Шағын бизнес

      Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік  қаржылық қолдау нысандарын жетілдіру  Шағын кәсіпкерлік базар қатынастарын  ұдайы іске қосып отыратын  ортаның нақ өзі. Экономиканың  өтпелі кезеңіндегі шағын кәсіпкерлік,  ең алдымен, базардың тауармен  молығуына және жаңа жұмыс  орындарының құрылуына мүмкіндік  берді. Жалпы алғанда, кәсіпкерлік  экономикада нақты белсенді, бәсекелес  ортаны ғана қалыптастырып қоймайды, сонымен қатар, мемлекеттің экономикалық  дамуында оның тұрақтылығының  индикаторы есепті орта тапты  жасақтайды Қазірдің өзінде кәсіпкерлік  Қазақстанның бүгінгі экономикасында  лайықты орын алды. Шағын кәсіпорындардың  соңғы жылдары күрт ұлғаюы  жаңа нарықтық құрлымның қалыптаса  бастағандығының айғағы.Алайда, заңдық  тұлғалардың жалпы санының 55пайызы  ғана жұмыс істегенін айтпай  кетуге болмайды. Ресми мәліметтерге сүйенсек, 2009 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша тіркелген 103721 кәсіпорынның тек 78475-і ғана жұмыс жағдайында екен.Оның тек 39907-і қаржы шаруашылық қызметін жүзеге асыруға қабілетті. Яғни әр 100кәсіпорның тек 38-і ғана жұмыс істеуде, ал қалған заңды тұлғалар құрылудың немесе құрып ткетудің алдында. Бұдан мемлекеттің кіріс көзі болып табылады, миллиондаған адамдарды жұмыспен қамтамасыз ету шағын бизнестің Қазақстандағы жағдайы көңіл қуантарлық емес екені көрініп тұр. Жұмыспен қамтудың салалық құрылысымен қарастырсақ, бизнеспен айналысатын әрбір үшінші адам сауда жүйесінде, әрбір бесінші өнеркәсіптік өндірісте, әрбір алтыншы құрлыста еңбек етеді. Тұрғындарды жұмыспен қамтудың жалпы саны жағынан алғанда сауда саласында 36,1 пайызы, өнеркәсіптік өндіріс орындарында 21,2 пайызы істейді, қалғандары түрлі қызмет көрсетумен айналысады. Бұл дерекерден сауда ісі әлі де басым екендігін, салалық құрылымдарда өндіріс көлемі әлі де өзгере қоймағанын көруге болады.Шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ақпаратты талдағанда агроөнеркәсіптік кешендегі шағын кәсіпкерлік қазіргі уақытта еліміздің экономикасына тиісті үлес қоса алмай отырғанын немесе табысн экономиканы сараптағанда мемлекеттің стратегиялық бағытын жүзеге асыруда шағын бизнес басты құралдардың біріне айналғаны да байқалдаы.

    Шағын кәсіпкерлік, әсіресе, агроөнеркәсіптік өндіріс саласында мықтап дамуға тиіс. Өткен жылдарды есепке алсақ, ауыл шаруашылық шикізаттың басым бөлігі республикадан тыс жерден тасмалданып, сол жерде өнделіп, дайын өнім жоғарғы бағамен қайта әкелінеді. Мұның үстіне, тасымалдау кезінде  өнім бағасы төмендеді, шығынға жол  берілді.Бірқатар жаңа өнім алуға болатын  қалдықтар өнделген жерлерде қалды.Қазіргі  уақытта агроөнеркәсіпке кірісу жүйесінде шағын кәсіпорындардың  осы мәселені шешу үшін жақсы мүмкіндіктері  бар.«Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені мен ауыл-селоларды дамытудың  басты бағыттары туралы » заңда: Агроөнеркәсіптік кешен құрамына шаруа қожалықтары, фермерлік, шарушылықтар, өндірістік және тұтынушылар кооперативтері, ұйымдар,сондай-ақ, ауыл шаруашылығы үшін өндіріске тиісті қаржы жұмсайтын, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеумен шұғылданады, шикізаттар өндеп, олардан алынған өнімдерді сақтауды және өткізуді қамтамасыз ететін шаруашылық нысандары кіреді,-деп атап көрсетілген. Шағын кәсіпкерлік тек бәсекелестік ғана емес, сонымен бірге, қоғамдағы техникалық прогресс пен ақпаратттандырудың да лайықты ұйытқысы болып табылады.Ол шағын және орташа қалалар мен аудандар аумағында тұратын адамдардың әлеуметтік- экономикалық жағдайын жақсартуға қызымет етеді. Шағын кәсіпкерлік мемлекет тарапынан оңай қадағаланады және оны дамытуға көп шығын жұсалмайды. Қазіргі қалыптасқан күрделі жағдайда ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің қарқынды дамуына тұсау болып отырған екі факторды бөліп көрсету керек. Бұл - техникалық мүмкіндіктің әлсіздігі және қаржы ресурстарының тап-шылығы.Екінші бағыт жөнінде айтатын болсақ, ауыл экономикасын қаражаттың сауықтыру тіпті күрделі.

 [12,13б]

3.3 Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қаржылық қолдау нысандарын   жетілдіру

     Шағын кәсіпкерлік базар қатынастарын ұдайы іске қосып отыратын ортаның  нақ өзі. Экономиканың өтпелі кезеңіндегі  шағын кәсіпкерлік, ең алдымен, базардың тауармен молығуына және жаңа жұмыс  орындарының құрылуына мүмкіндік  берді. Жалпы алғанда, кәсіпкерлік  экономикада нақты белсенді, бәсекелес  ортаны ғана қалыптастырып қоймайды, сонымен қатар, мемлекеттің экономикалық дамуында оның тұрақтылығының индикаторы есепті орта тапты жасақтайды Қазірдің өзінде кәсіпкерлік Қазақстанның бүгінгі  экономикасында лайықты орын алды. Шағын кәсіпорындардың соңғы  жылдары күрт ұлғаюы жаңа нарықтық құрлымның қалыптаса бастағандығының  айғағы.Алайда, заңдық тұлғалардың  жалпы санының 55пайызы ғана жұмыс  істегенін айтпай кетуге болмайды. Ресми мәліметтерге сүйенсек, 2009 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша тіркелген 103721 кәсіпорынның тек 78475-і ғана жұмыс жағдайында екен.Оның тек 39907-і қаржы шаруашылық қызметін жүзеге асыруға қабілетті. Яғни әр 100кәсіпорның тек 38-і ғана жұмыс істеуде, ал қалған заңды тұлғалар құрылудың немесе құрып ткетудің алдында. Бұдан мемлекеттің кіріс көзі болып табылады, миллиондаған адамдарды жұмыспен қамтамасыз ету шағын бизнестің Қазақстандағы жағдайы көңіл қуантарлық емес екені көрініп тұр. Жұмыспен қамтудың салалық құрылысымен қарастырсақ, бизнеспен айналысатын әрбір үшінші адам сауда жүйесінде, әрбір бесінші өнеркәсіптік өндірісте, әрбір алтыншы құрлыста еңбек етеді. Тұрғындарды жұмыспен қамтудың жалпы саны жағынан алғанда сауда саласында 36,1 пайызы, өнеркәсіптік өндіріс орындарында 21,2 пайызы істейді, қалғандары түрлі қызмет көрсетумен айналысады. Бұл дерекерден сауда ісі әлі де басым екендігін, салалық құрылымдарда өндіріс көлемі әлі де өзгере қоймағанын көруге болады.Шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ақпаратты талдағанда агроөнеркәсіптік кешендегі шағын кәсіпкерлік қазіргі уақытта еліміздің экономикасына тиісті үлес қоса алмай отырғанын немесе табысн экономиканы сараптағанда мемлекеттің стратегиялық бағытын жүзеге асыруда шағын бизнес басты құралдардың біріне айналғаны да байқалдаы. Шағын кәсіпкерлік, әсіресе, агроөнеркәсіптік өндіріс саласында мықтап дамуға тиіс. Өткен жылдарды есепке алсақ, ауыл шаруашылық шикізаттың басым бөлігі республикадан тыс жерден тасмалданып, сол жерде өнделіп, дайын өнім жоғарғы бағамен қайта әкелінеді. Мұның үстіне, тасымалдау кезінде өнім бағасы төмендеді, шығынға жол берілді.Бірқатар жаңа өнім алуға болатын қалдықтар өнделген жерлерде қалды.Қазіргі уақытта агроөнеркәсіпке кірісу жүйесінде шағын кәсіпорындардың осы мәселені шешу үшін жақсы мүмкіндіктері бар.«Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені мен ауыл-селоларды дамытудың басты бағыттары туралы » заңда:Агроөнеркәсіптік кешен құрамына шаруа қожалықтары, фермерлік, шарушылықтар, өндірістік және тұтынушылар кооперативтері, ұйымдар,сондай-ақ, ауыл шаруашылығы үшін өндіріске тиісті қаржы жұмсайтын, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеумен шұғылданады, шикізаттар өндеп, олардан алынған өнімдерді сақтауды және өткізуді қамтамасыз ететін шаруашылық нысандары кіреді,-деп атап көрсетілген. Шағын кәсіпкерлік тек бәсекелестік ғана емес, сонымен бірге, қоғамдағы техникалық прогресс пен ақпаратттандырудың да лайықты ұйытқысы болып табылады.Ол шағын және орташа қалалар мен аудандар аумағында тұратын адамдардың әлеуметтік- экономикалық жағдайын жақсартуға қызымет етеді. Шағын кәсіпкерлік мемлекет тарапынан оңай қадағаланады және оны дамытуға көп шығын жұсалмайды. Қазіргі қалыптасқан күрделі жағдайда ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің қарқынды дамуына тұсау болып отырған екі факторды бөліп көрсету керек. Бұл - техникалық мүмкіндіктің әлсіздігі және қаржы ресурстарының тап-шылығы.Екінші бағыт жөнінде айтатын болсақ, ауыл экономикасын қаражаттың сауықтыру тіпті күрделі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қорытынды

     Курстық жұмысты аяқтай келіп ,жоғарыда айтылғандардан мынандай қорытынды шығаруға болады. Республикада шағын бизнесті дамыту жолындағы көптеген кедергілер бүгінгі күні жойылып жатқандығы айқын. Алайда, шағын бизнестің дамуына тежеу болатын күрделі проблемалар әлі де баршылық. Бүгінгі негізгі проблемалар: шағын бизнесті қолдау, қорғау жөніндегі заңдық базаның шыңжаулығы; шағын кәсіпкерлікті қолдау және қорғау инфрақұрылымының әлсіздігі; несие беру құжаттарын толтырудың тым қиындығы; білімді кадрлардың жетіспеуі. Ал шағын бизнестің басты проблемасы - ол несие беру саясаты. Несие тек қана кепілдеме ретінде мүлікке беріледі. Ал кепілдікке беруге жарайтын мүлік шағын кәсіпорындаодың керектігі несиесіне кепілдік бере алмайды. Сондықтан шағын кәсіпорындардың керектігі банк, несие банктің бір бөлімі болуы керек шағын кәсіпорындар кадр даярлау, банктік кредит алу информациялық қызметтерге мұқтаж. Шағын кәсіпорынның артықшылықтары: бәсекелі нарықтық өрісін кеңейтеді; айрықша қажеттіліктерді(пәтерлерді жөндеу, ксерокөшірме, көлік жөндеу, ұсақ сауда т.б.) қанағаттандыру мүмкіншілігі, өзгерістерге тез икемделу қабілеттілігі; жаңа тауарларды, жұмыстардың жаңа тәсілдеріне тез Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде кешенді шаралар белгіленген. Бағдарламада шағын кәсіпкерлікті тұрақты дамытуды қамтамасыз ету, экономикада оның үлесін ұлғайту, жаңа жұмыс орнының санын арттыру, айқын бәсекелестік ортаны құру, қоғамның орташа табы ретінде меншік иелерінің бұқаралық тобын қалыптастыру көзделген. Бағдарламаны жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер шешілуге тиіс: ұтымды нарықтық инфрақұрылымды қалыптастырып дамыту; салалық министрліктердің өндірісте, инновацияда және басқа салада шағын бизнесті дамытуға қолдау көрсетуі; несие беру ісіне жеке сектордың араласуы; шағын кәсіпкерлікті қолдау аясындағы нормативтік – құқықтық актілерді жетілдіру Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықты тауар және қызметтермен толықтырады, экспорттың потенциалын арттырады және жергілікті шикізат ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын дүниежүзінде маңызды орын алады. Ол тек қана тұтыну сферасында емес, сол сияқты кейбір бөлек үзелдер мен механизмдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар өндіріп негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын кәсіпкерлік субъектілері жеке адамдар болуы да мүмкін. Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде кешенді шаралар белгіленген. Бағдарламада шағын кәсіпкерлікті тұрақты дамытуды қамтамасыз ету, экономикада оның үлесін ұлғайту, жаңа жұмыс орнының санын арттыру, айқын бәсекелестік ортаны құру, қоғамның орташа табы ретінде меншік иелерінің бұқаралық тобын қалыптастыру көзделген. Бағдарламаны жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер шешілуге тиіс: ұтымды нарықтық инфрақұрылымды қалыптастырып дамыту; салалық министрліктердің өндірісте, инновацияда және басқа салада шағын бизнесті дамытуға қолдау көрсетуі; несие беру ісіне жеке сектордың араласуы; шағын кәсіпкерлікті қолдау аясындағы нормативтік – құқықтық актілерді жетілдіру Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықты тауар және қызметтермен толықтырады, экспорттың потенциалын арттырады және жергілікті шикізат ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын дүниежүзінде маңызды орын алады. Ол тек қана тұтыну сферасында емес, сол сияқты кейбір бөлек үзелдер мен механизмдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар өндіріп негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын кәсіпкерлік субъектілері жеке адамдар болуы да мүмкін. Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1. Ломакин  В.К. «Мировая экономика» 2004ж, Москва: Финансы. 64-78 б 

2. ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдер). Алматы: ЮРИСТ, 2005ж.

3. Закон РК от 19 июня 2007 года, №131-1 О государственной поддержке малого предпринимательства.

4. Указ Президента РК. 2005г, №2486 О производственном кооперативе.

5. Аубакиров Ж., Есқалиев М. «Экономикалық теория негіздері», 2004ж, Алматы. 24-32 б

6. Қабдиев К., Досқалиев С.А. «Экономика», 2006ж, Алматы 54-58 б.

7. Әубәкіров Л.Ә., Кәрібаев К., Есқалиев М. «Экономикалық теория негіздері», 2005ж, Алматы. 4-24 б

8. Нұрғалиев Қ.Р. «Қазақстан экономикасы», 2007ж, Алматы. 17-23 б

9. Мадяирова Д.М., Қалдыбаева А.Е. «Халықаралық экономикалық қатынастар», 2004ж, Алматы. 85-88 б

10. Ашонұлы Қ. «Шағын кәсіп және нарық»,Қазақ әдебиеті-2005ж. 64-69 б

11. Қинашева Ж. «Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын кәсіпкерліктің ролі»,Ақиқат-2002ж.№2.

12. Райханұлы Н. «Шағын кәсіпкерлік: Бағдар айқындала түсті»,Ақиқат №7 2006ж. 13-28 б

13. Исабеков Б. «Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастыру жүйесі және оның даму перспективалары»,Қазақстан жоғарғы мектебі-2003ж.

14. Бейсенұлы Б. «Бизнестің өз құндылығы бар».//Жас Алаш-2007ж.

15. Шеденов В.Қ., Байжомартов І.С., Жүнісов Б.А., Колягин Б.М. «Жалпы экономикалық теория», 2002ж. Алматы-Ақтөбе 29-34 б

16. Бейсенғазиев М.Б. «Кәсіпкерлік негіздері», 2006ж, Орал.

16. Ломакин В.К. «Мировая экономика» 2004ж, Москва: Финансы. 64-78 б

Қосымша 1 
 

Жұмыс істеп тұрған жеке кәсіпкерлер саны

                                                                                                                                                         бірлік                                                        

Қосымша 2 

Жұмыс істеп тұрған шаруа (фермер) қожалықтарының (ШФҚ) саны

                                                                                      бірлік