзге де мјн-жайлар  јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс бойынша дјлелдемелер болып  табылады.

2. Бўл деректер: јкiмшiлiк жауапќа тартылатын тўлєаныѕ  тїсiнiктемелерiмен; жјбiрленушiнiѕ,  кујнiѕ айєаќтарымен; сарапшыныѕ  ќорытындыларымен; заттай дјлелдемелермен;  сертификатталєан арнайы техникалыќ  баќылау-ґлшем ќўралдарыныѕ жјне  аспаптарыныѕ кґрсеткiштерiмен; ґзге  де ќўжаттармен; јкiмшiлiк ќўќыќ  бўзушылыќ туралы хаттамалармен жјне осы Кодексте кґзделген хаттамалармен аныќталады.Јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќтан тјн жараќатын алєан, мїлiктiк немесе моральдыќ жаєынан заќым келтiрiлген жеке немесе заѕды тўлєа жјбiрленушi болып табылады. Жјбiрленушi iстiѕ барлыќ материалдарымен танысуєа, тїсiнiктеме беруге, дјлелдемелер табыс етуге, ґтiнiш жјне ќарсылыќ мјлiмдеуге, ґкiл ўстауєа, әкімшілік құқық бұзушылық келтірген зиянды өтеу туралы талапты мәлімдеуге, јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы хаттамаєа жјне јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс бойынша ќаулыєа шаєымдануєа, ґзiне осы Кодекспен берiлген ґзге де iс жїргiзу ќўќыќтарын пайдалануєа ќўќылы.Јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жјбiрленушiнiѕ ќатысуымен ќаралады. Ол адамєа iстiѕ ќаралатын орны мен уаќыты тиiстi тїрде хабарланєаны туралы деректер болєан жјне одан iстi ќарауды кейiнге ќалдыру туралы ґтiнiш тїспеген ретте єана iс оныѕ ґзi болмаєанда ќаралуы мїмкiн. Жјбiрленушiден осы Кодексте кґзделген тјртiппен куј ретiнде жауап алынуы мїмкiн. Егер жјбiрленушi заѕды тўлєа болса, оныѕ заѕды ґкiлiнен куј ретiнде жауап алынуы мїмкiн.Ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан жеке адамныѕ немесе кјмелетке толмаєан не тјн саулыєына немесе психикалыќ жай-кїйiне байланысты ґз ќўќыќтарын ґз бетiнше жїзеге асыру мїмкiндiгiнен айрылєан жјбiрленушiнiѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн ќорєауды олардыѕ заѕды ґкiлдерi жїзеге асырады. Жеке адамныѕ ата-анасы, асырап алушылары, ќорєаншылары, ќамќоршылары жјне ќорєаншысы немесе асыраушысы болып отырєан ґзге де адамдар оныѕ заѕды ґкiлдерi болып табылады.Жеке адамныѕ заѕды ґкiлдерi болып табылатын адамдардыѕ туысќандыќ байланыстары немесе тиiстi ґкiлеттiгi Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында кґзделген ќўжаттармен кујландырылады. Ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан жеке адамныѕ заѕды ґкiлi јкiмшiлiк жауапќа тартылушы адамды јкiмшiлiк ўстау кезiнен немесе јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы хаттама жасалєан кезден бастап iске ќатысуєа жiберiледi. Ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан жеке адамныѕ жјне жјбiрленушiнiѕ заѕды ґкiлдерiнiѕ ґздерi ґкiл болып отырєан адамдарєа ќатысты осы Кодексте кґзделген ќўќыќтары болады жјне сондай мiндеттердi ґз мойнына алады  Он сегiз жасќа толмаєан адам жасаєан јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс ќаралєан кезде оныѕ заѕды ґкiлiнiѕ ќатысуы мiндеттi. Кјмелетке толмаєан адамныѕ заѕды ґкiлi келуден жалтарєан жаєдайда оєан iшкi iстер органыныѕ (полицияныѕ) алып келуi ќолданылуы мїмкiн.

                  Тапсырыс бойынша өкілдік ету

Әкімшілік құқық  бұзушылық туралы істер бойынша  іс жүргізуге тиісінше ресімделген  сенімхатта өкідіктері айқындалған  адамдар тапсырыс бойынша өкілдік  ете алады.Әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша ӛндірістуралы iс жїргiзiлiп жатќан немесе жјбiрленушi болып табылатын заѕды тўлєаныѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн ќорєауды оның заѕды өкiлдерi жїзеге асырады.Заѕды тўлєаныѕ басшысы, сондай-аќ заңға немесе ќўрылтай ќұжаттарына сјйкес заңды тўлєаныѕ органы болып табылатын ґзге де адам оныѕ заѕды өкiлдерi болып табылады. өзi жөнiнде әкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан заѕды тўлєаныѕ жјне жјбiрленушiнiѕ заѕды ґкiлдерiнiѕ ґздерi ґкiл болып отырєан тўлєалар жґнiнде осы Кодексте кґзделген ќўќыќтары болады жјне сондай мiндеттердi ґз мойнына алады.Заңды тўлєаныѕ заѕды ґкiлiнiѕ ґкiлеттiгi оныѕ ќызметтiк жағдайын кујландыратын ќўжаттармен расталады және тиісінше ресімделген сенімхатпен (оның басшысын қоспағанда) белгіленуге тиіс.Әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша ӛндірісiс ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан заѕды тўлєаныѕ заѕды ґкiлiнiѕ немесе ќорєаушысыныѕ ќатысуымен ќаралады. Аталєан адамдарєа iстiѕ ќаралатын орны мен уаќыты тиiстi тїрде хабарланєаны туралы деректер болєан жјне олардан iстi ќарауды кейiнге ќалдыру туралы ґтiнiш тїспеген ретте єана iс оныѕ ґзi болмаєан жаєдайда ќаралуы мїмкiн.Жасалуы јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќтыѕ ќўралы не нысанасы болєан затты тјркiлеу немесе аќысын тґлеп алып ќою не јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ жасау салдарынан алынєан кiрiстердi (дивидендтердi), аќшаны жјне баєалы ќаєаздарды тјркiлеу тїрiндегi јкiмшiлiк жазаєа јкеп соќтыратын јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарау кезiнде јкiмшiлiк жауапќа тартылатын заѕды тўлєаныѕ заѕды ґкiлiнiѕ немесе ќорєаушысыныѕ ќатысуы мiндеттi. Қорғаушы - јкiмшiлiк жауапќа тартылушы адамныѕ ќўќыќтары мен мїдделерiн заѕда белгiленген тјртiппен ќорєауды жїзеге асыратын жјне оєан заѕ кґмегiн кґрсететiн адам. Ќорєаушы ретiнде адвокаттар, јкiмшiлiк жауапќа тартылушы адамныѕ жўбайы (зайыбы), жаќын туыстары немесе заѕды ґкiлдерi, кјсiподаќтардыѕ жјне ќоєамдыќ бiрлестiк мїшелерiнiѕ iстерi бойынша осы бiрлестiктердiѕ ґкiлдерi жiберiледi. Егер заѕда белгiленген тјртiппен ґзара ќатынас негiзiнде Ќазаќстан Республикасыныѕ тиiстi мемлекетпен халыќаралыќ шартында кґзделсе, шетелдiк адвокаттар iске ќорєаушы ретiнде ќатысуєа жiберiледi.Ќорєаушы јкiмшiлiк жауапќа тартылушы адамды јкiмшiлiк ўстау кезiнен немесе јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы хаттама жасалєан кезден бастап iске ќатысуєа араластырылады.

4. Егер бiрiнiѕ  мїдделерi екiншiсiнiѕ мїдделерiне  ќайшы келсе, јкiмшiлiк жауапќа  тартылатын екi адамєа бiр адамды  ќорєаушы етуге болмайды.Адвокаттыѕ  јкiмшiлiк жауапќа тартылушы адамды  ґз мойнына алєан ќорєаудан  бас тартуєа ќўќыєы жоќ.Јкiмшiлiк  ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзуге  мынадай жаєдайларда, егер:

1) јкiмшiлiк жауапќа  тартылушы адам бўл жґнiнде  ґтiнiш жасаса;

2) јкiмшiлiк жауапќа  тартылушы адам дене немесе  психикалыќ кемiстiктерi салдарынан  ґзiн ќорєау ќўќыєын ґз бетiнше  жїзеге асыра алмайтын болса;

3) әкімшілік құқық  бұзушылық туралы іс жүргізіліп  отырған адам iс жїргiзiлiп отырєан  тiлдi бiлмесе;

4) iстiѕ материалдарында  јкiмшiлiк жауапќа тартылушы адамєа  медициналыќ сипатта мјжбїрлеу  шаралары белгiленуi мїмкiн деп  пайымдайтын деректер болса;

5) јкiмшiлiк жауапќа  тартылушы адам кјмелетке толмаєан  болса, ќорєаушыныѕ ќатысуы мiндеттi.

2. Егер осы баптыѕ  бiрiншi бґлiгiнде кґзделген мјн-жайлар  болєан жаєдайда јкiмшiлiк жауапќа  тартылушы әкімшілік құқық бұзушылық  туралы іс жүргізілуге қатысты  адамныѕ ґзi, оныѕ заѕды ґкiлдерi, сондай-аќ оныѕ тапсыруымен басќа  да адамдар ќорєаушы шаќырмаса,  јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарауєа ујкiлеттi судья, орган  (лауазымды адам) iс жїргiзудiѕ  тиiстi сатысында ќорєаушыныѕ ќатысуын  ќамтамасыз етуге мiндеттi, бўл  туралы олар кјсiби адвокаттар  ўйымына мiндеттi ќаулы шыєарады. Ќорєаушыны, ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адам, оныѕ заѕды ґкiлдерi, сондай-аќ ґзiне ќатысты јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адамныѕ тапсыруымен немесе келiсуiмен басќа да адамдар шаќырады. Ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адам ќорєау їшiн бiрнеше ќорєаушы шаќыруєа ќўќылы. Ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адамныѕ ґтiнуi бойынша јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарауєа ујкiлеттi судья, орган (лауазымды адам) ќорєаушыныѕ ќатысуын ќамтамасыз етедi.Таѕдалєан немесе таєайындалєан ќорєаушыныѕ ќатысуы мїмкiн болмаєан жаєдайларда, јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарауєа ујкiлеттi судья, орган (лауазымды адам) ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адамєа жиырма тґрт саєат iшiнде басќа ќорєаушы шаќыруды ўсынуєа немесе адвокаттар алќасы немесе оныѕ ќўрылымдыќ бґлiмшелерi арќылы ќорєаушы таєайындауєа шаралар ќолдануєа ќўќылы. Ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адамєа јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарауєа ујкiлеттi судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ) ќорєаушы ретiнде белгiлi бiр адамды шаќыруєа ўсыныс айтуєа ќўќыєы жоќ.Јкiмшiлiк ўстау жаєдайында, егер ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адам таѕдаєан ќорєаушыныѕ їш саєат iшiнде келуi мїмкiн болмаса, ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адамєа јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарауєа ујкiлеттi судья, орган (лауазымды адам) басќа ќорєаушы шаќыруды ўсынады, ал одан бас тартылєан жаєдайда адвокаттар алќасы немесе оныѕ ќўрылымдыќ бґлiмшелерi арќылы ќорєаушыны таєайындауєа шаралар ќолданады.Адвокаттыѕ еѕбегiне аќы заѕдарєа сјйкес тґленедi. Јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстердi ќарауєа ујкiлеттi судья, орган (лауазымды адам) негiз болєан жаєдайда ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адамды заѕ кґмегiне аќы тґлеуден толыќ немесе iшiнара босатуєа ќўќылы. Бўл жаєдайда еѕбекке аќы мемлекет есебiнен тґленедi.Адвокат клиентпен iс жїргiзуге келiсiм жасаспай, таєайындау арќылы ќатысќанда адвокат еѕбегiне аќы тґлеу шыєыны мемлекет есебiне жатќызылуы мїмкiн.Ќорєаушы јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстердi ќарауєа ујкiлеттi судьяєа, органєа (лауазымды адамєа) ґз жаєдайын растау їшiн жеке басын кујландыратын ќўжаттарды жјне тиiстi жаєдайларда: адвокатураєа жататындыєын растайтын ќўжатты жјне адвокаттыѕ осы iске ќатысу ќўќыєына заѕ консультациясы берген ордерiн немесе маѕызы жґнiнен соєан теѕестiрiлген ќўжатын; ќоєамдыќ бiрлестiктiѕ немесе оныѕ басшы органыныѕ ќорєаушы таєайындау туралы шешiмiн, сезiктiмен немесе айыпталушымен туыстыќ ќатынастарын растайтын ќўжатты тапсырады.Ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адам iс жїргiзудiѕ кез келген кезiнде ќорєаушыдан бас тартуєа ќўќылы, бўл оныѕ ґзiн ќорєауды ґз бетiнше жїзеге асыру ниетiн бiлдiредi. Заѕ кґмегiне аќы тґлеуге ќаражаты жоќтыєын сылтау етiп ќорєаушыдан бас тарту ќабылданбайды. Бас тарту жазбаша тїрде ресiмделедi Ґзi жґнiнде јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп жатќан адамныѕ ќорєаушыдан бас тартуы оны бўдан былай ќорєаушыны iске ќатысуєа жiберу туралы ґтiнiш жасау ќўќыєынан айырмайды. Ќорєаушыныѕ iске кiрiсуi сол уаќытќа дейiн јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарау барысында жасалєан јрекеттердi ќайталауєа јкеп соќпайды.Ќорєаушы қорғалатын адамның мүддесінде iстiѕ барлыќ материалдарымен танысуєа; iстi ќарауєа ќатысуєа; дјлелдемелер табыс етуге, ґтiнiш мјлiмдеуге жјне ќарсылыќ бiлдiруге; iстердi ќарауєа ујкiлеттi судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ) рўќсатымен iстiѕ ќаралу процесiнде жауап берушiге сўраќтар ќоюєа; iс жїргiзудi ќамтамасыз етуге ќолданылатын шаралар жјне iс бойынша ќаулы жґнiнде шаєымдануєа; ґзiне заѕмен берiлген ґзге де ќўќыќтарды пайдалануєа ќўќылы.Ќорєаушыныѕ: ќорєалушыныѕ мїдделерiне ќарсы ќандай да болсын iс-јрекеттер жасауєа жјне оныѕ ґз ќўќыќтарын жїзеге асыруына кедергi келтiруге; ќорєалушыныѕ кґзќарасына ќарамастан, оныѕ јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќќа ќатыстылыєын жјне оны жасауєа кiнјлiлiгiн тануєа, ќорєалушыныѕ жјбiрленушiмен татуласќандыєы туралы мјлiмдеуге; ќорєалушыныѕ берген шаєымы мен ґтiнiшiн ќайтарып алуєа; заѕ кґмегiн сўрау мен оныѕ жїзеге асырылуына байланысты ґзiне белгiлi болєан мјлiметтердi жария етуге ќўќы жоќ.Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасаған уәкілетті орган (лауазымды тұлға) дәлелдемелерді зерделеуге қатысуға, өтінім мәлімдеуге, істі қарау кезінде туындаған мәселелер бойынша қорытынды беруге; заң ережелерін және әкімшілік жаза ережелерін қолдану немесе одан босату туралы ұсыныстар енгізуге; іс бойынша қаулыға шағымдануға, сондай-ақ заңда көзделген басқа да әрекеттерді жасауға құқылы.  Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасаған уәкілетті органға (лауазымды тұлға) әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарау уақыты мен мерзімі хабарланады. Уәкілетті орган (лауазымды тұлға) істі қарау уақыты мен мерзімі дер кезінде хабарланғаны туралы мәліметтер бар болған кезде ғана, ол болмаған жағдайда мұндай іс қаралуы мүмкін.Јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi жїргiзу кезiнде заѕ жїзiнде ќўќыєы бар адвокаттар мен ґзге де адамдар жјбiрленушiнiѕ заѕды мїдделерiн бiлдiретiн ґкiл бола алады.Жјбiрленушi ґкiлдерiнiѕ ґздерi ґкiл болып отырєан жеке жјне заѕды тўлєалармен осы Кодексте кґзделген шекте iс жїргiзу ќўќыќтары бiрдей болады.Ґкiлдiѕ ґзi ґкiлi болып отырєан адамныѕ мїдделерiне ќайшы ќандай да бiр iс-јрекеттер жасауєа ќўќыєы жоќ. Жјбiрленушiнiѕ iсiне жеке ќатысы оны осы iс бойынша ґкiл алу ќўќыєынан айырмайды.Јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс бойынша куј ретiнде, егер заѕдарда ґзгеше кґзделмесе, осы iс їшiн маѕызы бар мјн-жайлардан хабардар болуы мїмкiн кез келген адам шаќырылуы мїмкiн.Куј: ґзiне, жўбайына (зайыбына) немесе жаќын туыстарына ќарсы айєаќ беруден бас тартуєа, ґз айєаќтарыныѕ тиiстi хаттамаєа енгiзiлуiнiѕ дўрыстыєы жґнiнде мјлiмдеме жјне ескерту жасауєа; iстi ќарау кезiнде ана тiлiнде сґйлеуге; аудармашыныѕ кґмегiн тегiн пайдалануєа ќўќылы.Куј јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiп жатќан судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ) шаќыртуы бойынша келуге, ґзiне iс бойынша белгiлi мјн-жайдыѕ бјрiн шынайы тїрде хабарлауєа жјне ќойылєан сўраќтарєа жауап ќайтаруєа, ґзi берген айєаќтардыѕ тиiстi хаттамаєа енгiзiлуiнiѕ дўрыстыєын ґзi ќол ќойып кујландыруєа мiндеттi.Кујєа јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарауєа ујкiлеттi органєа (лауазымды адамєа) айєаќтар беруден жалтарєаны немесе одан бас тартќаны, кґрiнеу жалєан айєаќтар бергенi їшiн јкiмшiлiк жауапкершiлiгi туралы жјне сотта осы јрекеттердi жасаєаны їшiн ќылмыстыќ жауаптылыєы туралы ескертiледi. Оған куәнің жазбасы сот отырысының хаттамасына қоса тігіледі. Куј јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ) шаќыртуы бойынша келуден жалтарєан жаєдайда судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ) ўйєарымы негiзiнде оны тиісті органдар алып келуi мїмкiн.Он тґрт жасќа дейiнгi кјмелетке толмаєан кујєа сауал ќою кезiнде педагогтiѕ немесе психологтыѕ ќатысуы мiндеттi. Ќажет болєан жаєдайда сауал ќою осындай кујныѕ заѕды ґкiлiнiѕ ќатысуымен жїргiзiледi. Осы Кодексте кґзделген жаєдайларда, iстiѕ ќорытындысына мїдделi емес, ґзi ќатысып тўрєан кездегi iс-јрекеттердi толыќ жјне дўрыс ўєынуєа ќабiлеттi кјмелетке толєан адам кујгер ретiнде тартылады. Куәгер істің барысына мүдделі емес кәмелетке толған, процессуалдық әрекетті жүзеге асырып отырған органнан (лауазымды тұлғадан) тәуелсіз, оның қатысуымен болып жатқан әрекеттерді толығымен әрі дұрыс қабылдауға қабілетті болуы мүмкін.Кујгердiѕ јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзуге ќатысуы жеке адамды тексерiп ќарау, кґлiк ќўралын, заттарды тексерiп ќарау, жеке адамда болєан ќўжаттар мен заттарды алып ќою, заѕды тўлєаєа тиесiлi аумаќтарды, їй-жайлар мен мїлiктi ќарап шыєу, заѕды тўлєаєа тиесiлi ќўжаттар мен мїлiктi алып ќою туралы хаттамаларда кґрсетiледi.Кујгер јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан лауазымды адамныѕ шаќыруы бойынша келуге, осы iстiѕ жїргiзiлуiне ќатысуєа жјне ґзiнiѕ ќатысуымен жасалєан iс-јрекеттердiѕ жїзеге асырылу фактiлерiн, олардыѕ мазмўны мен нјтижелерiн тиiстi хаттамаєа ґзi ќол ќойып кујландыруєа мiндеттi.Кујгердiѕ жасалєан iс-јрекеттер жґнiнде хаттамаєа енгiзiлуге тиiстi мјлiмдемелер мен ескертпелер жасауєа ќўќыєы бар. Ќажет болєан жаєдайда кујгерден осы Кодекстiѕ 97-бабында кґзделген тјртiппен куј ретiнде жауап алынуы мїмкiн. Бұл жағдайда ол туралы жазба сот отырысының хаттамасына қоса тігіледі. Јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзуге маман ретiнде ќатысуєа дјлелдемелердi жинауєа, зерттеуге жјне баєалауєа, сондай-аќ техникалыќ ќўралдарды пайдалануєа жјрдем кґрсету їшiн ќажеттi арнаулы бiлiмi бар жјне машыќтанєан, iстiѕ ќорытындысына мїдделi емес кез келген кјмелетке толєан адамды таєайындауєа болады. Маман: ґзiнiѕ шаќырылу маќсатын бiлуге; егер тиiсiнше арнаулы бiлiмi мен машыєы болмаса, iс жїргiзуге ќатысудан бас тартуєа; ґзiнiѕ ќатысуымен жасалатын, iс жїргiзу јрекетiне ќатысты iстiѕ материалдарымен танысуєа; јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ) рўќсатымен iс жїргiзу јрекеттерiне ќатысушыларєа сўраќтар ќоюєа; салыстырма зерттеулердi ќоспаєанда, iс жїргiзу јрекеттерi шеѕберiнде iс жїргiзу јрекеттерi хаттамасыныѕ бiр бґлiгi болып табылатын хаттамада не ресми ќўжатта iстiѕ барысы мен нјтижелерi кґрсетiлген iс материалдарына зерттеу жїргiзуге; ґзi ќатысќан iс жїргiзу јрекетiнiѕ хаттамасымен танысуєа жјне ґзiнiѕ ќатысуымен жїргiзiлген јрекеттiѕ барысы мен нјтижелерi кґрсетiлуiнiѕ толыќ жјне дўрыс екендiгi жґнiнде хаттамаєа енгiзiлуi ќажеттi мјлiмдемелер мен ескертпелер жасауєа ќўќылы. јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ) шаќыруы бойынша келуге; арнаулы бiлiмiн, машыєын жјне єылыми-техникалыќ ќўралдарды пайдалана отырып, iс жїргiзу јрекеттерiне ќатысуєа; ґзi жасаєан јрекеттер бойынша тїсiнiк беруге; аталєан јрекеттердiѕ жасалу фактiсiн, олардыѕ мазмўны мен нјтижелерiн ґзi ќол ќойып кујландыруєа мiндеттi. Арнаулы єылыми бiлiмi бар, iске мїдделi емес адам сарапшы ретiнде шаќырылуы мїмкiн. Сот сараптамасын жїргізу:

1) сот сараптамасы органдарыныѕ  ќызметкерлеріне;

2) лицензия негізінде сот-сараптама  ќызметін жїзеге асыратын адамдарєа;

3) заѕ талаптарына сјйкес  бір жолєы тјртіппен ґзге де  адамдарєа тапсырылуы мїмкін.

Сарапшы: ґзiнiѕ арнаулы  бiлiмi шегiнен тыс мјселелер бойынша, сондай-аќ табыс етiлген материалдар  ќорытынды беру їшiн жеткiлiксiз  болса, ќорытынды беруден бас  тартуєа; iстiѕ сараптама мјнiне ќатысты  материалдарымен танысуєа жјне ґзiне ќорытынды беруге ќажеттi ќосымша  материалдарды табыс ету туралы ґтiнiш жасауєа; јкiмшiлiк ќўќыќ  бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан судьяныѕ (лауазымды адамныѕ) рўќсатымен iс жїргiзу јрекеттерiне ќатысуєа жјне оларєа ќатысушыларєа сараптаманыѕ мјнiне ќатысты сўраќтар ќоюєа; ќорытындыда  ґзiнiѕ бастамасымен сараптама жїргiзу кезiнде белгiлi болєан, iс їшiн  маѕызы бар мјн-жайларды кґрсетуге  ќўќылы.

 Сарапшы: јкiмшiлiк ќўќыќ  бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан  судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ)  шаќыруы бойынша келуге; ґзiнiѕ  алдына ќойылєан мјселелер бойынша  объективтi жјне негiзделген ќорытынды,  сондай-аќ жїргiзiлген зерттеулер  мен берiлген ќорытындыєа байланысты  мјселелер бойынша айєаќтар беруге  мiндеттi. Сарапшы сотта кґрiнеу  жалєан ќорытынды бергенi їшiн  ќылмыстыќ жауапты болады. Сот  сараптамасы органыныѕ ќызметкерi  болып табылатын сарапшы ґз  ќызметiнiѕ ретi бойынша ґзiнiѕ  ќўќыќтарымен жјне мiндеттерiмен  таныстырылєан жјне сотта кґрiнеу  жалєан ќорытынды бергенi їшiн  ќылмыстыќ жауапты болатыны туралы  ескертiлген болып есептеледi.Бiлiмi  јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi жїргiзу кезiнде ќажет болатын  тiлдердi бiлетiн (мылќаудыѕ немесе  саѕыраудыѕ ыммен кґрсететiн белгiлерiн  тїсiнетiн), iстiѕ ќорытындысына мїдделi емес кез келген кјмелетке  толєан адам аудармашы болып  таєайындалады,Аудармашыны јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан судья, орган (лауазымды адам) таєайындайды. Аудармашы: егер ґзiнiѕ аударма їшiн ќажеттi бiлiмi болмаса, iс жїргiзуге ќатысудан бас тартуєа; аударма жасау кезiнде ќатысушы адамдарєа аударманы наќтылау їшiн сўраќтар ќоюєа; ґзi жїргiзiлуiне ќатысќан iс жїргiзу јрекетiнiѕ хаттамасымен танысуєа жјне аударманыѕ хатќа тїсiрiлуiнiѕ толыќ жјне дўрыс екендiгi жґнiнде хаттамаєа енгiзiлуi керек болатын ескертпелер жасауєа ќўќылы, сот отырысының хаттамасына қоса тігіледі. Аудармашы: јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан судьяныѕ, органныѕ (лауазымды адамныѕ) шаќыруы бойынша келуге жјне ґзiне тапсырылєан аударманы толыќ жјне дјл жасауєа; тиiстi хаттамада аударманыѕ дўрыстыєын ґзi ќол ќойып кујландыруєа мiндеттi.Аудармашыєа јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарауєа ујкiлеттi орган (лауазымды адам) јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi ќарау кезiнде кґрiнеу жалєан аударма жасаєаны їшiн јкiмшiлiк жауапты болатынын жјне сотта осы јрекеттi жасаєаны їшiн ќылмыстыќ жауапты болатынын ескертедi, ол туралы жазба сот отырысының хаттамасына қоса тігіледі. Осы баптыѕ ережелерi мылќаудыѕ немесе саѕыраудыѕ ыммен кґрсететiн белгiлерiн тїсiнетiн, јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iске ќатысуєа тартылєан адамєа ќолданылады.Прокурор ґз ґкiлеттiктерiн iске асыру маќсатында јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзуді қозғауға, дәлелдемелерді зерделеуге ќатысуєа, өтінімдерді мәлімдеуге, јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iс жїргiзiлiп отырєан адамєа ќатысты, оныѕ кiнјлiлiгi туралы, iстiѕ ќаралу процесiнде туындайтын басќа да мјселелер жґнiнде ґз пiкiрiн баяндауға; әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулыға наразылық білдіруге, органєа (лауазымды адамєа) заѕныѕ ережелерiн ќолдану жјне јкiмшiлiк жаза ќолдану не одан босату туралы, сондай-ақ заңда көзделген басқа да әрекеттер жасауға құқылы. Прокурор кјмелетке толмаєан адам жасаєан јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстiѕ ќаралатын орны мен уаќыты, сондай-аќ Қазақстан Республикасының аумағынан тыс шетелдік немесе азаматтығы жоқ шетелдікке јкiмшiлiк ќуулуєа јкеп соєатын ќўќыќ бўзушылыќ туралы хабардар етiледi. Ол болмаєан кезде, мўндай iс тек iстiѕ ќаралатын орны мен уаќыты туралы прокурорєа дер кезiнде хабарланєандыєы туралы деректер болєан жјне одан iстi ќарауды кейiнге ќалдыру туралы ґтiнiш тїспеген жаєдайда єана ќаралуы мїмкiн.Сот отырысыныѕ хаттамасын жїргiзетiн, ќылмыстыќ iске мїдделi емес мемлекеттiк ќызметшi сот отырысыныѕ хатшысы болып табылады. Сот отырысыныѕ хатшысы: ґзi хаттамалауды ќамтамасыз етуi ќажеттi барлыќ уаќытта сот отырысы залында болуєа жјне сот отырысына тґраєалыќ етушiнiѕ рўќсатынсыз кетпеуге; хаттамада соттыѕ iс-јрекетi мен шешiмiн, соттыѕ отырысына ќатысушы барлыќ адамдардыѕ ґтiнiштерiн, ќарсылыќтарын, жауаптарын, тїсiнiктемелерiн, сондай-аќ сот отырысыныѕ хаттамасында кґрсетуге жататын басќа да жаєдайларда толыќ жјне дўрыс жазуєа; сот отырысыныѕ хаттамасын осы Кодексте белгiленген мерзiмде дайындауєа; тґраєалыќ етушiнiѕ заѕды ґкiмiне баєынуєа; жабыќ сот отырысына ќатысуына байланысты ґзiне белгiлi болєан мјн-жайлар туралы мјлiметтердi жарияламауєа мiндеттi.Сот отырысыныѕ хатшысы сот отырысы хаттамасыныѕ толыќтыєы мен дўрыстыєы їшiн дербес жауап бередi. Дўрыс емес не шындыќќа сјйкес келмейтiн мјлiметтердi сот отырысыныѕ хаттамасына ќасаќана енгiзген жаєдайда хатшы заѕда кґзделгендей жауапты болады. Соттар ќызметiнiѕ жјне сот шешiмдерiн орындаудыѕ белгiленген тјртiбiн ќамтамасыз ету жґнiндегi ґзiне заѕмен жїктелген мiндеттердi орындаушы лауазымды адам сот приставы болып табылады.Сот приставы сот талќылауы кезiнде залдаєы тјртiптi баќылап отырады, тґраєалыќ етушiнiѕ ґкiмiн орындайды жјне соттарда судьяларды, кујларды жјне басќа да процеске ќатысушыларды ќорєауды жїзеге асырады, оларды басќаныѕ ыќпалынан ќорєайды, соттыѕ iс жїргiзу iс-јрекетiн жїргiзуiне жјрдемдеседi, сотќа келуден жалтарєан адамдарды алып келудi жїзеге асырады, ґзiне заѕмен жїктелген басќа да ґкiлеттiктердi жїзеге асырады.Жәбiрленушiнiң, куәнiң, сарапшының, маманның және аудармашының әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша ӛндірістуралы iстi жїргiзiп жатќан сотќа, органєа (лауазымды адамєа) келуiне байланысты шеккен шыєындарыныѕ, соныѕ iшiнде: аталєан адамдардыѕ тўрєан немесе болып жатќан жерiне бару жјне керi ќайту жолыныѕ жїрiп-тўру ќўныныѕ, ал бўл басќа жерлерде болумен байланысты жаєдайларда - тўрєын їй-жайды жалдау, сондай-аќ тјулiктiк шыєын ќўныныѕ орны азаматтыќ iс жїргiзу заѕдарында белгiленген тјртiппен толтырылады.Жјбiрленушi, куј, сарапшы, маман жјне аудармашы ретiнде шаќырылатын адамныѕ јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан жјне ќарап жатќан сотќа, органєа (лауазымды адамєа) келуiне байланысты олардыѕ жўмыс орындарында болмаєан кездегi орташа табысы белгiленген тјртiппен саќталады.Сарапшыныѕ, маман мен аудармашыныѕ еѕбегiне заѕдарда белгiленген тјртiппен аќы тґленедi.Јкiмшiлiк ќўќыќ бўзушылыќ туралы материалдарды дјлелдемелер ретiнде ќарау кезiнде метрологиялық тексерістен өткен, сертификатталєан арнайы техникалыќ баќылау-ґлшем ќўралдарыныѕ жјне аспаптарыныѕ, көлік құралдарының түрін, уақытын, жылдамдығы мен қозғалыс бағытын тіркейтін фото-, және бейне аппаратураның деректерi пайдаланылуы мїмкiн.

3. Егер наќты деректер  процеске ќатысушылардыѕ заѕмен  кепiлдiк берiлген ќўќыќтарынан  айыру немесе ќысым жасау жолымен  алынса немесе процестiѕ ґзге  де ережелерiн бўза отырып алынєан  наќты деректердiѕ дўрыстыєына  ыќпал етiп немесе ыќпал етуi  мїмкiн болып, соныѕ iшiнде:

1) зорлыќ жасап, ќорќытып, алдап, сондай-аќ ґзге де заѕсыз  јрекеттер ќолданып;

2) процеске ќатысушы адамєа  ґз ќўќыќтары мен мiндеттерiне  ќатысты тїсiндiрмеу, толыќ емес  немесе ќате тїсiндiру салдарынан  оны шатастыруды пайдаланып;

3) осы iстi жїргiзудi жїзеге  асыруєа ќўќы жоќ адамныѕ iс  жїргiзу iс-јрекетiн жасауына байланысты;

4) ќарсылыќ бiлдiрiлген  адамныѕ iс жїргiзу iс-јрекетiне  ќатысуына байланысты;

5) iс жїргiзу iс-јрекетiнiѕ  тјртiбiн бўзып;

6) белгiсiз кґзден;

7) дјлелдеу барысында осы  заманєы єылыми бiлiмдерге ќайшы  келетiн јдiстердi ќолданып, осы  Кодекстiѕ талаптарын бўза отырып  алынса, дјлелдемелер ретiнде жол  беруге болмайды деп танылуєа  тиiс.

3. Наќты деректердi дјлелдемелер  ретiнде пайдалануєа жол беруге  болмайтындыєын јкiмшiлiк ќўќыќ  бўзушылыќ туралы iстi жїргiзiп жатќан  сот немесе орган (лауазымды  адам) ґз бастамашылыєымен немесе  процеске ќатысушылардыѕ ґтiнiштерi бойынша аныќтайды.

4. Заѕды бўза отырып  алынєан дјлелдемелердiѕ заѕды  кїшi жоќ деп танылады жјне  тиiстi бўзушылыќ пен оєан жол  берген адамдардыѕ кiнјлiлiгi фактiсiн  ќоспаєанда оларды iс бойынша  шешiмнiѕ негiзiне алуєа, сондай-аќ iс бойынша кез келген мјн-жайды  дјлелдеу кезiнде пайдалануєа  болмайды.

Қорытынды

Әкімшілік  процесс құрылымында  әкімшілік құқық бұзушылық туралы  істер бойынша  өндіріс өте маңызды элемент болып табылады.Оны  өкілетті  субъектілердің  әкімшілік жазаны қолдану бойынша қызметі  және осы кезде туындап әкімшілік құқық  нормаларымен реттелген қатынастардың жиынтығы ретінде де қарастыруға да болады.

Әкімшілік  құқық бұзушылық туралы істер бойынша өндірістің  міндеттері:

1) әрбір істің  мән – жайларын өз уақытында, жан -  жақты, толық және әділетті түрде (объективті) айқындау;

2) оны заңнамамен нақты  сәйкестендіре  шешу;

3) шығарылған қаулының орындалуын қамтамасыз ету;

4) әкімшілік құқық бұзушылықты жасауға итермелеген, ықпал еткен себептер мен жағдайларды  анықтау;құқық бұзушылықтардың алдын алу, азаматтарды заңдарды сақтау рухында тәрбиелеу, заңдылық нығайту.

Жалпы құқық қолданушылық қызмет –  ұсақ бөлімдердің жиынтығынан, іс жүргізулерден, яғни іс жүргізулердің жиынтығынан  тұрады.

Әкімшілік іс жүргізушілік дегеніміз  – нақты жеке әікмшілік істерді  қарайтын және шешетін өкілетті субъектілердің нормативті реттелген әрекеттерінің  тәртібі.