Сауданың экономикалық мәні

Жоспар 

Кіріспе

1. Сауданың экономикалық мәні
1. Сауда кәсіпорыны бойынша есебі.
2. Сатып алынған тауарлардың  ХҚЕС бойынша есебі.
2. Сатып алынған тауарлардың  есебі.
1. Тауарларды бағалау әдістері
2. және көтерме саудадағы тауардың есебі.
3. Сауда ұйымының қоймадағы  тауардың есебі.
4. Уақытша  шығарылған  уақытша  әкелінген тауарлардың есебі.
5. Тауарлардың сатуымен байланысты кепілдік  міндеттемелерінің есебі.
6. Комиссиондық дүкендердегі тауарлардың есебі
7. Сатылған тауарларды бағадан, сатудан жасалынатын жеңілдіктердің есебі.
8. Сатылған тауарлардың  синтетикалық и аналитикалық тауарлардың есебі.
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

КІРІСПЕ  

Қазіргі кездегі  Қазақстан экономикасында кәсіпорындардың  капиталы маңызды экономикалық категория  ретінде қарастырылып, бухгалтерлік есептің салыстырмалы түрде алғандағы жаңа объектілерінің бірі болып отыр.       Кәсіпорынның меншікті капиталының негізін оның құрылтай құжаттарында тіркелген жарғылық капиталы құрайды. Жарғылық капитал кез келген заңды тұлғаның өз қызметін жүзеге асыруындағы қажетті шарттардың бірі болып табылады.

Бүгінгі таңда  шет елдік компаниялармен бірлесіп өз қызметін жүзеге асыратын отандақ  кәсіпорындардың басшылары мен  басқарушылары өз есептемелерінің  халықаралық стандарттарға сай   құрылуына деген қажеттілікті мойындап отыр.  Бухгалтерлік есеп пен есептемелердің стандарттарын жасау және оны енгізу жұмыстары экономикасы дамыған өркениетті мемлекеттердің барлығында жүзеге асырылуда. Стандартты енгізу көптеген факторлардың әсеріне тәуелді болып, бірқатар  проблемалар туындатуда. Ұлттық стандарттарды жасау мен оны отандық тәжірибеде қолданудың негізгі үйлестірушісі Халықаралық Бухгалтерлік Стандарттарын енгізумен айналысатын Комитет болып табылады (ҚЕХСК).

Ұлттық стандарттарды  жасау мен оны отандық тәжірибеде қолданудың маңыздылығы күн сайын артып, шешімін табуды талап ететін өзекті мәселеге айналып отыр.    Жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның қызметі табысты болу үшін меншікті капиталдың құрамында маңызды рөл атқаратын  қосымша капитал мен резервтік капитал, кәсіпорынның бөлінбеген пайдасы және басқа да резервтердің болуы қажет. Капиталдың осы аталған құрылымдық бөліктері кәсіпорын активтерінің меншікті қаржы көздерінің өсімінің әсерінен қаншалықты ұлғайғанын көрсетіп отырады. Осы орайда кәсіпорынның жарғылық, резервтік, қосымша капиталдарын есепке алу мәселелері де өзекті болып табылады.

Экономиканық  барлық саласындағы кәсіпорындардың  иелері мен еңбек ұжымдары шикізат  пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін  өндіруге, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және   олардың   құрылымдық   бөлімшелердің  қызметін   жедел  басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық  тетіктің бірі ретінде пайдаланады.

Мақсаты - сауда кәсіпорынның өнімді өткізумен байланысты шығындарының бухгалтерлік есебін кәсіпорын тұрғысынан зерттеу және оның тиімді жолдарын қарастырып, тиімді ұсыныстар жасау.

Зерттеу барысында  берілген мақсаттарға жету үшін келесілерді  қарастыру қажет:

- өндіріс және    сату   бойынша   шығындардың   бухгалтерлік   есебін реттейтін бастапқы нормативтерге талдау жасау;

- өнімді өткізумен  байланысты шығындардың құрамын  карастыру;

- ондағы бухгалтерлік  есептік реттілігі мен өнімнің  өзіндік құрамын талдау;

- өнімді өндірумен  және өткізумен байланысты операцияларға  талдау жасау;

- зерттелетін    кәсіпорынға   қысқаша   сипаттама   беріледі   және   сауда

операцияларының аудиті жүргізіледі. 
 
 
 
 
 
 
 

1. Сауданың  экономикалық мәні
1. Сауда кәсіпорыны бойынша есебі.

  

 Сауда кәсіпорыны дегеніміз – сатып алу, сату қызметімен айналысатын ұйым. Мұнда ақша мен тауар айырбас процессі жүреді. Елордамыз Астанадағы ірі сауда кәсіпорындарын айта кететін болсақ, олар: Әлем, Жаннур, Шапағат, Гросс, Евразия Рамстор, Аймақ-тау, Астықжан және т.б Еліміздің экономикасының дамуының 82 пайызы сауда кәсіпорындардың үлесінде. Қазір сауда индустриясын дамытуда Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев көптеген жағдай жасауда. Солардың бірі:

§  экспортты және импортты дамыту

§  шет елден инвестиция тарту

§  тауарлады шет елдік стандартқа сай шығару

   Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі  механизмі болжау мен жоспарлау болып табылады, яғни олардың экономиканы басқаруда рөлі жоғары. Жалпы сауда - экономиканың бір бөлігі болып табылады. Және ол экономиканы дамытуға соның ішінде сауда кәсірорындарына бірден-бір әсерін тигізеді.

Себебі  қазір сауда кәсіпорындары  Ғылыми техникалық процесске байланысты байланысты дамудың үстінде. Сауда - ұлтаралық, халықаралық және дүниежүзілік болады.    

Қазақстан Республикасының  өзінің табиғи байлығымен (мұнай, газ,бидай т.б) дүниежүзілік нарықта орын алып отыр және көптеген елдермен бәсекеге түсуде.           

Ал сауда  кәсіпорындағы бухгалтерлік есепке қысқаша тоқталатын болсақ.

     Кез елген ұйымда бухгалтерлік  сауда  жұмысын жүргізу экономикалық мәселелердің негізгі және басты қажеттілігі  болып табылды. Бухгалтерлік  сауда арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де, ұқыпты етіп бөліп жұмсауға, яғни кәсіпорындағы шаруашылық үрдістердің барлығын басынан  соңына дейін есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық, тенхонологиялық және техникалық үрдістердің, сондай-ақ шаруашылық операциялрының барлығының да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. 

Бухгалтерлік  сауда принциптері бойынша кәсіпорынның сауда саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.      

Бухгалтерлік  есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есепшоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.     

Ұйымның өзінің сауда саясатын өндеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтарлік сауда пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. «Бухгалтерлік сауда және қаржылық сауда беру туралы» Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтарлік сауда принциптерінде кәсіпорын өзінің сауда саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:

·        Бухгалтерлік есептің уақытылы және сауда берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;

·        Бухгалтерлік сауда жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмысын жоспары;

·        Алғашқы сауда құжаттарының типтік нысандары;

·        Ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды сауда құрудағы құжат нысандары;

·        Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;

- 3 -

·        Актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі (реті)

·        Құжат айналымы ережелері мен сауда ақпараттарын өндеу технологиясы;

·        Шаруашылық операциялары бақылау тәртібі;

·        Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.      

Кәсіпорының қабылдаған сауда саясатын сол ұйымдағы бухгатерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.     

Ұйымның сауда саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді.

·        меншік нысанымен құқықтық-ұйымдастырушылық  нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық  акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа);

·        салалық қызметтің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және тағы басқа);

·        Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және тағы басқа);

·        салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы басқа);

·        қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері, инвестициялардың жұмсалу бағыты, келешектегі (перспективалық) мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері);

·        ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша);

·        материалдық базасының болуы (компьтерлік техника мен басқа да оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық- әдістемелік қамсыздандыру және тағы басқалар);

·        кәсіпорындағы бухгалтерлік мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың  экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;     

Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен сауда саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама қайшылықсыздығы мен  орындылық талаптарына сай болу қажет.      

Көрсетілген талаптардың әрқайсының мазмұнын қарастырайық.      

Толықтылық.Кәсіпорынның таңдап алған сауда саясаты оның есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.     

Уақыттық.Кәсіпорының шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік сауда пен беруде уақытында көрініс табуы  қажет. Ешқандай операциялар бухгалтерлік сауда шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.      

Сақтық.Қолданылатын сауда әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік (кепілдік) бар болатын кірістер алынады.      

Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдың соңғы күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша қалдықтардың синтетикалық сауда мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп отыруы қажет.     

Орындылық. Кәсіпорынның сауда саясаты бухгалтерлік есепті орынды және үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек. 

2. Сатып алынған  тауарлардың  ХҚЕС бойынша есебі.

     Сауда – өз мағынасында айырбас сферасында жүретіндігін анықтайды. Екінші жағынан « Сауда » дегеніміз өндіру, бөлу, айырбас, тұтыну процестерін қамтитын адамдар арасындағы экономикалық қатынастар жүйесі. Сонымен  Сауда  - өндіріс пен қызмет көрсету нәтижелерін айырбастаумен байланысты қатынастар жүйесі, ал  Сауда тық қатынастар дегеніміз адамдардың сатушы және сатып алушы болып бір-бірін тауып кездесетін орны. Осындай анықтамадан кейін айырбастың еркіндігі мен бағаның белгіленуі Сауда тың басты критериі болып табылады.           

 Ағылшын экономисі У.Джевонс (1835-1882 жж.) Сауда тың критериі деп сатушылар мен сатып алушылардың арасындағы өзара қатынастардың «тығыздығына» назар аударады. Бұның айтуы бойынша, тығыз іскерлік қатынасқа түскен және қандай болмасын сондай тауарлар туралы келісім жасасқан кез-келген адамдардың тобы, Сауда болады.          

  Сауда қатынастарға мыналар  жатады: