Негізгі құралдар есебі

(2000000-200000)/15000000 * әр жылдағы өндірілген өнім саны =

0,12 тг * әр жылдағы өндірілген өнім саны

     Станоктың бір дана өнім өндіруге есептелетін  амортизациялық аударым мөлшері  бұл әдіс бойынша жоғарыда табылғандай 0,12 теңгені құрайды, яғни он екі (12) тиын.

     Егер  станок :     бірінші жылы  4 миллион

                                 екінші жылы   4  миллион

                                 үшінші жылы  3 миллион

                                 төртінші жылы 2 миллион

                                 бесінші жылы   2 миллион

өнім өндірсе, онда оған әр жылда есептелетін амортизациялық аударым мөлшері

     бірінші жылы  480 000тг = 4 миллион * 0,12 = 480 000

     екінші  жылы   480 000тг = 4 миллион * 0,12 = 480 000

     үшінші  жылы  360 000тг = 3 миллион * 0,12 = 360 000

     төртінші  жылы  240 000тг = 2 миллион * 0,12 = 240 000

     бесінші жылы   240 000тг = 2 миллион * 0,12 = 240 000  

       Кумулятивті әдіс.

       Кумулятивті әдіс- латынтілінен аударғанда өсу, жиналу деген мағынаны білдіреді.

       Кумулятивті әдіс деп айтылуының себебі осы әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым сомасын есептейтін формуланың  алымы негізгі құралдардың пайдалану  мерзімінің қалған жылдар санына тең  болып, ал бөлімі ол активтің пайдаланатын барлық жылдар мерзімі сандарының қосындысына  тең болуына байанысты. Бұл формула  мына түрде жазылады:

         АА =         Қалған жылдар саны *  (бастапқы құн – қалдық құн)

                                Пайдаланатын жыл

                          сандарының қосындысы 

       Станоктың пайдалану мерзімі 5 (бес) жыл деп  алсақ, онда станоктың пайдаланатын жыл сандарының қосындысы 15-ке (он бес) тең, яғни (1+2+3+4+5). Бұл 15 саны кумулятивтік сан. Әр жыл үшін есептік көрсеркіш  коэффициенті өзгеріп отырады, яғни

                                       бірінші жылы        5/15

                                       екінші жылы         4/15

                                       үшінші жылы        3/15

                                       төртінші жылы      2/15

                                       бесінші жылы        1/15 –ге тең болады.

       Станоктың бастапқы құны 2 000 000 (екі миллион) теңге, қалдық құны 200 000 (екі жүз) теңге болған жағдайда онығ амортизацияланатын аударым мөлшері 1 800 000 (бір  миллион сегіз жүз мың) теңгені  құрайды (2 000 000 - 200 000). Ал жылдық амортизациялық аударым мөлшері былайша анықталады:

       жыл АА = 5/15 * (2 000 000 – 200 000) = 600 000

       жыл АА = 4/15 * (2 000 000 – 200 000) = 480 000

       жыл АА = 3/15 * (2 000 000 – 200 000) = 360 000

       жыл АА = 2/15 * (2 000 000 – 200 000) = 240 000

       жыл АА = 1/15 * (2 000 000 – 200 000) = 120 000

       Сандардың қосындысын, яғни кумулятивтік санын  неғұрлым жылдам анықтап табу үшін мына формула қолданылады:

S = N*(N+1)/2

Мұндағы, S – сандардың қосындысы;

                  N – негізгі құралдардың пайдалану мерзімі (жыл).

Біздің мысалымыз  бойынша S = 10*(10+1)/2 = 55

егер негізгі  құралдардың пайдалану мерзімі 10 жыл болатын болса, кумулятивтік сан 55-ке тең болады.

         Кумулятивтік әдісімен негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу кестесі: 
 
 

         

        Кемімелі  – қалдық әдісі.

        Бұл әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу  алдымен құнды біркелкі есептен  шығару әдісімен жүргізіледі. Ол үшін негізгі құралдардың бастапқы құны онығ жұмыс істейтін мерзімінің, яғни пайдаланатын уақыт жылы санына бөлініп, әр есепті жылға тиісті амортизацияның пайызы анықталады. Бұл жерде бастапқы құнын 100% деп аламыз. Одан кейін табылған пайыз мөлшері (100% бөлінген пайдаланатын жылы) екі еселеніп, негізгі құралдардың  бастапқы құнына емес, әр есепті жыл  басындағы әлі амортизацияланбаған  қалдық құнына, яғни баланстық құнына көбейтіледі.

        Осыған  дейінгі әдістерде мысалға алынған  станоктың амортизациялық аударымын  осы әдіс бойынша есептейтін болсақ, төмендегідей көрсеткіштер табылады. Станоктың пайдалану мерзімі 5 (бес) жыл, сондықтан құнды біркелкі есептеп  шығару әдісі бойынша жылдың амортизациялық аударым мөлшері 20% болады. Ал кемімелі-қалдық әдісі бойынша ол көрсеткіш екі  еселеніп алынады, яғни 4% болады. Бұл  белгіленген амортизациялық аударым  мөлшерінің пайызы негізгі құралдардың  әр есепті жылдың соңында қалған қалдық құнна көбейтіледі. Амортизациялық аударым сомасы тек негізгі құралдардың  пайдалану мерзімінің ең соңғы жылында  қалдық құнының сомасы қалатындай мөлшерде шектеліп,  өндіріс шығындарына  қосылады. Ал басқа жылдарда өндіріс  шығындарына қосылатын амортизациялық аударым сомаларына ешқандай шек  қойылмайды. 

        Кемімелі-қалдық әдісі бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу кестесі: 
 
 

        

        Амортизациялық  аударым негізгі құралдарды қайта  құру мен техникалық қайта жарақтау кезігде және ол толық тоқтап тұрған жағдайда, сондай-ақ толық амортизацияланған  негізгі құралға есептелмейді.

        Халықаралық практикада баяу амортизациясы деп  аталатын әдіс бар, мысалға, күрделі  пайыздық әдіс, бірақ оны тек қана арнайы жағдайда ғана пайдаланады. Бұл  әдістің мәні мына жағдайдан тұрады: онда негізгі құралды пайдалануды  бірінші жылында тозу сомасы аз мөлшерде есептен шығарылып, ал келесі жылдары  ол біртіндеп арта бастайды. Амортизациялық әдіс өзгертудің нәтижесі ағымдағы және болашақтағы есеп беру кезеңдерінде көрініс табады.

        Мысал: «Каzжиһаз» ЖШС 2003 жылы желтоқсан айында құны  1 608 333 теңге тұратын сауда  құрал-сайманын сатып алған. Оның болжаған жою құны 3760 теңге тұрған, ал пайдалану  мерзімі 15 жыл.

        Кәсіпорын амортизациясын есептеу үшін кумулятивтік әдіс пайдаланған, ал 2006 жылдан бастап бірқалыпты әдіске көшкен.

       Есеп  қағидасындағы өзгерістің әсерін есептеу және оны көрсету мынадай жолмен жасалынады: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Амортизацияны  есептеу 2004 жылдың 1-ші қантарынан басталған.

Амортизацияны есептеу үшін кумулятивтік саны мынадай формула бойынша есептелінеді:

                     15x(15+1)/2=120.

     Екі әдісті пайдалану салдарынан 173830 теңгеге  айырма пайда болған, осы пайда  болған айырма таратылмаған (бөлінбеген) табысқа жатқызылады. 
 
 

       

Амортизацияның  синтетикалық есебі 

     Негізгі құралдарға тозу сомасы есептелгенде бухгалтерлік есепшоттары бойыша жүргізілетін шаруашылық операциялар 
 

Шаруашылық  операциялар            Д               К           Сома