Тауарларды сатудың теориялық аспектілері

        Операциялық-кассирдің кітабы тіркелу-бақылау журналы болып табылады. Оның ішінде жинақталған ақшалар және  кассалық-бақылау машинасының есепші бақылауы көрсетіледі.

        Кассалық-бақылау машинасымен жұмыс  істегенде міндетті түрде кассалық-бақылау  лентасы қолданылады. Кассалық-бақылау лентасы күннің басы мен аяғын ресімдейді, сонымен қатар оған сан, жұмыстың уақыты, кассалық-бақылау машинасының нөмірі, бір күндегі түсімі қойылады.

        Егерде жұмыс процесінде бақылау  лентасымен үзілу болса, онда  үзілу уақыты, жоғары нұсқау реквизиттер және қолдар қойылады.

        Бақылауды қамтамасыз ету үшін  міндетті түрде түсімге, яғни  кассалық-бақылау машинасын эксплуатациялық  тәртіпте және опреациялық кассаның  жұмысын құжаттық ресімдеуді  қатаң қадағалауы керек.

        Кассирлер, кассалық-бақылау машинасын қолдануда халықпен есеп айырысуын жүзеге асыруда міндетті түрде сатып алушыларға бақылау чегін қолма-қол ақшаны төлеген екендігін дәлелдеу үшін беруі керек. Бақылау чегі мынадай мәліметтерден құралады: салық төлеушінің аталуы, салық төлеушінің тіркелу нөмірі (РНН), кассалық-бақылау машинасының заводтық нөмері, чектің реттік нөмірі, сауда жүргілген күні мен уақыты, көрсетілген қызмет, тауардың бағасы және салық есебінің сатып – алу сомасы т.б. Бақылау чегі бір уақытта, яғни тауарды өткізгенде жабылады.

        Пайдаланылмаған  чек бойынша сатып алушыларға  ақшаны қайтару бөлшек сауда  кәсіпорын басшысының жазба өкімі  арқылы ғана чекке рұқсат етіледі.  Жұмыс күнінің аяғында осы  чекке акт жүргізеді. Онда әр  чектің нөмірі, сомасы көрсетіледі және сатып алушыларға қайтарылған сомалар опреациялық кассирдің кітабында көрініс табады.

        Бөлшек сауда  кәсіпорын басшысы бөлек жағдайда  жазба өкімі бойынша опреациялық-кассир  сауда түсімінен тауардың келіп  түсуіне және жөнелту шығыстарын және басқа ұсақ ұй шаруашылық шығыстарын, қабылданған квитанциялар немесе сатып алынған ауылшаруашылық азықтарына сатып алу актілері  және басқа да тұтынушы тауарларын, сонымен қатар кәсіпорынның жұмысшыларына басшының және бас бухгалтердің қолдары қойылған есеп айырысу төлем ведомсі бойынша жалақы төлей алады.

        Жұмыс күннің  соңында немесе кассаларға түскен  ақшаны жинаушы банк қызметкері  келгенде операциялық-кассир міндетті  түрде ақшалай түсімді санап,  дайындап және басқа төлем  құжаттарын кассалық есепті құрастырып және қалдық түсімді, барлық құжаттарды, яғни төленген шығындармен бірге кіріс кассалық ордерімен кассалық есепті, бөлшек сауда кәсіпорынның басшысына өткізеді.

        Кассирдің  есебінің оң жақ бетінде бастапқы  күннің қолма-қол ақшаның қалдығы көрсетіледі, шама бойынша  шаруашылық операцияның хронологиялық тәртіпте сауда түсімінің түсімін және шығысын жазбада өңдейді.

        Есептің кейінгі  бетінде кассалық-бақылау машинасының  есебі бойынша жұмыс күннің  басы мен соңындағы қалдық  ақшасы және түсімнің сомасы көрініс табады.

        Сонан соң  бөлшек сауда кәсіпорынның басшысы  операциялық-кассирмен бірлесіп  кітапта көрсетілген соңғы бақылау  есебін жазады, қолданған кассалық-бақылау  машинасынан өткен жұмыс күндерін  бақылау лентасын шығарады, бұл лентада машинаның нөмірі, жұмыс күнінің аяқталу күні мен уақыты көрсетіледі.

        Бөлім тізімінің  көрсеткіші бойынша басы мен  соңындағы күннің,  кассалық-бақылау  машинасында түсім сомасы  анықталады  және осы көрсеткіш арасында  айырмашылық байқалады. Түсім сомасы барлық жинақталған есепте  және бақылау лентасында, өткізілген опреациялық-кассирдің сомаларымен сәйкес болуы керек. Осы көрсеткіштер арасындағы белгіленген айырма бойынша  әкімшілігі өкілі кассирмен бірге айырманың болу себебін анықтау керек. Бөлшек сауда кәсіпорынның басшысы ақшалай құралдардың жетіспеушілік жағдайында шаралар қолдануы тиіс.

        Тізімнің көрсеткішін  алған соң түсім сомасын анықтау  және тексеріс операциялық –  кассирдің кітап жазбасында жасалынады, және бұл кітап әкімшілік пен кассирдің қолдары қойылып бекітіледі.

        Пайдаланылған  бақылау чектері материалды  жауапты   тұлғада 10 күнге дейін, яғни  сатылған тауардың және тауарлық  есепті бухгалтерлік тексеру  күнінен бастап сақталуы керек,  ал өтелген жұмыс бақылау бақылау лентасын және актпен чекті, яғни сатып алушыларға қайтарылған ақшалар, бөлшек сауда кәсіпорынның басшысында сақталады немесе бухгалтерияда оралған және мөрленген түрде 15 күнге дейін яғни түгендеудің қорытынды күнінен бастап бекітіледі.

        Бөлшек сауда кәсіпорынның материалды жауапты тұлғасы тауарлық есепті құрастырады, сонда өткізілген тауарлардың сомаларын кассалық-бақылау көрсеткіш машинасына жазады. Тауарлық есепте көрсетілген өткізілген тауарлардың сомаларымен кассирдің есебімен салыстыру қажет, сомалар міндетті түрде сәйкес келу керек. 

        Тауарларды  қолма-қол ақшаға сатуда тауарларға  алдын-ала тапсырыс беру жүйесі  үлкен роль атқарады. Сатып алушылардан  алдын-ала тапсырыс беру сатылуда  бар тауарларды тапсырыс бөлімінің  меңгерушісі немесе басқарушысы қабылдайды және накладнойды ресімдейді, мұнда яғни тауардың және көрсетілген қызметтің бағасы көрсетіледі. Тапсырысты ресімдеу және тауарды үйге жеткізу немесе басқада орындарға тағайындалған төлемде алынады.

        Алдын-ала  тапсырыс беру бойынша тауарларды сату тәртіп нұсқауының сәйкесінше ұсынушы сатып алушыларға тапсырыс накладнойын яғни «тапсырыс төленді » деген кассирдің штапм көшірмесін тапсырады және сатып алушыға кассалық чек арқылы тауар береді. Сонымен қатар стап алушы тауарды алғанын накладнойға толтырып, ал оның көшірмесін яғни оған « сатып алушыға тауар тапсырылды » деген штампты қояды және тапсырыспен бірге сатып алушыға қайтарады.

        Басқа қалалардан  сатып алушылардың тапсырыстары  төмендегі жағдайларда орындалады:

• есеп айырысу  шоты сауда ұйымына түскен кезде сатып алушының банкідегі төлемі;
• почта, телеграф арқылы аударылғанда.

        Бөлшек саудада халыққа қолма-қол  ақшаға тауарларды сату автоматтар  арқылы жүзеге асырылады. Тауардың  есебі үшін, автоматтар арқылы  өткізілуде, әр автоматқа карточка ашылады, яғни мұнда жөнелтілген тауарлардың бағасы және түсімнен алынған сома есептеледі. Автоматқа қондырылған магазиннен тыс тауарлар олардың жөнелту накладнойын механик қабылдайды.  Яғни қазіргі уақытта бұл механик материалды жауапты тұлға, сондай-ақ сақтауға алынған тауарларды сату үшін автоматтар арқылы және сатудан сауда түсімін қадағалаушы болып табылады. Сауда автоматтарында кассалық сменаны механик және жинақтаушы – инкассатор өңдейді. Кассалық сменаны ақшалай түсім пломбаланған түрде жинақтаушы - инкассатор  үлкен кассирге инкассаторлық пункт квитанциясы бойынша қабылдау-қайтарым кассалық смена автоматтарын тапсырады. Квитанцияда саудадағы автоматтардың нөмерлері, кассалық сменаны және кассалық- сменаның массасы ( брутто, нетто) және түсімдер көрсетіледі. Түсімнің сомасын жинақтаушы – инкассатордың және  администратор өкілінің  қатысуымен анықталады және сауда түсімін есептеу актісін ресімдейді. Саудалық түсім сомалық деректер мәліметтерін түсіммен салыстырады және кіріс-кассалық ордері бойынша кірістеп және квитанцияны механикке тапсырады. Қойылған мерзім бойынша механик тауарлы есепті құрып оны бухгалтерияға тапсырады, ал оған алынған тауарлардың накладнойын және сауда түсім қабылдау квитанциясын тіркейді.

        Бөлшек сауда кәсіпорындары үй шаруашылықтарына қажетті заттар, өндірістік мамандандыру киімдерін, арнайы киімдерді және т.б киімдерді сатады. Сонымен қатар ұзақ уақыт қолданатын заттар және асыл бұйымдар , металдар және тастар, тауарлар сатылады. Тұрғындар халық банкінің есеп айырысу чегі бойынша төлей алады. Бөлшек сауда кәсіпорынның жұмысшыларына арнайы бөлінген  есеп айырысу чегі яғни ережеге сай екенін, есеп айырысу чегі бланкідегі үлгі бойынша толтырылғанын, дұрыс екенін, текстің және чектің сомасын түзеткенін, чектің мерзімін, қолын және банк кассаын бедерлеме елтаңбалы мөрін мұқият тексеріп қабылдайды. Бөлшек сауда кәсіпорын жұмысшының құжатын, паспортын және чекті тексергеннен кейін « ... төленді, чек қабылданды » деген штампты қояды және күнін жазады. Қабылданған және ресімделген есеп айырысу чегін кассир кассалық чекке басады және сатып алушы тауарларын алады. Сатып алушыдан түскен есеп айырысу чегімен бірге түсімді бөлшек сауда кәсіпорынға тапсырады, осыған орай өзіне қызмет көрсететін банктің бөлімдері   есеп айырысу чектерін есептеп олардың есеп айырысу шотына енгізеді.

        Бөлшек сауда  кәсіпорынның тауар айналым құрамы  сауда залында орнықтырлған кассалық-бақылау  машинасы арқылы төленген сомалар  кіреді, сонымен қатар көрсетілген  қызметке қолма-қол ақшаны кассир негізге ала квитанцияны қабылдайды. Кассир тапсырыс квитанциясына төлем туралы штампты, қолын қояды, өзіне квитанция көшірмесін қалдырады және кассалық чекпен басады, сатып алушыларға квитанцияның екі экземплярын береді.

        Тауарларды қолма-қол ақшаға сатудың  тәртібі және оның құжаттық ресімделудің негізгі нысандары осындай болып табылады.